Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh toàn cầu ngày càng quan tâm đến bảo vệ môi trường và phát triển bền vững, tiêu dùng xanh đã trở thành một xu hướng tất yếu. Tại Việt Nam, đặc biệt là tỉnh Đồng Nai, nhận thức về tiêu dùng xanh và sản phẩm xanh đang được nâng cao rõ rệt. Theo khảo sát của Nielsen Việt Nam, khoảng 80% người tiêu dùng sẵn sàng chi trả nhiều hơn cho các sản phẩm có cam kết “xanh” và “sạch”, thể hiện sự thay đổi tích cực trong hành vi tiêu dùng. Tuy nhiên, việc áp dụng tiêu dùng xanh trong ngành thực phẩm tại Đồng Nai vẫn còn nhiều thách thức do hạn chế về chính sách, cơ sở hạ tầng và nhận thức người tiêu dùng.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định các yếu tố ảnh hưởng đến ý định tiêu dùng xanh của người tiêu dùng đối với ngành thực phẩm tại Đồng Nai, đo lường mức độ tác động của từng yếu tố và đề xuất các hàm ý quản trị nhằm nâng cao việc sử dụng thực phẩm xanh. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 4 năm 2023, tập trung khảo sát người tiêu dùng tại các siêu thị và cửa hàng bán thực phẩm xanh trên địa bàn tỉnh. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần làm rõ các yếu tố tác động đến ý định tiêu dùng xanh mà còn hỗ trợ các doanh nghiệp và cơ quan quản lý trong việc phát triển thị trường thực phẩm xanh, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững và bảo vệ môi trường.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết hành vi nền tảng là Thuyết hành động hợp lý (TRA) và Thuyết hành vi dự định (TPB) của Ajzen (2002). TRA tập trung vào thái độ và chuẩn chủ quan ảnh hưởng đến ý định hành vi, trong khi TPB bổ sung thêm yếu tố nhận thức kiểm soát hành vi nhằm tăng cường khả năng dự đoán hành vi tiêu dùng xanh.
Mô hình nghiên cứu đề xuất gồm năm yếu tố chính ảnh hưởng đến ý định tiêu dùng xanh:
- Lợi ích (LI): Mức độ người tiêu dùng tin rằng sản phẩm xanh mang lại lợi ích về môi trường và sức khỏe.
- Sự thuận tiện (STT): Nhận thức về tính tiện lợi trong việc tiếp cận và sử dụng thực phẩm xanh.
- Sự an toàn (SAT): Đảm bảo an toàn thực phẩm và sức khỏe khi sử dụng sản phẩm xanh.
- Tính dễ sử dụng (TDSD): Mức độ dễ dàng trong việc sử dụng và bảo quản sản phẩm xanh.
- Ảnh hưởng xã hội (AHXH): Tác động của gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và cộng đồng đến ý định tiêu dùng xanh.
Các khái niệm này được xây dựng dựa trên tổng hợp các nghiên cứu trong và ngoài nước, đồng thời phù hợp với bối cảnh thị trường thực phẩm xanh tại Đồng Nai.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp gồm nghiên cứu định tính và định lượng.
- Nghiên cứu định tính: Thực hiện thảo luận nhóm với 3 cán bộ chuyên môn và 4 người tiêu dùng để điều chỉnh thang đo phù hợp với văn hóa và đặc điểm địa phương.
- Nghiên cứu định lượng: Thu thập dữ liệu từ 385 người tiêu dùng thực phẩm xanh tại các siêu thị, cửa hàng ở Đồng Nai bằng bảng câu hỏi Likert 5 mức độ. Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện, đảm bảo tính đại diện tương đối cho nhóm đối tượng từ 18 đến 60 tuổi.
Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 20.0 với các kỹ thuật: thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích hồi quy tuyến tính bội và phân tích phương sai ANOVA để kiểm tra sự khác biệt giữa các nhóm nhân khẩu học. Thời gian nghiên cứu từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2023.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Lợi ích có ảnh hưởng tích cực đến ý định tiêu dùng xanh: Kết quả phân tích hồi quy cho thấy hệ số tác động của lợi ích là dương và có ý nghĩa thống kê (p < 0.01), với mức độ ảnh hưởng chiếm khoảng 28%. Người tiêu dùng tin rằng thực phẩm xanh giúp bảo vệ môi trường và nâng cao sức khỏe cá nhân.
