Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nhóm ngành Nông Lâm Ngư nghiệp (NLNN) giữ vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, đặc biệt trong việc cung cấp lương thực, thực phẩm và nguyên liệu cho các ngành công nghiệp chế biến. Tuy nhiên, theo thông cáo báo chí năm 2013, khu vực NLNN có mức tăng trưởng thấp nhất so với các khu vực công nghiệp và dịch vụ, đồng thời tình hình tuyển sinh các ngành thuộc nhóm NLNN tại Trường Đại học Nông Lâm Thành phố Hồ Chí Minh (ĐH Nông Lâm TPHCM) có xu hướng giảm ở một số ngành. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2013-2014 nhằm xác định các yếu tố ảnh hưởng đến việc chọn học ngành NLNN của sinh viên năm thứ nhất tại trường, với mục tiêu giúp lãnh đạo nhà trường có cơ sở khoa học để đề xuất giải pháp thu hút sinh viên, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong lĩnh vực này.

Phạm vi nghiên cứu tập trung tại Trường ĐH Nông Lâm TPHCM, khảo sát 325 sinh viên năm thứ nhất theo hệ thống tín chỉ các ngành thuộc nhóm NLNN. Nghiên cứu phân tích các yếu tố cá nhân (sở thích, năng lực) và môi trường (gia đình, nhà trường, đặc điểm trường và ngành học, nhu cầu xã hội và cơ hội việc làm). Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện chính sách tuyển sinh, đào tạo và phát triển nguồn nhân lực ngành NLNN, đồng thời cung cấp dữ liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực giáo dục và phát triển nghề nghiệp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết hành vi lựa chọn duy lý và thuyết nhu cầu của Maslow. Lý thuyết hành vi lựa chọn duy lý nhấn mạnh cá nhân lựa chọn hành động nhằm tối ưu hóa giá trị và khả năng đạt được kết quả tốt nhất, trong đó các yếu tố cá nhân và môi trường tác động đến quyết định lựa chọn ngành học. Lý thuyết nhu cầu phân loại nhu cầu con người theo thang bậc từ nhu cầu sinh lý, an toàn, yêu thương, ngưỡng mộ đến nhu cầu phát huy bản ngã, giải thích động lực lựa chọn ngành học dựa trên sự thỏa mãn các nhu cầu này.

Mô hình nghiên cứu bao gồm hai nhóm yếu tố ảnh hưởng: (1) Yếu tố cá nhân gồm sở thích cá nhân và năng lực cá nhân; (2) Yếu tố môi trường gồm gia đình, nhà trường (trường THPT nơi học), đặc điểm trường và ngành học đã lựa chọn, nhu cầu xã hội và cơ hội việc làm sau khi tốt nghiệp. Các giả thuyết nghiên cứu tập trung đánh giá mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố đến quyết định chọn học ngành NLNN.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra xã hội học với mẫu chọn hạn ngạch, gồm 325 sinh viên năm thứ nhất các ngành NLNN tại Trường ĐH Nông Lâm TPHCM, đảm bảo độ tin cậy 95% và sai số 5%. Mẫu được phân bổ theo tỷ lệ ngành học trong tổng thể, ví dụ ngành Chăn nuôi chiếm 18%, Thủy sản 19%, Lâm nghiệp 13%, v.v.

Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi kết hợp câu hỏi đóng, mở và hỗn hợp, gồm các thang đo Likert 5 mức độ đánh giá các yếu tố ảnh hưởng. Công cụ khảo sát được thiết kế dựa trên các nghiên cứu trước và góp ý chuyên gia, gồm 7 nhóm biến độc lập và 1 biến phụ thuộc (quyết định chọn ngành NLNN).

Quá trình thu thập thông tin được tổ chức bài bản, phối hợp với các khoa và cố vấn học tập, thu hồi 325 phiếu hợp lệ. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 16.0 và mô hình Rasch với phần mềm Quest để đánh giá độ tin cậy và mức độ phù hợp của các biến quan sát. Hệ số Cronbach’s Alpha của các nhóm biến đều đạt trên 0.7, đảm bảo độ tin cậy cao. Một số biến không phù hợp đã được loại bỏ sau phân tích.

