Tổng quan nghiên cứu

Tôn giáo là một trong những nhu cầu thiết yếu về đời sống tinh thần của đông đảo dân số thế giới, giữ vai trò quan trọng trong xã hội dù khoa học kỹ thuật phát triển mạnh mẽ. Ở Việt Nam, tôn giáo không chỉ là yếu tố văn hóa mà còn có ảnh hưởng sâu sắc đến chính trị - xã hội. Thành phố Cần Thơ, với dân số khoảng 1,17 triệu người (Tổng điều tra Dân số 2019), là đô thị loại I, có mật độ dân số cao gấp ba lần trung bình quốc gia, đồng thời là nơi sinh sống của nhiều dân tộc và tôn giáo đa dạng như Phật giáo, Công giáo, Tin Lành, Phật giáo Hòa Hảo. Tôn giáo tại đây phát triển nhanh, với hơn 13 tôn giáo được công nhận và gần 40% dân số là tín đồ các tôn giáo.

Luận văn tập trung nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo và vận dụng trong công tác tôn giáo tại Cần Thơ hiện nay, trong bối cảnh tình hình chính trị - xã hội phức tạp, có sự lợi dụng tôn giáo để gây mất ổn định. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo, đánh giá thực trạng công tác tôn giáo tại Cần Thơ từ khi ban hành Chỉ thị số 18-CT/TW đến nay, đồng thời đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác tôn giáo, góp phần ổn định kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc hệ thống hóa lý luận và thực tiễn công tác tôn giáo, đồng thời có giá trị thực tiễn trong xây dựng chính sách và triển khai công tác tôn giáo tại Cần Thơ và các địa phương tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên nền tảng Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo, kết hợp với các lý thuyết về tôn giáo và xã hội học tôn giáo. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử: Giải thích tôn giáo là hiện tượng xã hội phản ánh điều kiện kinh tế - xã hội, đồng thời là biểu hiện của sự bất lực trước các lực lượng xã hội và tự nhiên. Tôn giáo là "tiếng thở dài của chúng sinh bị áp bức" và "thuốc phiện của nhân dân" (C. Mác, V. Lênin).

  • Tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo: Nhấn mạnh quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo gắn liền với độc lập dân tộc; quan điểm "cầu đồng, tôn dị" trong đoàn kết tôn giáo; phát huy giá trị đạo đức, văn hóa của tôn giáo; chống lợi dụng tôn giáo để chia rẽ dân tộc và chống phá cách mạng.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: quyền tự do tín ngưỡng, đoàn kết tôn giáo, phát huy giá trị tôn giáo, lợi dụng tôn giáo, đại đoàn kết toàn dân tộc.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, báo cáo công tác tôn giáo của Ban Tôn giáo thành phố Cần Thơ, các công trình nghiên cứu lý luận và thực tiễn về tôn giáo, tư tưởng Hồ Chí Minh, cùng số liệu thống kê dân số, tín đồ tôn giáo tại Cần Thơ.

  • Phương pháp phân tích: Kết hợp phương pháp lịch sử - logic để phân tích quá trình hình thành và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo; phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh để đánh giá thực trạng công tác tôn giáo tại Cần Thơ; phương pháp kế thừa kết quả khảo sát thực tế và tổng kết thực tiễn từ các tổ chức Đảng, đoàn thể địa phương.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ các tôn giáo được công nhận tại Cần Thơ, với số liệu thống kê từ năm 2004 đến 2021, bao gồm hơn 390 cơ sở thờ tự và hơn 40% dân số là tín đồ tôn giáo.

  • Timeline nghiên cứu: Phạm vi nghiên cứu từ khi ban hành Chỉ thị số 18-CT/TW của Bộ Chính trị khóa XII (khoảng năm 2018) đến năm 2023, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp trong giai đoạn hiện nay.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tính đa dạng và phát triển nhanh của tôn giáo tại Cần Thơ: Từ 6 tôn giáo năm 2004, đến nay Cần Thơ có 13 tôn giáo được công nhận với 27 tổ chức tôn giáo hoạt động. Tỷ lệ tín đồ chiếm khoảng 40% dân số, cao hơn mức trung bình cả nước (khoảng 33%). Phật giáo, Công giáo, Tin Lành và Phật giáo Hòa Hảo là các tôn giáo có số lượng tín đồ lớn nhất, trong đó Phật giáo Hòa Hảo chiếm gần 20% dân số.

