Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục tại các trường cao đẳng sư phạm ở nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Chính trị được xem là nhiệm vụ trọng tâm. Trường Cao đẳng Sư phạm Khang Khai, tỉnh Xiêng Khoảng, là một trong những cơ sở đào tạo giáo viên chủ chốt, với quy mô đào tạo khoảng 589 sinh viên hệ chính quy năm học 2019-2020. Môn Chính trị giữ vai trò quan trọng trong chương trình đào tạo, nhằm trang bị cho sinh viên thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cách mạng và ý thức trách nhiệm công dân. Tuy nhiên, thực trạng dạy học môn Chính trị tại trường còn nhiều hạn chế, đặc biệt là phương pháp dạy học truyền thống chủ yếu thuyết trình, khiến sinh viên học tập thụ động, chưa phát huy được tính tích cực, sáng tạo.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng vận dụng tình huống trong dạy học môn Chính trị 2, phần Kinh tế chính trị, cho sinh viên năm thứ hai tại trường Cao đẳng Sư phạm Khang Khai trong năm học 2019-2020. Nghiên cứu đề xuất quy trình vận dụng tình huống và các giải pháp nâng cao hiệu quả phương pháp này, góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực người học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giảng viên và sinh viên các lớp sư phạm Toán, Hóa, Văn, Sử với tổng số 9 giảng viên và 112 sinh viên tham gia khảo sát.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao chất lượng giảng dạy môn Chính trị, phát huy tính tích cực, chủ động của sinh viên trong học tập, đồng thời cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc đổi mới phương pháp dạy học tại các trường cao đẳng sư phạm Lào, góp phần phát triển nguồn nhân lực giáo viên chất lượng cao.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết giáo dục hiện đại về phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt là lý thuyết vận dụng tình huống trong dạy học. Cơ sở lý luận chính bao gồm:

  • Chủ nghĩa duy vật biện chứng và lịch sử: Là nền tảng tư tưởng cho việc xây dựng nội dung môn Chính trị, giúp sinh viên phát triển thế giới quan khoa học và phương pháp luận cách mạng.
  • Lý thuyết dạy học tình huống: Tình huống được hiểu là sự kiện hoặc vấn đề có mâu thuẫn cần giải quyết, kích thích tư duy phản biện, sáng tạo của người học. Tình huống có vấn đề là trạng thái khó khăn trí tuệ, buộc người học phải vận dụng kiến thức và kỹ năng để giải quyết.
  • Mô hình vận dụng tình huống trong dạy học môn Chính trị: Bao gồm ba thành phần chính: xây dựng nội dung tình huống gắn với bài học, tổ chức phân tích và thảo luận tình huống, và hướng dẫn giải quyết tình huống dưới sự định hướng của giảng viên.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: tình huống dạy học, tình huống có vấn đề, phương pháp dạy học tích cực, năng lực giải quyết vấn đề, và phương pháp vận dụng tình huống trong dạy học môn Chính trị.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp lý thuyết: Phân tích, tổng hợp tài liệu khoa học trong và ngoài nước về vận dụng tình huống trong dạy học, đặc biệt trong môn Chính trị.
  • Phương pháp điều tra khảo sát: Thu thập dữ liệu qua phiếu khảo sát ý kiến của 9 giảng viên và 112 sinh viên các lớp sư phạm Toán, Hóa, Văn, Sử tại trường Cao đẳng Sư phạm Khang Khai.
  • Phương pháp quan sát: Theo dõi trực tiếp các tiết dạy, ghi nhật ký lớp học, ghi âm và chụp ảnh để đánh giá thái độ, tinh thần làm việc của sinh viên trong quá trình vận dụng tình huống.
  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện các tiết dạy thử nghiệm để kiểm chứng quy trình vận dụng tình huống và đánh giá hiệu quả phương pháp.
  • Phương pháp thống kê: Xử lý số liệu khảo sát, xây dựng bảng biểu, phân tích tỷ lệ phần trăm để rút ra kết luận khoa học.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 9 giảng viên và 112 sinh viên được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo đại diện cho các ngành sư phạm chính tại trường. Thời gian nghiên cứu tập trung trong năm học 2019-2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giảng viên về phương pháp vận dụng tình huống: 77,8% giảng viên nhận thức đúng về đặc trưng của phương pháp vận dụng tình huống trong dạy học môn Chính trị, trong khi 22,2% còn chưa hiểu đúng. Về tầm quan trọng, 77,8% giảng viên đánh giá việc vận dụng tình huống là cần thiết hoặc rất cần thiết.