Tiến trình nghiên cứu gồm ba giai đoạn: nghiên cứu lý thuyết, điều tra thực tiễn (thiết kế công cụ, điều tra thử nghiệm và chính thức), và phân tích dữ liệu hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của sở thích cá nhân: Yếu tố sở thích cá nhân có mức độ ảnh hưởng cao nhất đến quyết định chọn học ngành NLNN, với hệ số Cronbach’s Alpha đạt 0.9, các biến quan sát có tương quan mạnh (từ 0.7 trở lên). Khoảng 75% sinh viên cho biết sở thích cá nhân là lý do quan trọng nhất khi lựa chọn ngành học.

  2. Năng lực cá nhân: Yếu tố năng lực cá nhân cũng có ảnh hưởng đáng kể với hệ số tin cậy 0.77. Khoảng 68% sinh viên đánh giá năng lực bản thân phù hợp với ngành học đã chọn, thể hiện vai trò quan trọng trong quyết định lựa chọn.

  3. Ảnh hưởng của gia đình và nhà trường: Yếu tố gia đình và nhà trường có mức độ ảnh hưởng trung bình, với hệ số Cronbach’s Alpha lần lượt là 0.73 và 0.72. Khoảng 55% sinh viên cho biết gia đình có tác động đến quyết định chọn ngành, trong khi 48% nhận định nhà trường (bao gồm thầy cô và hoạt động tư vấn hướng nghiệp) có ảnh hưởng.

  4. Đặc điểm trường và ngành học: Yếu tố này có hệ số tin cậy 0.83, trong đó điểm chuẩn đầu vào, chương trình đào tạo và cơ hội học bổng được sinh viên quan tâm nhiều nhất. Khoảng 60% sinh viên cho rằng đặc điểm ngành học ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn.

  5. Nhu cầu xã hội và cơ hội việc làm: Yếu tố này có hệ số tin cậy 0.87, với 70% sinh viên đánh giá cơ hội việc làm sau khi tốt nghiệp là yếu tố quan trọng. Tuy nhiên, biến liên quan đến điều kiện ký túc xá bị loại do không phù hợp với nhóm yếu tố này.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định giả thuyết rằng sở thích cá nhân là yếu tố có ảnh hưởng cao nhất đến việc chọn học ngành NLNN, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước. Năng lực cá nhân cũng đóng vai trò quan trọng, phản ánh sự tự nhận thức và đánh giá khả năng của sinh viên trong việc lựa chọn ngành học.

Ảnh hưởng của gia đình và nhà trường tuy có mức độ thấp hơn nhưng vẫn là các yếu tố không thể bỏ qua, nhất là trong bối cảnh văn hóa Việt Nam, nơi gia đình có vai trò định hướng nghề nghiệp cho con cái. Hoạt động tư vấn hướng nghiệp tại trường THPT được đánh giá là cần thiết nhưng cần cải thiện về nội dung và cách thức truyền đạt để tăng hiệu quả.

Đặc điểm trường và ngành học, cùng với nhu cầu xã hội và cơ hội việc làm, là các yếu tố khách quan tác động đến quyết định lựa chọn, phản ánh sự cân nhắc của sinh viên về tương lai nghề nghiệp và điều kiện học tập. Việc loại bỏ một số biến không phù hợp trong nhóm này cho thấy cần thiết phải thiết kế công cụ khảo sát phù hợp với đặc thù ngành NLNN.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ ảnh hưởng của từng yếu tố, bảng hệ số Cronbach’s Alpha và ma trận tương quan giữa các biến để minh họa độ tin cậy và mối quan hệ giữa các yếu tố.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường hoạt động tư vấn hướng nghiệp tại trường THPT: Phát triển chương trình tư vấn chuyên sâu, rõ ràng về ngành NLNN, nhằm nâng cao nhận thức và sự yêu thích của học sinh đối với nhóm ngành này. Thời gian thực hiện: 1-2 năm, chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với Trường ĐH Nông Lâm TPHCM.

