Nghiên Cứu Văn Hóa Công Giáo Ở Sài Gòn – Thành Phố Hồ Chí Minh (Giai Đoạn Từ 1954 Đến Nay)

Nghiên cứu này tập trung vào hai mục tiêu chính. Thứ nhất, phác họa diện mạo của văn hóa Công giáo tại Sài Gòn - TP.HCM và những biến chuyển trong giai đoạn 1954 đến nay. Thứ hai, làm rõ những đóng góp của văn hóa Công giáo đối với văn hóa Sài Gòn - TP.HCM qua các thành tựu văn hóa vật thể và phi vật thể. Nghiên cứu này nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện về sự phát triển và ảnh hưởng của Công giáo tại thành phố.

Về mặt khoa học, nghiên cứu này bổ sung cho lý thuyết tiếp xúc, tiếp biến giữa văn hóa tôn giáo và văn hóa đô thị. Về mặt thực tiễn, luận án cung cấp thông tin, làm sáng tỏ nhiều khía cạnh riêng biệt thuộc văn hóa Công giáo ở Sài Gòn - TP.HCM, giúp chính quyền thành phố hiểu hơn về văn hóa Công giáo, từ đó, mối quan hệ hai bên sẽ tốt đẹp hơn. Ngoài ra, chính quyền thành phố có thể ban hành những chính sách tôn giáo phù hợp hơn, khuyến khích người Công giáo hăng hái tham gia nhiều hơn vào các hoạt động văn hóa, xã hội. Kết quả luận án có thể trở thành tài liệu tham khảo cho những nghiên cứu thuộc chuyên ngành Văn hóa học, Tôn giáo học, Dân tộc học, Nhân học, Sử học.

Luận án giới hạn phạm vi nghiên cứu trong không gian của Tổng Giáo phận Sài Gòn từ năm 1954-1975 và Tổng Giáo phận TP.HCM từ sau năm 1975 đến nay. Về thời gian, luận án tập trung vào giai đoạn từ năm 1954 đến nay, bao gồm thời kỳ Việt Nam Cộng Hòa và Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam. Đây là giai đoạn có những biến đổi to lớn trong cấu trúc văn hóa Công giáo miền Nam. Luận án nghiên cứu tại 152 giáo xứ trong 14 giáo hạt.

Câu hỏi nghiên cứu chính của luận án là: "Diện mạo văn hóa Công giáo ở Sài Gòn - TP.HCM từ 1954 đến nay như thế nào? Trong thời gian này, Công giáo đã đóng góp những thành tựu gì cho văn hóa chung của thành phố?" Giả thuyết nghiên cứu cho rằng hệ giá trị Công giáo tại đây, ngoài những nét chung còn có nhiều biến đổi linh hoạt cho phù hợp với đời sống đô thị lớn, tạo nên diện mạo riêng. Đồng thời, văn hóa Sài Gòn - TP.HCM không thể bỏ qua văn hóa Công giáo với những đóng góp, thành tựu to lớn.

Phương pháp điền dã là phương pháp quan trọng trong việc sưu tầm, thu thập tư liệu thực tế cho việc nghiên cứu đề tài. Trong nhiều năm, nghiên cứu sinh đã đến tìm hiểu khoảng 180 xứ đạo trong khắp thành phố (trên tổng số 204 giáo xứ). Tại mỗi cụm Công giáo, nghiên cứu sinh đã tham gia sinh hoạt hoặc phục vụ trong một vài giáo xứ. Trong thời gian điền dã, nghiên cứu sinh hòa nhập vào đời sống giáo dân mỗi nơi trong thời gian dài, thực hiện quan sát tham dự, chụp ảnh, tiếp cận tra cứu được nhiều thủ bản cổ, bút ký, sổ rửa tội, sổ hôn phối của các thế hệ trước để lại. Bên cạnh đó, qua quá trình kết giao, tác giả còn thực hiện nhiều cuộc phỏng vấn phi cấu trúc, dưới dạng câu chuyện cuộc đời, tự sự, để hiểu thêm các suy nghĩ, quan điểm, lời chứng của nhiều đối tượng, nhiều thành phần giáo dân.

