Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục tiểu học tại huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương, việc xây dựng môi trường giáo dục (MTGD) theo tiếp cận cùng tham gia (TCCTG) trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Huyện Gia Lộc có 21 trường tiểu học với khoảng 35.000 học sinh các cấp, mạng lưới trường học phủ rộng trên 18 xã, thị trấn, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp cận giáo dục. Tuy nhiên, thực trạng xây dựng MTGD hiện nay còn nhiều hạn chế như nhận thức chưa đầy đủ về các thành tố của MTGD, sự tham gia của các lực lượng xã hội chưa hiệu quả, và cơ sở vật chất một số nơi chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng xây dựng MTGD theo TCCTG tại các trường tiểu học huyện Gia Lộc, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp để huy động sự tham gia của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và cộng đồng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2019-2023, tập trung khảo sát 5 trường tiểu học tiêu biểu trên địa bàn huyện.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý giáo dục, đồng thời hỗ trợ các nhà trường xây dựng môi trường giáo dục thân thiện, an toàn, lành mạnh, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục phổ thông và chuyển đổi số hiện nay. Qua đó, góp phần nâng cao năng lực quản lý, phát huy vai trò của các lực lượng xã hội trong giáo dục tiểu học, hướng tới phát triển bền vững nền giáo dục địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: môi trường giáo dục hiện đại và tiếp cận cùng tham gia trong quản lý giáo dục.

  1. Môi trường giáo dục (MTGD) được hiểu là tập hợp các yếu tố vật chất, tinh thần, tự nhiên và xã hội tác động trực tiếp đến hoạt động giáo dục trong nhà trường. Các thành tố chính bao gồm: khuôn viên và cảnh quan tự nhiên, kiến trúc và cảnh quan văn hóa, bầu không khí tâm lý, các quan hệ giao tiếp chuyên môn và xã hội, tương tác giữa thầy trò, quan hệ quản lý, văn hóa nhà trường, hệ thống hạ tầng vật chất - kỹ thuật.

  2. Tiếp cận cùng tham gia (TCCTG) trong quản lý giáo dục là sự tổ chức và huy động các lực lượng trong và ngoài nhà trường tham gia vào các nhiệm vụ quản lý dựa trên nguyên tắc phân cấp, tự nguyện, hợp tác, lãnh đạo thống nhất và tôn trọng tự quản lý. TCCTG nhấn mạnh vai trò của sự dân chủ, công khai, tin cậy, huy động sự tham gia tự giác và dựa vào cộng đồng nhằm xây dựng môi trường giáo dục hiệu quả, thân thiện.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: quản lý giáo dục (QLGD), quản lý nhà trường (QLNT), văn hóa nhà trường (VHNT), cơ sở vật chất kỹ thuật (CSVC-KT), và các nguyên tắc xây dựng MTGD theo TCCTG như tính xã hội hóa, tính tham gia, tính hợp tác, tự chủ và chịu trách nhiệm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 250 mẫu khảo sát gồm cán bộ quản lý, giáo viên, phụ huynh học sinh và các cán bộ ban ngành đoàn thể tại 5 trường tiểu học huyện Gia Lộc. Dữ liệu thứ cấp được lấy từ các báo cáo của Phòng Giáo dục & Đào tạo huyện và các văn bản pháp luật liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý số liệu định lượng, áp dụng các thang đo đánh giá mức độ nhận thức, chất lượng MTGD và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố. Phân tích định tính qua phỏng vấn sâu, quan sát thực tế và tổng kết kinh nghiệm quản lý.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành từ năm 2019 đến 2023, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính khả thi của các giải pháp.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các trường tiểu học với quy mô và đặc điểm đa dạng trên địa bàn huyện Gia Lộc.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về các thành tố MTGD: Kết quả khảo sát cho thấy các thành tố như khuôn viên và cảnh quan tự nhiên (điểm trung bình 2,98), kiến trúc và cảnh quan văn hóa (2,95), hệ thống hạ tầng vật chất - kỹ thuật (2,92) được đánh giá cao hơn các yếu tố tâm lý và quan hệ xã hội như bầu không khí tâm lý (2,62), các quan hệ quản lý (2,47) và giá trị văn hóa nhà trường (2,30). Điều này phản ánh nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và phụ huynh còn thiên về yếu tố vật chất hơn là các yếu tố phi vật chất trong MTGD.

