Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo tại Việt Nam, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán ở bậc Tiểu học được xem là nhiệm vụ trọng tâm. Theo chương trình giáo dục phổ thông, môn Toán lớp 2 bao gồm 44 tiết học với các nội dung trọng tâm như phép cộng, phép trừ trong phạm vi 100, các đơn vị đo lường, giải toán có lời văn, và các yếu tố hình học cơ bản. Tuy nhiên, khảo sát thực tế tại trường Tiểu học Trần Văn Ơn, Hải Phòng cho thấy nhiều học sinh lớp 2 chưa có hứng thú học tập môn Toán, ảnh hưởng tiêu cực đến kết quả học tập. Cụ thể, 30% giáo viên đánh giá việc tạo hứng thú học tập là nhiệm vụ quan trọng, trong khi 15% cho rằng không cần thiết do đặc điểm lứa tuổi học sinh còn nhỏ. Học sinh thường mất tập trung, thiếu sự tham gia tích cực trong các tiết học Toán.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp tổ chức một số trò chơi Toán học phù hợp để tạo hứng thú học tập môn Toán cho học sinh lớp 2, qua đó nâng cao hiệu quả dạy và học. Nghiên cứu được thực hiện tại trường Tiểu học Trần Văn Ơn, Quận Hồng Bàng, Hải Phòng trong năm học 2017-2018, với đối tượng là học sinh lớp 2 và giáo viên dạy Toán. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong việc tổ chức các hoạt động học tập sinh động, hấp dẫn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết về hứng thú học tập, được định nghĩa là thái độ lựa chọn đặc biệt của chủ thể đối với đối tượng học tập, thể hiện qua nhận thức, xúc cảm và hành vi tích cực trong quá trình học. Hứng thú là động lực cơ bản thúc đẩy quá trình nhận thức và phát triển năng lực cá nhân. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Hứng thú gián tiếp: Do các yếu tố bên ngoài như khích lệ của giáo viên, gia đình.
  • Hứng thú trực tiếp: Xuất phát từ sự yêu thích và hấp dẫn của chính đối tượng học tập.
  • Đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học: Trí nhớ trực quan hình tượng phát triển mạnh, chú ý chưa chủ định cao, tư duy dựa trên trực quan, khả năng tưởng tượng phong phú.
  • Nguyên tắc tổ chức trò chơi học tập: Vừa sức, dễ thực hiện, phù hợp với nội dung bài học và tâm lý lứa tuổi.

Ngoài ra, nghiên cứu vận dụng mô hình tổ chức hoạt động nhóm, kỹ thuật động não và kỹ thuật XYZ nhằm tăng cường sự hợp tác, sáng tạo và tham gia tích cực của học sinh trong các trò chơi Toán học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp bao gồm:

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Tổng hợp lý thuyết, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về hứng thú học tập và trò chơi học tập.
  • Phương pháp quan sát và điều tra: Thu thập dữ liệu từ 20 giáo viên và học sinh lớp 2 tại trường Tiểu học Trần Văn Ơn thông qua phiếu khảo sát, phỏng vấn và dự giờ.
  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện tổ chức các trò chơi Toán học trong tiết học, đánh giá sự thay đổi về hứng thú và kết quả học tập của học sinh.
  • Phương pháp chuyên gia: Tham khảo ý kiến các chuyên gia giáo dục để hoàn thiện biện pháp tổ chức trò chơi.

Cỡ mẫu gồm 20 giáo viên và khoảng 60 học sinh lớp 2 được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng tại trường. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2017-2018, với các giai đoạn khảo sát, thiết kế biện pháp, thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích định tính từ quan sát, phỏng vấn nhằm đánh giá hiệu quả của các biện pháp tổ chức trò chơi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về tầm quan trọng của trò chơi trong dạy Toán: 30% giáo viên cho rằng tạo hứng thú học tập là nhiệm vụ quan trọng, 55% cho rằng cần quan tâm nhưng không phải nhiệm vụ trọng tâm, 15% không coi trọng do đặc điểm lứa tuổi học sinh. Điều này cho thấy còn tồn tại sự chưa đồng nhất trong nhận thức về vai trò của trò chơi học tập.

  2. Thực trạng tổ chức trò chơi Toán học: Chỉ khoảng 40% giáo viên thường xuyên tổ chức trò chơi trong tiết học, đa số còn vận dụng trò chơi một cách máy móc, thiếu đa dạng và chưa kiểm soát tốt hoạt động lớp học. Học sinh tham gia không đồng đều, đặc biệt học sinh không thích môn Toán ít hứng thú tham gia.

  3. Ảnh hưởng của trò chơi đến hứng thú học tập: Qua thực nghiệm, học sinh tham gia các trò chơi như "Truyền điện", "Ghép hình", "Tìm lá cho hoa" thể hiện sự hứng thú rõ rệt với tỷ lệ tham gia tích cực đạt khoảng 85%, tăng 25% so với trước khi áp dụng trò chơi. Học sinh thể hiện biểu hiện xúc cảm tích cực, nhận thức rõ giá trị của trò chơi và hành động chủ động trong học tập.

  4. Sử dụng phần mềm trò chơi có sẵn: Phần mềm "Cùng học Toán 2" giúp học sinh luyện tập và kiểm tra kiến thức với hơn 121 dạng bài, tạo môi trường học tập sinh động. Tuy nhiên, khoảng 60% giáo viên gặp khó khăn trong việc lựa chọn và sử dụng phần mềm do hạn chế về kỹ năng CNTT và chi phí phần mềm.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc tổ chức trò chơi Toán học có tác động tích cực đến hứng thú và kết quả học tập của học sinh lớp 2. Sự đa dạng trong hình thức tổ chức và nội dung trò chơi phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này nhất quán với quan điểm rằng hứng thú học tập là động lực quan trọng thúc đẩy hiệu quả học tập.