  2. Xây dựng các chương trình đào tạo linh hoạt, phù hợp năng lực và sở thích sinh viên: Cập nhật chương trình đào tạo theo nhu cầu xã hội, tăng cường thực hành và liên kết doanh nghiệp để nâng cao cơ hội việc làm. Thời gian: 2-3 năm, chủ thể: Ban giám hiệu và các khoa chuyên môn.

  3. Tăng cường truyền thông và quảng bá hình ảnh ngành NLNN: Sử dụng các phương tiện truyền thông đại chúng và mạng xã hội để giới thiệu cơ hội nghề nghiệp, thành tựu của ngành, thu hút sự quan tâm của học sinh và phụ huynh. Thời gian: liên tục, chủ thể: Phòng truyền thông trường và các tổ chức liên quan.

  4. Hỗ trợ sinh viên về học bổng và điều kiện học tập: Mở rộng các chương trình học bổng, cải thiện cơ sở vật chất như ký túc xá, tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên theo học ngành NLNN. Thời gian: 1-3 năm, chủ thể: Nhà trường và các tổ chức tài trợ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý giáo dục đại học: Có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách tuyển sinh, đào tạo phù hợp với xu hướng lựa chọn ngành học của sinh viên.

  2. Giáo viên và chuyên gia tư vấn hướng nghiệp tại các trường THPT: Áp dụng các kiến thức về yếu tố ảnh hưởng để tư vấn chính xác, hiệu quả cho học sinh trong việc lựa chọn ngành nghề.

  3. Sinh viên và học sinh chuẩn bị chọn ngành học: Hiểu rõ các yếu tố tác động đến quyết định chọn ngành, từ đó có lựa chọn phù hợp với năng lực và sở thích cá nhân.

  4. Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục và phát triển nguồn nhân lực: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về lựa chọn ngành nghề và đào tạo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến việc chọn học ngành NLNN?
    Sở thích cá nhân được xác định là yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất, chiếm khoảng 75% trong khảo sát, phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước.

  2. Gia đình có vai trò như thế nào trong quyết định chọn ngành?
    Gia đình ảnh hưởng trực tiếp đến khoảng 55% sinh viên, thông qua sự định hướng, gợi ý hoặc áp đặt ngành học, đặc biệt trong văn hóa Việt Nam.

  3. Phương pháp chọn mẫu trong nghiên cứu này là gì?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp chọn mẫu hạn ngạch với kích thước mẫu 325 sinh viên, đảm bảo đại diện theo tỷ lệ ngành học trong tổng thể.

  4. Làm thế nào để tăng cường sự quan tâm của học sinh đối với ngành NLNN?
    Tăng cường tư vấn hướng nghiệp, cải tiến chương trình đào tạo, truyền thông hiệu quả và hỗ trợ học bổng là các giải pháp thiết thực.

  5. Phần mềm nào được sử dụng để phân tích dữ liệu?
    Phần mềm SPSS 16.0 và mô hình Rasch với phần mềm Quest được sử dụng để đánh giá độ tin cậy và mức độ phù hợp của các biến quan sát.

Kết luận

  • Sở thích cá nhân và năng lực cá nhân là hai yếu tố cá nhân có ảnh hưởng lớn nhất đến việc chọn học ngành NLNN.
  • Yếu tố môi trường như gia đình, nhà trường, đặc điểm ngành học và nhu cầu xã hội cũng đóng vai trò quan trọng trong quyết định lựa chọn.
  • Công cụ khảo sát được thiết kế và đánh giá có độ tin cậy cao, phù hợp với đối tượng nghiên cứu.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho nhà trường và các cơ quan giáo dục trong việc xây dựng chính sách tuyển sinh và đào tạo.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất và mở rộng nghiên cứu trên phạm vi rộng hơn để nâng cao hiệu quả thu hút sinh viên ngành NLNN.

Hành động ngay hôm nay để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành Nông Lâm Ngư nghiệp – tương lai của nền kinh tế bền vững!