Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu, các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là trong ngành chế biến thủy sản, đang phải đối mặt với áp lực cạnh tranh ngày càng lớn từ các tập đoàn nước ngoài. Công ty Cổ phần Trang, hoạt động trong lĩnh vực chế biến thủy sản xuất khẩu, với doanh thu tăng trưởng từ khoảng 207 tỷ đồng năm 2012 lên gần 500 tỷ đồng năm 2018, đang đứng trước thách thức nâng cao hiệu quả quản lý chi phí để duy trì và phát triển thị phần tại các thị trường khó tính như Anh, Mỹ và Úc. Hiện tại, hệ thống kế toán chi phí của công ty vẫn dựa trên phương pháp truyền thống, không đáp ứng được yêu cầu cung cấp thông tin chi phí chính xác và kịp thời cho Ban lãnh đạo trong việc ra quyết định chiến lược và kiểm soát chi phí.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng và vận dụng hệ thống kế toán chi phí dựa trên cơ sở hoạt động (Activity Based Costing - ABC) tại Công ty Cổ phần Trang nhằm cung cấp thông tin chi phí sản phẩm chính xác, hỗ trợ Ban lãnh đạo trong việc định giá và kiểm soát chi phí hiệu quả. Nghiên cứu tập trung vào thiết kế mô hình ABC phù hợp với thực trạng công ty, xây dựng quy trình vận hành và đề xuất các giải pháp triển khai nhằm nâng cao tính khả thi của hệ thống mới. Phạm vi nghiên cứu sử dụng số liệu thực tế tháng 10/2018 và các năm gần đây tại công ty, kết hợp với dữ liệu thu thập từ phỏng vấn các bộ phận liên quan.

Việc áp dụng mô hình ABC được kỳ vọng sẽ giúp công ty cải thiện độ chính xác trong phân bổ chi phí gián tiếp, kiểm soát chi phí hoạt động và nâng cao hiệu quả quản trị chi phí, từ đó tăng cường năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết kế toán chi phí theo mô hình ABC do Robin Cooper và Robert S. Kaplan phát triển năm 1988. Mô hình ABC tập trung vào việc xác định các hoạt động tạo ra chi phí, đo lường mức độ sử dụng nguồn lực của từng hoạt động và phân bổ chi phí đến các đối tượng chịu chi phí dựa trên mức độ sử dụng hoạt động đó. Ba khái niệm chính trong mô hình bao gồm:

  • Hoạt động (Activity): Tập hợp các công việc hoặc quy trình như mua hàng, sản xuất, bán hàng.
  • Nguồn lực (Resource): Các yếu tố kinh tế như nhân công, máy móc, vật liệu được sử dụng để thực hiện hoạt động.
  • Đối tượng chịu chi phí (Cost Object): Sản phẩm, dịch vụ hoặc đơn hàng được phân bổ chi phí.

Mô hình ABC giúp khắc phục hạn chế của hệ thống kế toán chi phí truyền thống khi chỉ sử dụng một tiêu thức phân bổ chi phí gián tiếp, dẫn đến sai lệch trong xác định chi phí sản phẩm. ABC sử dụng nhiều tiêu thức phân bổ phù hợp với bản chất từng hoạt động, từ đó cung cấp thông tin chi phí chính xác hơn và hỗ trợ kiểm soát chi phí hiệu quả.

Ngoài ra, luận văn tham khảo các nghiên cứu quốc tế và trong nước về triển khai ABC, đặc biệt các yếu tố ảnh hưởng đến thành công và thất bại trong quá trình áp dụng, như sự ủng hộ của Ban lãnh đạo, đào tạo nhân viên, xác định đúng hoạt động và tiêu thức phân bổ chi phí.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính. Cỡ mẫu bao gồm số liệu thực tế tháng 10/2018 và các năm gần đây tại Công ty Cổ phần Trang, cùng với dữ liệu thu thập từ phỏng vấn các bộ phận liên quan như kế toán, quản lý sản xuất, kinh doanh và Ban lãnh đạo.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp phi xác suất, tập trung vào các cá nhân có liên quan trực tiếp đến hệ thống kế toán chi phí và quản lý chi phí tại công ty nhằm đảm bảo thu thập thông tin chuyên sâu và thực tiễn.

Các bước phân tích bao gồm:

  • Thu thập và tổng hợp số liệu kế toán chi phí hiện tại.
  • Phân tích, so sánh hệ thống kế toán chi phí truyền thống với mô hình ABC dựa trên lý thuyết và thực tiễn.
  • Kiểm chứng các hạn chế của hệ thống hiện tại qua so sánh chi phí sản phẩm giữa hệ thống kế toán và Ban lãnh đạo.
  • Thiết kế mô hình ABC phù hợp với đặc thù hoạt động của công ty.
  • Phỏng vấn lấy ý kiến chuyên gia và các bộ phận liên quan để đánh giá tính khả thi và đề xuất giải pháp triển khai.
  • Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm 2018-2019, tập trung vào giai đoạn thu thập số liệu, phân tích, thiết kế mô hình và đề xuất giải pháp.

Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng kỹ thuật so sánh, tổng hợp, kiểm chứng và đánh giá định tính nhằm đảm bảo tính khách quan và thực tiễn của kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hệ thống kế toán chi phí hiện tại chưa phản ánh chính xác chi phí sản phẩm: Qua so sánh chi phí sản phẩm giữa hệ thống kế toán chi phí và Ban lãnh đạo, chi phí nguyên vật liệu trực tiếp tương đối phù hợp, nhưng chi phí nhân công trực tiếp và chi phí sản xuất chung có sự chênh lệch đáng kể, cho thấy phân bổ chi phí gián tiếp chưa hợp lý. Ví dụ, chi phí nhân công trực tiếp cho sản phẩm Tôm Tempura 13G IC theo kế toán là 14.500 đồng, trong khi Ban lãnh đạo sử dụng là 19.000 đồng.

  2. Chi phí bán hàng và chi phí quản lý doanh nghiệp chưa được tính vào chi phí sản phẩm: Hai khoản chi phí này chiếm tỷ trọng lớn nhưng được xem là chi phí thời kỳ, không được phân bổ vào giá thành sản phẩm, dẫn đến thông tin chi phí sản phẩm chưa đầy đủ và có thể gây sai lệch trong quyết định giá bán.

  3. Hệ thống kế toán chi phí hiện tại tập hợp chi phí theo giai đoạn sản xuất, không theo hoạt động: Điều này làm mất đi mối liên hệ giữa chi phí và hoạt động tạo ra chi phí, gây khó khăn trong việc kiểm soát và cắt giảm chi phí không cần thiết.

  4. Mô hình ABC đề xuất giúp phân bổ chi phí gián tiếp chính xác hơn: Qua việc xác định các hoạt động chính và cơ sở phân bổ chi phí phù hợp, mô hình ABC cung cấp báo cáo chi phí chi tiết theo từng hoạt động và sản phẩm, giúp Ban lãnh đạo nhận diện các hoạt động tiêu tốn nhiều nguồn lực để có biện pháp cải tiến.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trong hệ thống kế toán chi phí hiện tại là do phương pháp truyền thống chỉ sử dụng một tiêu thức phân bổ chi phí gián tiếp dựa trên sản lượng, không phản ánh đúng mức độ sử dụng nguồn lực của từng sản phẩm. Điều này phù hợp với nhận định của các nghiên cứu trước đây về hạn chế của phương pháp kế toán chi phí truyền thống trong môi trường sản xuất hiện đại với chi phí gián tiếp ngày càng chiếm tỷ trọng lớn.

Việc chi phí bán hàng và chi phí quản lý doanh nghiệp không được phân bổ vào chi phí sản phẩm làm giảm tính đầy đủ và chính xác của thông tin chi phí, ảnh hưởng đến quyết định định giá và kiểm soát chi phí. Mô hình ABC với khả năng phân bổ chi phí theo nhiều tiêu thức khác nhau sẽ khắc phục được hạn chế này.

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước về hiệu quả của mô hình ABC trong việc nâng cao độ chính xác của thông tin chi phí và hỗ trợ quản trị chi phí hiệu quả. Việc áp dụng mô hình ABC tại Công ty Cổ phần Trang sẽ giúp Ban lãnh đạo có cái nhìn sâu sắc hơn về chi phí sản phẩm và hoạt động, từ đó đưa ra các quyết định chiến lược phù hợp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh chi phí sản phẩm theo hệ thống hiện tại và theo mô hình ABC, cũng như bảng phân tích tỷ trọng chi phí các hoạt động để minh họa hiệu quả phân bổ chi phí.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai hệ thống kế toán chi phí theo mô hình ABC: Thiết kế và áp dụng mô hình ABC phù hợp với đặc thù hoạt động sản xuất của Công ty Cổ phần Trang nhằm phân bổ chi phí gián tiếp chính xác hơn, dự kiến hoàn thành trong vòng 6 tháng. Chủ thể thực hiện là phòng kế toán quản trị phối hợp với các bộ phận sản xuất, kinh doanh.

  2. Đào tạo và nâng cao nhận thức cho nhân viên: Tổ chức các khóa đào tạo về mô hình ABC cho Ban lãnh đạo và nhân viên liên quan nhằm đảm bảo sự hiểu biết và đồng thuận trong quá trình triển khai, thời gian đào tạo kéo dài 2 tháng trước khi áp dụng chính thức.

  3. Xây dựng nhóm triển khai chuyên trách: Thành lập nhóm dự án gồm các chuyên viên từ các phòng ban tài chính, sản xuất, kinh doanh và IT để phối hợp triển khai, giám sát và đánh giá hiệu quả hệ thống ABC, nhóm này cần có trưởng nhóm có năng lực và quyết tâm cao.