Tuy nhiên, hạn chế về nhận thức của giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất còn ảnh hưởng đến việc áp dụng rộng rãi các trò chơi. Việc sử dụng phần mềm trò chơi cũng cần được hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo để phát huy hiệu quả. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ phần trăm giáo viên tổ chức trò chơi, biểu đồ mức độ hứng thú của học sinh trước và sau thực nghiệm, và bảng so sánh kết quả học tập.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về tổ chức trò chơi học tập: Tổ chức các khóa tập huấn kỹ năng thiết kế và tổ chức trò chơi Toán học phù hợp với lứa tuổi học sinh lớp 2, tập trung vào nguyên tắc "vừa sức, dễ thực hiện" và đa dạng hóa hình thức trò chơi. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, chủ thể là Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Phát triển và ứng dụng phần mềm trò chơi Toán học miễn phí, dễ sử dụng: Hỗ trợ giáo viên tiếp cận và sử dụng các phần mềm trò chơi có sẵn như "Cùng học Toán 2" thông qua hướng dẫn kỹ thuật và tài liệu hỗ trợ. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên sử dụng phần mềm lên 70% trong vòng 1 năm.

  3. Cải thiện điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Đầu tư trang bị các thiết bị hỗ trợ tổ chức trò chơi như bảng nam châm, đồ dùng trực quan, máy tính và máy chiếu tại các trường tiểu học. Kế hoạch thực hiện trong 2 năm, chủ thể là các phòng giáo dục quận/huyện và nhà trường.

  4. Xây dựng hệ thống trò chơi Toán học đa dạng, phù hợp với nội dung chương trình: Phát triển bộ sưu tập trò chơi học tập theo từng chủ đề, từng bài học để giáo viên dễ dàng lựa chọn và áp dụng. Thời gian xây dựng trong 1 năm, chủ thể là các nhóm nghiên cứu giáo dục và nhà xuất bản giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Tiểu học, đặc biệt là giáo viên lớp 2: Nghiên cứu cung cấp các biện pháp tổ chức trò chơi học tập cụ thể, giúp giáo viên nâng cao kỹ năng tạo hứng thú và cải thiện chất lượng dạy học môn Toán.

  2. Nhà quản lý giáo dục tại các phòng giáo dục quận/huyện: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học, đặc biệt là ứng dụng trò chơi trong giảng dạy.

  3. Sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học và các nhà nghiên cứu giáo dục: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, phát triển phương pháp dạy học tích cực, đồng thời làm cơ sở cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo về hứng thú học tập.

  4. Phụ huynh học sinh Tiểu học: Hiểu rõ vai trò của trò chơi trong học tập môn Toán, từ đó phối hợp với nhà trường tạo môi trường học tập tích cực, khuyến khích con em tham gia các hoạt động học tập sáng tạo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần tổ chức trò chơi trong dạy học môn Toán lớp 2?
    Trò chơi giúp tạo hứng thú, kích thích sự chủ động và sáng tạo của học sinh, làm cho tiết học sinh động, giảm áp lực học tập. Ví dụ, trò chơi "Truyền điện" giúp học sinh luyện tập phép tính nhanh và tăng tính phản xạ.

  2. Làm thế nào để lựa chọn trò chơi phù hợp với nội dung bài học?
    Trò chơi cần gắn với mục tiêu bài học, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 2, có luật chơi đơn giản, dễ hiểu và thời gian tổ chức hợp lý (5-7 phút). Giáo viên nên đa dạng hóa hình thức trò chơi để tránh nhàm chán.

  3. Có nên sử dụng phần mềm trò chơi Toán học trong lớp học không?
    Có, phần mềm như "Cùng học Toán 2" giúp học sinh luyện tập kiến thức một cách sinh động và tự chủ. Tuy nhiên, giáo viên cần được đào tạo kỹ năng sử dụng và lựa chọn phần mềm phù hợp để phát huy hiệu quả.

  4. Làm sao để khắc phục tình trạng học sinh mất tập trung khi chơi trò chơi?
    Giáo viên cần quản lý lớp học chặt chẽ, chia nhóm hợp lý, hướng dẫn luật chơi rõ ràng và tạo không khí thi đua lành mạnh. Đồng thời, khích lệ, động viên học sinh tích cực tham gia và đánh giá công bằng.

  5. Trò chơi có thể tổ chức ở những thời điểm nào trong tiết học?
    Trò chơi có thể tổ chức sau khi hoàn thành một bài học để củng cố kiến thức hoặc sau khi kết thúc một chương để hệ thống lại nội dung. Thời điểm phù hợp giúp duy trì hứng thú và tránh căng thẳng trong giờ học.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ vai trò quan trọng của việc tổ chức trò chơi Toán học nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh lớp 2, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán.
  • Nghiên cứu chỉ ra thực trạng nhận thức và tổ chức trò chơi còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả học tập của học sinh.
  • Đã đề xuất 4 biện pháp cụ thể, bao gồm đào tạo giáo viên, phát triển phần mềm trò chơi, cải thiện cơ sở vật chất và xây dựng hệ thống trò chơi đa dạng.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy trò chơi giúp tăng hứng thú học tập, nâng cao sự tham gia tích cực và cải thiện kết quả học tập của học sinh.
  • Đề nghị các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường và giáo viên phối hợp triển khai các biện pháp trong thời gian tới để phát huy tối đa hiệu quả của trò chơi trong dạy học môn Toán lớp 2.

Các giáo viên và nhà quản lý giáo dục nên áp dụng và điều chỉnh các biện pháp phù hợp với điều kiện thực tế, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để nâng cao chất lượng giáo dục Tiểu học.