  2. Chất lượng MTGD: Đánh giá chất lượng MTGD cho thấy các quan hệ giao tiếp xã hội trong dạy học và giáo dục đạt điểm trung bình cao nhất (3,5), tiếp theo là các quan hệ giao tiếp chuyên môn (3,43) và tương tác giữa dạy và học, thầy và trò (3,4). Ngược lại, các yếu tố như quan hệ quản lý (2,67), giá trị văn hóa nhà trường (2,63) và hệ thống hạ tầng vật chất - kỹ thuật (2,66) được đánh giá thấp hơn, cho thấy còn nhiều hạn chế trong quản lý và phát triển văn hóa nhà trường.

  3. Mức độ tham gia của các lực lượng: Mức độ tham gia của giáo viên, học sinh và cộng đồng trong xây dựng MTGD còn hạn chế, chưa đạt mức cao theo yêu cầu của TCCTG. Sự phối hợp giữa nhà trường và các tổ chức xã hội, ban đại diện cha mẹ học sinh chưa phát huy hiệu quả tối đa.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố khách quan và chủ quan: Năng lực đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên, chính sách của các cấp trên, môi trường kinh tế - xã hội địa phương và quan hệ hợp tác với các tổ chức bên ngoài là những yếu tố ảnh hưởng quan trọng đến hiệu quả xây dựng MTGD theo TCCTG.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức về MTGD tại các trường tiểu học huyện Gia Lộc còn mang tính truyền thống, tập trung nhiều vào cơ sở vật chất và cảnh quan tự nhiên, trong khi các yếu tố tâm lý, văn hóa và quan hệ xã hội chưa được chú trọng đúng mức. Điều này phù hợp với một số nghiên cứu trong ngành giáo dục cho thấy sự thiếu đồng bộ giữa đầu tư vật chất và phát triển văn hóa, quản lý trong nhà trường.

Chất lượng MTGD được đánh giá qua các quan hệ giao tiếp và tương tác giữa thầy trò là điểm sáng, phản ánh sự nỗ lực của đội ngũ giáo viên trong việc tạo môi trường học tập tích cực. Tuy nhiên, các quan hệ quản lý và văn hóa nhà trường còn yếu kém, ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của MTGD.

Mức độ tham gia của các lực lượng xã hội chưa cao cho thấy cần có các biện pháp nâng cao nhận thức, tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng. So sánh với các nghiên cứu khác, việc áp dụng TCCTG trong quản lý giáo dục tiểu học vẫn còn mới mẻ và chưa được khai thác triệt để tại địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện điểm trung bình nhận thức và đánh giá chất lượng các thành tố MTGD, bảng phân tích tỷ lệ phần trăm mức độ tham gia của các lực lượng, giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng nâng cao nhận thức về MTGD theo TCCTG cho cán bộ quản lý và giáo viên

    • Mục tiêu: Nâng điểm nhận thức về các thành tố phi vật chất của MTGD lên trên 3,5 trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục & Đào tạo huyện phối hợp với các trường tổ chức tập huấn chuyên sâu.

  2. Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng

    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ tham gia của phụ huynh và các tổ chức xã hội trong các hoạt động giáo dục lên 70% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng các trường tiểu học chủ trì, phối hợp với ban đại diện cha mẹ học sinh và chính quyền địa phương.

  3. Cải thiện môi trường vật chất và cảnh quan trường học theo hướng thân thiện, an toàn và hiện đại

    • Mục tiêu: Nâng cấp 30% phòng học xuống cấp, trang bị bàn ghế linh hoạt phù hợp với phương pháp dạy học mới trong 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Các trường phối hợp với Phòng Giáo dục và các đơn vị tài trợ.

  4. Phát huy vai trò của đội ngũ giáo viên cốt cán và tổ trưởng chuyên môn trong xây dựng MTGD

    • Mục tiêu: Tăng cường vai trò lãnh đạo chuyên môn và hỗ trợ đồng nghiệp, nâng cao hiệu quả quản lý và giáo dục trong trường.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường tổ chức các nhóm chuyên môn và sinh hoạt chuyên đề định kỳ.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong quản lý và giáo dục

    • Mục tiêu: Triển khai phần mềm quản lý nhà trường và các công cụ dạy học trực tuyến, nâng cao tương tác giữa các thành viên trong trường trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục & Đào tạo phối hợp với các trường và đơn vị công nghệ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp

    • Lợi ích: Hiểu rõ về mô hình xây dựng MTGD theo TCCTG, áp dụng hiệu quả trong quản lý nhà trường tiểu học.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch phát triển môi trường giáo dục phù hợp với đặc điểm địa phương.