  2. Tính nhân văn và văn hóa đặc sắc của tôn giáo: Tôn giáo tại Cần Thơ không chỉ là hệ thống tín ngưỡng mà còn là yếu tố văn hóa, đạo đức, góp phần duy trì truyền thống đoàn kết, giúp đỡ cộng đồng qua các hoạt động từ thiện, giáo dục, y tế. Ví dụ, Thiền viện Trúc Lâm Phương Nam cung cấp dịch vụ y tế miễn phí và giáo dục cộng đồng; Trung tâm Bảo trợ xã hội Ân Phúc hỗ trợ người già và trẻ em có hoàn cảnh khó khăn.

  3. Thực trạng công tác tôn giáo còn nhiều thách thức: Tình hình phức tạp do sự lợi dụng tôn giáo của các thế lực thù địch, xuất hiện các tổ chức cực đoan như Đảng Hoàng Thiên, cùng với các hiện tượng mê tín dị đoan gây ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống xã hội. Một số vùng ngoại thành chưa nhận thức đầy đủ tầm quan trọng của công tác tôn giáo, tạo kẽ hở cho các hoạt động chống phá.

  4. Vai trò của chính quyền và các tổ chức đoàn thể: Công tác lãnh đạo, tuyên truyền, vận động quần chúng tôn giáo được đẩy mạnh, góp phần nâng cao nhận thức và ổn định tình hình. Tuy nhiên, cần tăng cường hơn nữa công tác giáo dục, đào tạo cán bộ làm công tác tôn giáo và xây dựng môi trường văn hóa tâm linh lành mạnh.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo được vận dụng hiệu quả trong công tác tôn giáo tại Cần Thơ, thể hiện qua việc đảm bảo quyền tự do tín ngưỡng, phát huy giá trị đạo đức tôn giáo và đoàn kết các tôn giáo trong khối đại đoàn kết toàn dân. Sự đa dạng tôn giáo tại Cần Thơ phản ánh đặc điểm lịch sử, văn hóa và dân cư vùng Đồng bằng Sông Cửu Long, đồng thời tạo nên nguồn lực tinh thần quan trọng cho phát triển xã hội.

Tuy nhiên, các thách thức như lợi dụng tôn giáo để chống phá, mê tín dị đoan vẫn tồn tại, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, tổ chức tôn giáo và cộng đồng. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với quan điểm về vai trò của tôn giáo trong phát triển xã hội và ổn định chính trị, đồng thời nhấn mạnh tính đặc thù của vùng miền trong công tác tôn giáo.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện sự tăng trưởng số lượng tôn giáo và tín đồ qua các năm, bảng phân bố tín đồ theo tôn giáo và địa bàn, cũng như sơ đồ mô tả các hoạt động xã hội từ thiện của các tổ chức tôn giáo tại Cần Thơ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường vai trò lãnh đạo của các cấp ủy Đảng, chính quyền và đoàn thể: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về tôn giáo và công tác tôn giáo, đặc biệt tại các vùng ngoại thành. Thời gian thực hiện trong 2 năm tới, chủ thể là Ban Tôn giáo thành phố và các cấp ủy địa phương.

  2. Nâng cao hiệu quả công tác vận động quần chúng tôn giáo: Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội trong việc tập hợp, vận động tín đồ thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật Nhà nước. Thực hiện liên tục, đánh giá định kỳ hàng năm.

  3. Chú trọng công tác giáo dục, đào tạo cán bộ làm công tác tôn giáo: Xây dựng đội ngũ cán bộ có trình độ chuyên môn, am hiểu pháp luật và tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo, đáp ứng yêu cầu công tác trong tình hình mới. Kế hoạch đào tạo trong vòng 3 năm, phối hợp với các trường chính trị và cơ quan quản lý tôn giáo.

  4. Chăm lo nâng cao đời sống kinh tế, xây dựng môi trường văn hóa tâm linh lành mạnh: Khuyến khích các hoạt động tôn giáo tích cực, đấu tranh phòng chống lợi dụng tôn giáo, mê tín dị đoan. Chủ thể là các tổ chức tôn giáo, chính quyền địa phương, thực hiện thường xuyên, gắn với các chương trình phát triển kinh tế - xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về tôn giáo: Nghiên cứu giúp nâng cao nhận thức, xây dựng chính sách phù hợp với đặc điểm địa phương, tăng cường hiệu quả công tác quản lý.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên khoa học xã hội: Cung cấp tài liệu tham khảo về tư tưởng Hồ Chí Minh và thực tiễn công tác tôn giáo tại vùng Đồng bằng Sông Cửu Long, phục vụ giảng dạy và nghiên cứu chuyên sâu.

