Tổng quan nghiên cứu

Tình trạng bắt nạt học đường đang trở thành vấn nạn nghiêm trọng không chỉ ở Việt Nam mà còn trên toàn thế giới. Theo ước tính, gần 90% học sinh từ lớp 3 đến lớp 6 tại Mỹ từng ít nhất một lần bị bắt nạt, trong khi tại Việt Nam, nhiều trường hợp học sinh bị bắt nạt dẫn đến hậu quả nghiêm trọng như tự tử đã được ghi nhận. Tại huyện Mỏ Cày Bắc, tỉnh Bến Tre, tình trạng này cũng diễn biến phức tạp, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tâm thần và thành tích học tập của học sinh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ vai trò của nhân viên công tác xã hội trong việc hỗ trợ học sinh bị bắt nạt, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả can thiệp. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 7/2020 đến tháng 12/2022 tại hai trường trung học cơ sở Nguyễn Văn Tư và trung học phổ thông Lê Anh Xuân trên địa bàn huyện Mỏ Cày Bắc. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp số liệu thực tiễn, góp phần nâng cao nhận thức và phát huy vai trò của nhân viên công tác xã hội trong phòng chống bắt nạt, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục xây dựng chính sách phù hợp nhằm tạo môi trường học đường an toàn, thân thiện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên bốn lý thuyết chính:

  • Lý thuyết vai trò: Nhấn mạnh vai trò xã hội của từng cá nhân trong môi trường học đường, trong đó nhân viên công tác xã hội đóng vai trò hỗ trợ, giúp đỡ học sinh và giáo viên trong việc phòng chống bắt nạt.
  • Thuyết nhu cầu của Maslow: Giải thích các hành vi bắt nạt xuất phát từ việc học sinh không được đáp ứng đầy đủ các nhu cầu cơ bản như an toàn, tình cảm xã hội và được tôn trọng.
  • Lý thuyết xung đột xã hội: Phân tích nguyên nhân bắt nạt là do xung đột lợi ích và sự cạnh tranh về quyền lực trong môi trường học đường.
  • Lý thuyết nhận thức hành vi: Cho rằng hành vi bắt nạt xuất phát từ nhận thức sai lệch của học sinh về môi trường và các mối quan hệ xã hội, do đó thay đổi nhận thức sẽ giúp điều chỉnh hành vi.