  2. Giáo viên và nhân viên trường tiểu học

    • Lợi ích: Nâng cao nhận thức về vai trò của mình trong xây dựng MTGD, phát huy tinh thần tự quản và hợp tác.
    • Use case: Tham gia các hoạt động xây dựng môi trường học tập thân thiện, tích cực.

  3. Phụ huynh học sinh và cộng đồng địa phương

    • Lợi ích: Hiểu được trách nhiệm và cách thức tham gia vào công tác giáo dục, góp phần xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh.
    • Use case: Tham gia ban đại diện cha mẹ học sinh, phối hợp với nhà trường trong các hoạt động giáo dục.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Có tài liệu tham khảo về lý luận và thực tiễn xây dựng MTGD theo TCCTG, phục vụ cho nghiên cứu và học tập.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ hoặc tiến sĩ về quản lý giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tiếp cận cùng tham gia là gì và tại sao quan trọng trong xây dựng môi trường giáo dục?
    Tiếp cận cùng tham gia là phương pháp huy động sự tham gia tự nguyện, hợp tác của nhiều lực lượng trong và ngoài nhà trường nhằm quản lý và xây dựng môi trường giáo dục hiệu quả. Nó giúp tăng tính dân chủ, phát huy sức mạnh cộng đồng, nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Những thành tố nào cấu thành môi trường giáo dục hiện đại?
    Môi trường giáo dục hiện đại bao gồm các yếu tố vật chất như cảnh quan tự nhiên, kiến trúc, cơ sở vật chất kỹ thuật; các yếu tố phi vật chất như bầu không khí tâm lý, quan hệ giao tiếp chuyên môn và xã hội, văn hóa nhà trường và các tương tác giữa thầy trò.

  3. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của phụ huynh và cộng đồng trong xây dựng MTGD?
    Cần xây dựng cơ chế phối hợp rõ ràng, tổ chức các hoạt động giáo dục mở, tăng cường truyền thông, tạo điều kiện cho phụ huynh và cộng đồng tham gia vào các quyết định và hoạt động của nhà trường.

  4. Vai trò của công nghệ thông tin trong xây dựng môi trường giáo dục là gì?
    Công nghệ thông tin giúp cải thiện quản lý, tạo môi trường học tập tương tác, hỗ trợ dạy học trực tuyến và nâng cao hiệu quả truyền thông giữa các thành viên trong nhà trường.

  5. Những khó khăn chính trong xây dựng MTGD theo TCCTG tại các trường tiểu học huyện Gia Lộc là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đầy đủ về MTGD hiện đại, hạn chế về nguồn lực vật chất, mức độ tham gia của các lực lượng xã hội chưa cao, và sự phối hợp quản lý còn chưa đồng bộ.

Kết luận

  • Môi trường giáo dục ở các trường tiểu học huyện Gia Lộc hiện nay còn thiên về yếu tố vật chất, chưa chú trọng đầy đủ các yếu tố tâm lý, văn hóa và quan hệ xã hội.
  • Tiếp cận cùng tham gia là phương pháp quản lý phù hợp để huy động sự tham gia của nhiều lực lượng, góp phần xây dựng MTGD thân thiện, hiệu quả.
  • Năng lực đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình, cộng đồng là những yếu tố quyết định thành công của xây dựng MTGD theo TCCTG.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao nhận thức, cải thiện cơ sở vật chất, phát huy vai trò đội ngũ cốt cán và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho công tác quản lý giáo dục tiểu học tại địa phương, đề nghị các cấp quản lý và nhà trường triển khai thực hiện trong giai đoạn 2024-2026.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và cán bộ trường tiểu học huyện Gia Lộc cần nhanh chóng áp dụng các biện pháp xây dựng MTGD theo tiếp cận cùng tham gia để nâng cao chất lượng giáo dục, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện mô hình phù hợp với thực tiễn địa phương.