  3. Lãnh đạo các tổ chức tôn giáo và chức sắc tôn giáo: Hiểu rõ quan điểm của Đảng và Nhà nước về tôn giáo, từ đó phối hợp thực hiện các hoạt động tôn giáo phù hợp, góp phần phát triển cộng đồng.

  4. Sinh viên chuyên ngành Chủ nghĩa xã hội khoa học, Lý luận chính trị, Tôn giáo học: Học tập, nghiên cứu về mối quan hệ giữa tư tưởng Hồ Chí Minh và công tác tôn giáo, áp dụng vào thực tiễn công tác và nghiên cứu khoa học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền tự do tín ngưỡng được thể hiện như thế nào?
    Hồ Chí Minh nhấn mạnh quyền tự do tín ngưỡng là quyền cơ bản của nhân dân, gắn liền với độc lập dân tộc. Người khẳng định: "Nước không được độc lập thì tôn giáo không được tự do" và luôn bảo vệ quyền này trong các văn bản pháp luật đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

  2. Tại sao công tác tôn giáo ở Cần Thơ cần được quan tâm đặc biệt?
    Cần Thơ có dân số đông, mật độ cao, đa dạng tôn giáo và dân tộc, đồng thời là trung tâm vùng Đồng bằng Sông Cửu Long. Tình hình phức tạp với các thế lực lợi dụng tôn giáo gây mất ổn định, do đó công tác tôn giáo cần được quản lý chặt chẽ, hiệu quả để đảm bảo an ninh chính trị và phát triển xã hội.

  3. Các tôn giáo nội sinh ở Cần Thơ gồm những tôn giáo nào?
    Bao gồm Cao Đài, Phật giáo Hòa Hảo, Tịnh độ Cư sĩ, Phật giáo Hiếu Nghĩa Tà Lơn, Bửu Sơn Kỳ Hương, Tứ Ân Hiếu Nghĩa và Pháp môn Cao Đài Chiếu Minh Tam Thanh Vô Vi, phản ánh đặc trưng văn hóa và lịch sử vùng Đồng bằng Sông Cửu Long.

  4. Làm thế nào để phòng chống lợi dụng tôn giáo?
    Cần tăng cường tuyên truyền, giáo dục pháp luật, nâng cao nhận thức của tín đồ và cộng đồng; xử lý nghiêm các hành vi lợi dụng tôn giáo để chống phá, mê tín dị đoan; phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền và các tổ chức tôn giáo.

  5. Vai trò của các tổ chức tôn giáo trong phát triển xã hội tại Cần Thơ là gì?
    Các tổ chức tôn giáo tham gia tích cực vào các hoạt động từ thiện, giáo dục, y tế, hỗ trợ người nghèo và trẻ em có hoàn cảnh khó khăn, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển bền vững cộng đồng.

Kết luận

  • Tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo là nền tảng lý luận quan trọng, nhấn mạnh quyền tự do tín ngưỡng, đoàn kết tôn giáo và phát huy giá trị đạo đức, văn hóa tôn giáo trong xây dựng xã hội.
  • Thành phố Cần Thơ có đặc điểm đa dạng tôn giáo, dân tộc, với tỷ lệ tín đồ chiếm khoảng 40% dân số, đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội.
  • Công tác tôn giáo tại Cần Thơ đã đạt nhiều thành tựu nhưng vẫn đối mặt với thách thức từ các thế lực lợi dụng tôn giáo và mê tín dị đoan.
  • Cần tăng cường lãnh đạo, tuyên truyền, đào tạo cán bộ và xây dựng môi trường văn hóa tâm linh lành mạnh để nâng cao hiệu quả công tác tôn giáo.
  • Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cấp chính quyền, tổ chức tôn giáo và nhà nghiên cứu tiếp tục phát huy giá trị tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác tôn giáo tại Cần Thơ và các địa phương tương tự.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và tổ chức tôn giáo cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật thực trạng để điều chỉnh chính sách phù hợp, góp phần xây dựng xã hội hòa bình, phát triển bền vững.