  2. Mức độ vận dụng tình huống trong dạy học: Chỉ 33,3% giảng viên thường xuyên sử dụng phương pháp vận dụng tình huống trong các giờ dạy môn Chính trị 2, 44,4% đôi khi sử dụng, còn lại 22,2% chưa bao giờ áp dụng. Phương pháp thuyết trình vẫn chiếm ưu thế với 100% giảng viên sử dụng thường xuyên.

  3. Khó khăn khi vận dụng tình huống: Giảng viên gặp khó khăn trong việc lựa chọn tình huống phù hợp, đảm bảo tính thực tiễn và liên kết với nội dung bài học. Ngoài ra, còn hạn chế về kỹ năng tổ chức thảo luận và kích thích sự chủ động của sinh viên.

  4. Phản hồi của sinh viên: Sinh viên đánh giá cao tính hấp dẫn và hiệu quả của phương pháp vận dụng tình huống, với khoảng 70% sinh viên thể hiện sự hứng thú và tích cực tham gia thảo luận khi được học theo phương pháp này. Kết quả kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng cho thấy lớp thực nghiệm có điểm trung bình cao hơn khoảng 15%.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc vận dụng tình huống trong dạy học môn Chính trị tại trường Cao đẳng Sư phạm Khang Khai còn ở mức độ khiêm tốn, chủ yếu do hạn chế về nhận thức và kỹ năng của giảng viên. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mức độ áp dụng phương pháp này tại trường còn thấp hơn, phản ánh nhu cầu đào tạo nâng cao năng lực sư phạm cho giảng viên.

Việc giảng viên chủ yếu sử dụng phương pháp thuyết trình phù hợp với tính chất khoa học trừu tượng của môn Chính trị, nhưng lại hạn chế sự tương tác và phát triển năng lực tư duy phản biện của sinh viên. Phương pháp vận dụng tình huống, khi được áp dụng đúng quy trình, đã chứng minh hiệu quả trong việc tăng cường sự chủ động, sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề của sinh viên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giảng viên sử dụng các phương pháp dạy học khác nhau, bảng so sánh điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, cũng như biểu đồ tròn về mức độ hứng thú của sinh viên khi học theo phương pháp vận dụng tình huống.

Kết quả này khẳng định tính cần thiết của việc đổi mới phương pháp dạy học môn Chính trị theo hướng tích cực hóa người học, đồng thời nhấn mạnh vai trò của đào tạo, bồi dưỡng giảng viên về kỹ năng xây dựng và vận dụng tình huống trong giảng dạy.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực giảng viên về phương pháp vận dụng tình huống trong dạy học môn Chính trị, tập trung vào kỹ năng lựa chọn, thiết kế tình huống phù hợp với nội dung bài học và đối tượng sinh viên. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng, do Ban Giám hiệu phối hợp với Bộ Giáo dục và Thể thao tổ chức.

  2. Xây dựng ngân hàng tình huống mẫu liên quan đến các chủ đề trọng tâm của môn Chính trị 2, đảm bảo tính thực tiễn, thời sự và gắn kết với nội dung chương trình. Ngân hàng này sẽ hỗ trợ giảng viên trong việc chuẩn bị bài giảng và tăng tính hấp dẫn cho tiết học. Thời gian hoàn thành: 3 tháng, do tổ Lý luận chính trị chủ trì.

  3. Khuyến khích áp dụng phương pháp dạy học tích cực kết hợp vận dụng tình huống với các hình thức như thảo luận nhóm, đóng vai, trình bày ý kiến cá nhân nhằm phát huy tối đa tính chủ động, sáng tạo của sinh viên. Giảng viên cần được hướng dẫn cách tổ chức và đánh giá hiệu quả các hoạt động này. Thời gian áp dụng: ngay trong năm học tiếp theo.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học hiện đại, như phòng học có máy chiếu, thiết bị hỗ trợ thảo luận nhóm, nhằm tạo môi trường học tập thuận lợi cho việc vận dụng tình huống và các phương pháp dạy học tích cực khác. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu và các cấp quản lý giáo dục địa phương, trong kế hoạch đầu tư 1-2 năm tới.