  4. Phân bổ chi phí bán hàng và chi phí quản lý doanh nghiệp vào chi phí sản phẩm: Điều chỉnh hệ thống kế toán để đưa các khoản chi phí này vào chi phí sản phẩm theo tiêu thức phân bổ phù hợp nhằm cung cấp thông tin chi phí đầy đủ và chính xác hơn, dự kiến thực hiện trong 3 tháng đầu triển khai.

  5. Theo dõi, đánh giá và điều chỉnh liên tục: Thiết lập quy trình đánh giá định kỳ hiệu quả của hệ thống ABC, tổ chức các cuộc họp đánh giá hàng quý để kịp thời điều chỉnh mô hình và quy trình vận hành, đảm bảo hệ thống hoạt động hiệu quả và phù hợp với thực tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp sản xuất: Nhóm này sẽ nhận được thông tin chi phí chính xác và chi tiết hơn, hỗ trợ ra quyết định về giá bán, kiểm soát chi phí và nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh.

  2. Phòng kế toán quản trị và tài chính: Giúp cải tiến hệ thống kế toán chi phí, nâng cao chất lượng báo cáo chi phí, đồng thời phát triển kỹ năng áp dụng mô hình ABC trong quản lý chi phí.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản trị: Cung cấp tài liệu tham khảo thực tiễn về vận dụng mô hình ABC trong doanh nghiệp sản xuất, đặc biệt trong ngành chế biến thủy sản.

  4. Tư vấn quản trị và chuyên gia triển khai hệ thống kế toán: Hỗ trợ xây dựng kế hoạch triển khai ABC phù hợp với đặc thù doanh nghiệp Việt Nam, từ đó nâng cao hiệu quả tư vấn và triển khai.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mô hình ABC khác gì so với phương pháp kế toán chi phí truyền thống?
    Mô hình ABC phân bổ chi phí gián tiếp dựa trên nhiều tiêu thức phù hợp với từng hoạt động, trong khi phương pháp truyền thống thường chỉ sử dụng một tiêu thức duy nhất như sản lượng, dẫn đến sai lệch chi phí sản phẩm.

  2. Việc triển khai ABC có tốn kém không?
    Chi phí triển khai ABC bao gồm đào tạo, xây dựng hệ thống và thay đổi quy trình làm việc. Tuy nhiên, lợi ích về thông tin chi phí chính xác và kiểm soát chi phí hiệu quả sẽ giúp doanh nghiệp tiết kiệm và tăng lợi nhuận trong dài hạn.

  3. Làm thế nào để xác định các hoạt động trong mô hình ABC?
    Thông thường, xác định hoạt động dựa trên phỏng vấn nhân viên, phân tích quy trình sản xuất và kinh doanh, sau đó nhóm các hoạt động tương đồng để đơn giản hóa mô hình mà vẫn đảm bảo tính chính xác.

  4. ABC có áp dụng được cho tất cả các loại hình doanh nghiệp không?
    ABC phù hợp nhất với các doanh nghiệp có quy trình sản xuất phức tạp, chi phí gián tiếp lớn và đa dạng sản phẩm. Với doanh nghiệp nhỏ hoặc quy trình đơn giản, chi phí triển khai có thể không tương xứng với lợi ích.

  5. Làm sao để đảm bảo nhân viên chấp nhận và sử dụng hệ thống ABC?
    Cần có sự ủng hộ từ Ban lãnh đạo, tổ chức đào tạo bài bản, giải thích lợi ích rõ ràng và xây dựng chính sách khuyến khích, đồng thời thành lập nhóm triển khai chuyên trách để hỗ trợ nhân viên trong quá trình chuyển đổi.

Kết luận

  • Hệ thống kế toán chi phí hiện tại tại Công ty Cổ phần Trang chưa đáp ứng được yêu cầu cung cấp thông tin chi phí chính xác và đầy đủ cho quản trị.
  • Mô hình kế toán chi phí dựa trên cơ sở hoạt động (ABC) được đề xuất nhằm khắc phục các hạn chế của hệ thống hiện tại, cung cấp thông tin chi phí chi tiết theo hoạt động và sản phẩm.
  • Nghiên cứu đã thiết kế mô hình ABC phù hợp với đặc thù hoạt động của công ty, đồng thời đề xuất quy trình vận hành và các giải pháp triển khai nhằm nâng cao tính khả thi.
  • Việc áp dụng mô hình ABC sẽ hỗ trợ Ban lãnh đạo trong việc ra quyết định về giá và kiểm soát chi phí hiệu quả, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của công ty trên thị trường quốc tế.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai thử nghiệm mô hình ABC, đào tạo nhân viên và đánh giá hiệu quả định kỳ để điều chỉnh phù hợp, đảm bảo hệ thống hoạt động ổn định và phát huy tối đa lợi ích.

Ban lãnh đạo và các bộ phận liên quan được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản trị chi phí và phát triển bền vững doanh nghiệp.