Sự an toàn là yếu tố quan trọng: Yếu tố này có tác động mạnh mẽ đến ý định tiêu dùng xanh, chiếm khoảng 25% mức độ ảnh hưởng. Người tiêu dùng ưu tiên lựa chọn thực phẩm xanh do lo ngại về an toàn thực phẩm và các tác động tiêu cực của thực phẩm truyền thống.
Sự thuận tiện thúc đẩy ý định tiêu dùng: Nhận thức về sự tiện lợi trong việc mua và sử dụng thực phẩm xanh có ảnh hưởng tích cực, chiếm khoảng 20%. Việc dễ dàng tiếp cận sản phẩm tại các cửa hàng và qua kênh trực tuyến giúp tăng ý định tiêu dùng.
Tính dễ sử dụng góp phần nâng cao ý định tiêu dùng: Yếu tố này chiếm khoảng 15% mức độ ảnh hưởng, thể hiện qua sự đa dạng sản phẩm, dễ bảo quản và chế biến.
Ảnh hưởng xã hội tác động tích cực: Mức độ ảnh hưởng của gia đình, bạn bè và cộng đồng chiếm khoảng 12%, cho thấy vai trò của môi trường xã hội trong việc hình thành ý định tiêu dùng xanh.
Phân tích ANOVA cho thấy sự khác biệt ý định tiêu dùng xanh giữa các nhóm tuổi và thu nhập là có ý nghĩa (p < 0.05), trong khi sự khác biệt theo giới tính không đáng kể. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ ảnh hưởng của từng yếu tố và bảng phân tích ANOVA chi tiết.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại các quốc gia châu Á như Malaysia và Trung Quốc, khẳng định vai trò quan trọng của lợi ích, an toàn và sự thuận tiện trong việc thúc đẩy tiêu dùng xanh. Sự an toàn được xem là yếu tố quyết định hàng đầu do người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến sức khỏe và chất lượng thực phẩm. Sự thuận tiện và tính dễ sử dụng phản ánh xu hướng tiêu dùng hiện đại, khi người tiêu dùng ưu tiên các sản phẩm dễ tiếp cận và sử dụng. Ảnh hưởng xã hội cũng đóng vai trò không thể thiếu, nhất là trong văn hóa tập thể của người Việt Nam.
So với các nghiên cứu tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, mức độ ảnh hưởng của các yếu tố tại Đồng Nai tương đồng nhưng có sự khác biệt nhẹ về mức độ tác động của ảnh hưởng xã hội, có thể do đặc thù văn hóa và kinh tế địa phương. Kết quả này có ý nghĩa quan trọng trong việc thiết kế các chiến lược marketing và chính sách hỗ trợ tiêu dùng xanh phù hợp với đặc điểm người tiêu dùng Đồng Nai.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường truyền thông về lợi ích và an toàn của thực phẩm xanh: Các cơ quan quản lý và doanh nghiệp cần đẩy mạnh các chiến dịch truyền thông nhấn mạnh lợi ích sức khỏe và bảo vệ môi trường, sử dụng các kênh truyền hình, mạng xã hội và sự kiện cộng đồng nhằm nâng cao nhận thức trong vòng 12 tháng tới.
Phát triển hệ thống phân phối thuận tiện: Doanh nghiệp cần mở rộng mạng lưới cửa hàng và kênh bán hàng trực tuyến để người tiêu dùng dễ dàng tiếp cận sản phẩm xanh, giảm thiểu rào cản về thời gian và địa điểm, thực hiện trong 18 tháng tới.
Xây dựng và giám sát hệ thống chứng nhận, gắn nhãn xanh: Cơ quan chức năng cần hoàn thiện các tiêu chuẩn, quy định về chứng nhận sản phẩm xanh, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát để nâng cao niềm tin người tiêu dùng, triển khai trong 24 tháng.
Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng và ảnh hưởng xã hội: Tổ chức các chương trình giáo dục, hội thảo, câu lạc bộ tiêu dùng xanh nhằm tạo hiệu ứng lan tỏa trong gia đình, bạn bè và cộng đồng, thực hiện liên tục và duy trì lâu dài.
Hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ và giảm chi phí sản xuất: Chính sách hỗ trợ tài chính, kỹ thuật giúp doanh nghiệp sản xuất thực phẩm xanh nâng cao chất lượng và giảm giá thành, từ đó tăng sức cạnh tranh trên thị trường trong vòng 36 tháng.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh thực phẩm xanh: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chiến lược marketing, phát triển sản phẩm và mở rộng thị trường phù hợp với nhu cầu và hành vi tiêu dùng tại Đồng Nai.
Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường và thương mại: Thông tin về các yếu tố ảnh hưởng giúp thiết kế chính sách, quy định và chương trình hỗ trợ tiêu dùng xanh hiệu quả, góp phần phát triển bền vững.
Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng bảo vệ môi trường: Tài liệu tham khảo để xây dựng các chương trình tuyên truyền, giáo dục và vận động người dân thay đổi hành vi tiêu dùng theo hướng xanh, thân thiện môi trường.
Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản trị kinh doanh, marketing và môi trường: Cung cấp mô hình nghiên cứu, phương pháp và kết quả thực nghiệm có giá trị tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo về tiêu dùng xanh và hành vi người tiêu dùng.
Câu hỏi thường gặp
Ý định tiêu dùng xanh là gì?
Ý định tiêu dùng xanh là sự sẵn sàng và quyết tâm của người tiêu dùng trong việc lựa chọn và sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường, thể hiện qua các hành vi mua sắm và tiêu dùng có trách nhiệm với môi trường.Những yếu tố nào ảnh hưởng đến ý định tiêu dùng xanh?
Nghiên cứu xác định năm yếu tố chính gồm lợi ích, sự an toàn, sự thuận tiện, tính dễ sử dụng và ảnh hưởng xã hội, tất cả đều tác động tích cực đến ý định tiêu dùng xanh.Tại sao sự an toàn lại quan trọng trong tiêu dùng xanh?
Người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến sức khỏe và chất lượng thực phẩm, do đó sản phẩm xanh được đánh giá cao vì đảm bảo an toàn, không chứa hóa chất độc hại, giúp giảm thiểu rủi ro sức khỏe.Làm thế nào để tăng cường ý định tiêu dùng xanh tại Đồng Nai?
Cần đẩy mạnh truyền thông về lợi ích và an toàn của sản phẩm xanh, phát triển hệ thống phân phối thuận tiện, xây dựng hệ thống chứng nhận sản phẩm xanh và khuyến khích sự tham gia của cộng đồng.Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
Luận văn sử dụng phương pháp hỗn hợp gồm nghiên cứu định tính (thảo luận nhóm) và nghiên cứu định lượng (khảo sát 385 người tiêu dùng), phân tích dữ liệu bằng các kỹ thuật thống kê như Cronbach’s Alpha, EFA, hồi quy tuyến tính bội và ANOVA.
Kết luận
- Nghiên cứu đã xác định năm yếu tố chính ảnh hưởng tích cực đến ý định tiêu dùng xanh của người tiêu dùng thực phẩm tại Đồng Nai: lợi ích, sự an toàn, sự thuận tiện, tính dễ sử dụng và ảnh hưởng xã hội.
- Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố được đo lường cụ thể, trong đó lợi ích và sự an toàn chiếm tỷ trọng lớn nhất.
- Kết quả phù hợp với các lý thuyết hành vi và các nghiên cứu thực nghiệm trong khu vực, góp phần làm rõ hành vi tiêu dùng xanh tại địa phương.
- Đề xuất các giải pháp quản trị nhằm nâng cao ý định tiêu dùng xanh, bao gồm truyền thông, phát triển phân phối, chứng nhận sản phẩm và khuyến khích cộng đồng.
- Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nghiên cứu tiếp theo về tiêu dùng xanh và phát triển bền vững tại Việt Nam, đặc biệt trong ngành thực phẩm.
Tác giả khuyến nghị các nhà quản lý, doanh nghiệp và nhà nghiên cứu tiếp tục triển khai các bước thực hiện các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm tới nhằm thúc đẩy tiêu dùng xanh tại Đồng Nai và các vùng lân cận. Độc giả quan tâm có thể liên hệ để nhận bản đầy đủ luận văn và tham gia các hội thảo chuyên đề về tiêu dùng xanh.