  5. Tăng cường công tác đánh giá, phản hồi và nghiên cứu khoa học về hiệu quả vận dụng tình huống trong dạy học môn Chính trị, qua đó điều chỉnh, hoàn thiện quy trình và phương pháp phù hợp với đặc thù của trường và sinh viên. Thời gian thực hiện: liên tục, gắn với các kỳ thi và báo cáo học kỳ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên các môn Lý luận chính trị tại các trường cao đẳng, đại học Lào: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về vận dụng tình huống trong dạy học, giúp giảng viên nâng cao kỹ năng sư phạm và đổi mới phương pháp giảng dạy.

  2. Sinh viên chuyên ngành Giáo dục và Sư phạm Chính trị: Tài liệu giúp sinh viên hiểu rõ hơn về phương pháp học tập tích cực, phát triển năng lực tư duy phản biện và giải quyết vấn đề qua các tình huống thực tế.

  3. Nhà quản lý giáo dục và các cơ quan đào tạo giáo viên: Luận văn cung cấp dữ liệu và giải pháp thiết thực để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giảng viên, đồng thời nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên môn Chính trị.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và phát triển chương trình đào tạo: Tài liệu là nguồn tham khảo quý giá cho các nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục chính trị và đào tạo giáo viên tại các nước đang phát triển.

Câu hỏi thường gặp

  1. Vận dụng tình huống trong dạy học môn Chính trị là gì?
    Vận dụng tình huống là phương pháp giảng dạy trong đó giảng viên đưa ra các tình huống thực tế hoặc giả định có liên quan đến nội dung bài học để sinh viên phân tích, thảo luận và giải quyết. Phương pháp này giúp phát huy tính tích cực, sáng tạo và năng lực giải quyết vấn đề của sinh viên.

  2. Tại sao phương pháp vận dụng tình huống lại quan trọng trong dạy học môn Chính trị?
    Phương pháp này giúp sinh viên không chỉ tiếp thu kiến thức lý thuyết mà còn biết vận dụng vào thực tiễn, phát triển kỹ năng tư duy phản biện và ra quyết định. Điều này đặc biệt cần thiết với môn Chính trị có nhiều khái niệm trừu tượng và yêu cầu hiểu sâu về các vấn đề xã hội.

  3. Những khó khăn phổ biến khi giảng viên vận dụng tình huống là gì?
    Khó khăn chính gồm việc lựa chọn tình huống phù hợp, đảm bảo tính thực tiễn và liên kết với nội dung bài học; kỹ năng tổ chức thảo luận và hướng dẫn sinh viên; cũng như hạn chế về thời gian và cơ sở vật chất hỗ trợ.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả vận dụng tình huống trong dạy học?
    Cần tổ chức đào tạo bồi dưỡng giảng viên về kỹ năng xây dựng và vận dụng tình huống, xây dựng ngân hàng tình huống mẫu, kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực khác, đồng thời cải thiện cơ sở vật chất và thiết bị dạy học.

  5. Phương pháp vận dụng tình huống có thể áp dụng cho những nội dung nào trong môn Chính trị?
    Phương pháp này phù hợp với các nội dung có tính trừu tượng và phức tạp như triết học Mác - Lênin, kinh tế chính trị, các quy luật xã hội, giúp sinh viên dễ tiếp cận và hiểu sâu hơn thông qua các tình huống thực tế hoặc giả định.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng vận dụng tình huống trong dạy học môn Chính trị 2 tại trường Cao đẳng Sư phạm Khang Khai, tỉnh Xiêng Khoảng, Lào.
  • Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức và mức độ áp dụng phương pháp này của giảng viên còn hạn chế, trong khi sinh viên đánh giá cao tính hiệu quả và hấp dẫn của phương pháp.
  • Đề xuất quy trình vận dụng tình huống và các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả dạy học, bao gồm đào tạo giảng viên, xây dựng ngân hàng tình huống, kết hợp phương pháp dạy học tích cực và cải thiện cơ sở vật chất.
  • Luận văn góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy môn Chính trị, phát huy tính tích cực, sáng tạo của sinh viên, đồng thời là tài liệu tham khảo quý giá cho giảng viên, sinh viên và nhà quản lý giáo dục.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo bồi dưỡng giảng viên, áp dụng quy trình vận dụng tình huống trong năm học tới và tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả phương pháp để điều chỉnh phù hợp.

Hành động khuyến nghị: Các cơ sở đào tạo và giảng viên nên chủ động áp dụng và phát triển phương pháp vận dụng tình huống trong dạy học môn Chính trị nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.