Các khái niệm chính bao gồm: vai trò, công tác xã hội, nhân viên công tác xã hội, hỗ trợ, học sinh, bắt nạt và học sinh bị bắt nạt. Nghiên cứu cũng dựa trên các đặc điểm tâm sinh lý của học sinh trung học cơ sở và phổ thông để hiểu rõ hơn về hành vi và nhu cầu của các em.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát 200 học sinh lớp 8 và 9 tại hai trường trên địa bàn huyện Mỏ Cày Bắc, cùng phỏng vấn sâu với giáo viên, phụ huynh và nhân viên công tác xã hội.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý số liệu, tính tỉ lệ phần trăm, trung bình cộng và so sánh sự khác biệt giữa các nhóm đối tượng. Phân tích nội dung phỏng vấn để làm rõ vai trò và hiệu quả hoạt động của nhân viên công tác xã hội.
  • Timeline nghiên cứu: Bắt đầu từ tháng 7/2020, thu thập dữ liệu và phân tích đến tháng 12/2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng bắt nạt tại huyện Mỏ Cày Bắc: Khoảng 56% học sinh được khảo sát thừa nhận từng bị bắt nạt dưới nhiều hình thức như bắt nạt thể chất, tinh thần và qua mạng xã hội. Trong đó, bắt nạt thể chất chiếm khoảng 39,5%, bắt nạt bằng lời nói và tinh thần chiếm tỷ lệ cao, đặc biệt là bắt nạt qua mạng xã hội đang gia tăng.
  2. Nhận thức và hành vi của học sinh khi chứng kiến bắt nạt: Hơn 60% học sinh chứng kiến hành vi bắt nạt nhưng chỉ có khoảng 30% trong số đó can thiệp hoặc báo cáo với người lớn, phần còn lại thường im lặng hoặc tránh né.
  3. Vai trò của nhân viên công tác xã hội: Nhân viên công tác xã hội tại các trường chủ yếu thực hiện các hoạt động tư vấn tâm lý, tham vấn, can thiệp ngăn ngừa hành vi bắt nạt và kết nối nguồn lực hỗ trợ học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 40% học sinh và giáo viên đánh giá các hoạt động này đạt hiệu quả cao.
  4. Nguyên nhân bắt nạt: Chủ yếu do ảnh hưởng từ môi trường gia đình thiếu sự quan tâm, bạn bè xúi giục và nhận thức sai lệch về hành vi bạo lực. Học sinh nam có xu hướng bắt nạt thể chất nhiều hơn học sinh nữ, trong khi học sinh nữ thường bị bắt nạt tinh thần và qua mạng xã hội nhiều hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy bắt nạt học đường tại huyện Mỏ Cày Bắc diễn ra với nhiều hình thức đa dạng và mức độ nghiêm trọng, tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế. Việc nhân viên công tác xã hội tham gia hỗ trợ học sinh bị bắt nạt đã góp phần giảm thiểu các hành vi tiêu cực, tuy nhiên hiệu quả chưa cao do hạn chế về nguồn lực, kỹ năng chuyên môn và sự phối hợp giữa các bên liên quan. Biểu đồ phân bố các hình thức bắt nạt và mức độ ảnh hưởng tâm lý của học sinh có thể minh họa rõ nét hơn về thực trạng này. So sánh với các nghiên cứu trước đây, vai trò của nhân viên công tác xã hội cần được củng cố và phát triển hơn nữa để đáp ứng nhu cầu thực tiễn. Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ vai trò thiết yếu của nhân viên công tác xã hội trong việc xây dựng môi trường học đường an toàn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển toàn diện học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo chuyên môn cho nhân viên công tác xã hội học đường: Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao kỹ năng tư vấn, can thiệp và xử lý tình huống bắt nạt, nhằm nâng cao hiệu quả hỗ trợ học sinh trong vòng 12 tháng tới, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học thực hiện.
  2. Xây dựng và triển khai chương trình phòng chống bắt nạt toàn diện trong trường học: Bao gồm các hoạt động giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng tự bảo vệ và xây dựng văn hóa ứng xử tích cực, áp dụng tại các trường THCS và THPT trên địa bàn huyện trong 2 năm tới, do nhà trường chủ trì phối hợp với nhân viên công tác xã hội.
  3. Thúc đẩy sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Thiết lập mạng lưới hỗ trợ liên ngành để phát hiện sớm và xử lý kịp thời các vụ việc bắt nạt, đảm bảo quyền lợi và an toàn cho học sinh, thực hiện liên tục và đánh giá định kỳ hàng năm.
  4. Tăng cường truyền thông và nâng cao nhận thức về bắt nạt học đường: Triển khai các chiến dịch truyền thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng và mạng xã hội nhằm nâng cao nhận thức của học sinh, phụ huynh và giáo viên về tác hại của bắt nạt, thực hiện trong vòng 6 tháng đầu năm học mới, do các cơ quan truyền thông và nhà trường phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhân viên công tác xã hội và sinh viên ngành công tác xã hội: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về vai trò của nhân viên công tác xã hội trong môi trường học đường, giúp nâng cao kiến thức và kỹ năng nghề nghiệp.
  2. Nhà quản lý giáo dục và các cơ quan chức năng: Thông tin chi tiết về thực trạng bắt nạt và các giải pháp can thiệp giúp hoạch định chính sách, chương trình giáo dục phù hợp nhằm giảm thiểu bạo lực học đường.
  3. Giáo viên và cán bộ quản lý trường học: Hiểu rõ hơn về nguyên nhân, biểu hiện và hậu quả của bắt nạt, từ đó phối hợp hiệu quả với nhân viên công tác xã hội trong việc hỗ trợ học sinh.
  4. Phụ huynh và cộng đồng: Nâng cao nhận thức về tác động của bắt nạt và vai trò của gia đình trong việc hỗ trợ, bảo vệ con em mình, đồng thời tham gia tích cực vào các hoạt động phòng chống bắt nạt tại trường học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nhân viên công tác xã hội học đường có vai trò gì trong việc hỗ trợ học sinh bị bắt nạt?
    Nhân viên công tác xã hội thực hiện tư vấn tâm lý, can thiệp ngăn ngừa hành vi bắt nạt, kết nối nguồn lực hỗ trợ học sinh và phối hợp với nhà trường, gia đình để xây dựng môi trường học đường an toàn.

  2. Các hình thức bắt nạt phổ biến hiện nay là gì?
    Bắt nạt thể chất, bắt nạt bằng lời nói, bắt nạt tinh thần và bắt nạt qua mạng xã hội là những hình thức phổ biến, trong đó bắt nạt qua mạng xã hội ngày càng gia tăng và gây ảnh hưởng nghiêm trọng.

  3. Nguyên nhân chính dẫn đến hành vi bắt nạt trong học sinh là gì?
    Nguyên nhân bao gồm sự thiếu quan tâm từ gia đình, ảnh hưởng tiêu cực từ bạn bè, nhận thức sai lệch về hành vi bạo lực và xung đột lợi ích trong môi trường học đường.

  4. Làm thế nào để phát hiện sớm học sinh bị bắt nạt?
    Nhân viên công tác xã hội và giáo viên cần quan sát các biểu hiện như thay đổi thái độ, sợ hãi đến trường, giảm sút thành tích học tập và các dấu hiệu tâm lý bất thường để can thiệp kịp thời.

  5. Các giải pháp hiệu quả để giảm thiểu bắt nạt học đường là gì?
    Tăng cường đào tạo nhân viên công tác xã hội, xây dựng chương trình giáo dục kỹ năng sống, phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng, cùng với truyền thông nâng cao nhận thức là những giải pháp thiết thực.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng bắt nạt học đường tại huyện Mỏ Cày Bắc với hơn 56% học sinh từng trải qua các hình thức bắt nạt khác nhau.
  • Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong hỗ trợ học sinh bị bắt nạt được khẳng định qua các hoạt động tư vấn, can thiệp và kết nối nguồn lực, tuy còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Các lý thuyết vai trò, nhu cầu, xung đột xã hội và nhận thức hành vi cung cấp cơ sở lý luận vững chắc cho việc phân tích và đề xuất giải pháp.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực nhân viên công tác xã hội và tăng cường phối hợp giữa các bên liên quan để phòng chống bắt nạt hiệu quả.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đa dạng hóa phương pháp can thiệp trong các trường học nhằm xây dựng môi trường học đường an toàn, thân thiện và phát triển bền vững.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ học sinh khỏi bắt nạt và xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh hơn!