Tác giả vận dụng so sánh theo hai phương diện: lịch đại và đồng đại. Phương diện so sánh lịch đại được khai thác mạnh trong nghiên cứu tư liệu ghi chép với kỹ thuật liên văn bản. Qua sự góp ý của cán bộ hướng dẫn, nghiên cứu sinh tìm con đường tiếp nối trong các tư liệu đã được chọn lọc và sắp xếp theo thời gian, cách làm này sẽ hệ thống được các tiến trình văn hóa theo thời gian - sự kiện, có thể phát hiện những hiện tượng bền lâu nhưng cũng có những hiện tượng chỉ khởi phát theo cục diện kinh tế, chính trị. Phương diện so sánh đồng đại được vận dụng trong nghiên cứu hình ảnh. Bằng kỹ thuật phân tích nhân học ảnh liệu, nghiên cứu sinh trước hết gạn lọc nội dung hình ảnh, nguồn ảnh, sau đó, khái quát hóa các đặc trưng của đối tượng chính trong hình ảnh.

Văn hóa Công giáo được xem xét như một hệ thống giá trị Công giáo bao gồm vô số yếu tố liên hệ, tác động qua lại lẫn nhau trong nội bộ và trong tương tác với văn hóa đô thị. Vì vậy, phương pháp hệ thống giúp cho việc khái quát hóa các đặc trưng cơ bản tạo nên diện mạo của văn hóa Công giáo tại Sài Gòn - TP.HCM, cũng như khái lược hóa các thành tựu và Công giáo đã đóng góp cho văn hóa chung của thành phố. Trên cơ sở kết quả dữ liệu điền đã đã được gạn lọc, so sánh, đối chiếu, nghiên cứu sinh sắp xếp, hình thành các hệ thống theo các đặc trưng, tăng ý nghĩa của các số liệu thống kê và giúp cho các ước lượng có tính logic.

Việc tổ chức mục vụ di dân và mục vụ người ngoại quốc thể hiện sự quan tâm của Công giáo đến những người di cư và người nước ngoài sinh sống tại Sài Gòn. Tổ chức đời sống giáo dân được thực hiện thông qua các hoạt động tôn giáo và xã hội. Tổ chức hôn lễ và đời sống hôn nhân được coi trọng trong Công giáo. Tổ chức tang lễ được thực hiện theo nghi thức Công giáo.

Ứng xử trong cộng đồng Công giáo được xây dựng trên các nguyên tắc yêu thương, tôn trọng và giúp đỡ lẫn nhau. Ứng xử giữa các linh mục được điều chỉnh bởi các quy tắc và chuẩn mực của Giáo hội. Ứng xử trong nội bộ giáo dân được khuyến khích dựa trên tinh thần đoàn kết và hòa thuận. Ứng xử giữa linh mục chính xứ và giáo dân được xây dựng trên sự tin tưởng và tôn trọng.

Ứng xử với cộng đồng xã hội ngoài Công giáo được khuyến khích dựa trên tinh thần hòa nhập và tôn trọng sự khác biệt. Ứng xử với người ngoài Công giáo được thể hiện qua sự thân thiện và cởi mở. Ứng xử với chính quyền được xây dựng trên sự tuân thủ pháp luật và hợp tác trong các hoạt động xã hội.

Văn học nghệ thuật Công giáo đóng góp vào sự phong phú của văn hóa Sài Gòn. Báo chí và truyền thông Công giáo đóng vai trò quan trọng trong việc truyền bá thông tin và giáo dục cộng đồng. Âm nhạc và điện ảnh kịch nghệ Công giáo mang đến những tác phẩm nghệ thuật đặc sắc.

Kiến trúc Công giáo tại Sài Gòn thể hiện sự giao thoa giữa phong cách phương Tây và phong cách Việt Nam. Các nhà thờ Công giáo là những công trình kiến trúc độc đáo và có giá trị lịch sử. Việc bảo tồn và phát huy các di sản kiến trúc Công giáo là rất quan trọng.

Cộng đồng Công giáo có vai trò quan trọng trong việc xây dựng xã hội. Giáo dân cần tích cực tham gia vào các hoạt động xã hội và đóng góp vào sự phát triển của đất nước. Việc giáo dục thế hệ trẻ về các giá trị văn hóa Công giáo là rất quan trọng.

Việc thúc đẩy đối thoại liên tôn giáo là cần thiết để xây dựng sự hiểu biết và tôn trọng lẫn nhau giữa các tôn giáo. Công giáo cần chủ động tham gia vào các hoạt động đối thoại liên tôn giáo và xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với các tôn giáo khác. Sự hợp tác giữa các tôn giáo sẽ góp phần vào sự hòa bình và ổn định của xã hội.