## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc tổ chức hoạt động trải nghiệm (HĐTN) trong dạy học lịch sử (DHLS) trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục lịch sử ở trường trung học phổ thông (THPT). Theo khảo sát tại 4 trường THPT thuộc thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh trong năm học 2018-2019, có 14 giáo viên (GV) và 250 học sinh (HS) tham gia điều tra thực trạng tổ chức HĐTN trong DHLS. Kết quả cho thấy, mặc dù 100% GV nhận thức đúng vai trò của HĐTN trong việc phát triển năng lực và phẩm chất HS, chỉ có khoảng 21,4% GV thường xuyên tổ chức HĐTN, còn lại thỉnh thoảng hoặc chưa từng tổ chức. Về phía HS, chỉ có 31,2% yêu thích môn Lịch sử, trong khi 68% nhận thấy HĐTN là cần thiết và 83,3% cảm thấy hứng thú khi tham gia các hoạt động này.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cơ sở lý luận, thực trạng tổ chức HĐTN trong DHLS Việt Nam tại các trường THPT thành phố Cẩm Phả, từ đó đề xuất các biện pháp tổ chức phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào HS lớp 12 tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Cẩm Phả trong năm học 2018-2019. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần làm phong phú cơ sở lý luận về HĐTN trong DHLS mà còn cung cấp giải pháp thực tiễn giúp GV nâng cao chất lượng giảng dạy, đồng thời phát triển năng lực và phẩm chất cho HS.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết giáo dục và tâm lý học hiện đại làm nền tảng cho việc tổ chức HĐTN trong DHLS:

- **Lý thuyết hoạt động**: Nhấn mạnh vai trò của hoạt động thực tiễn trong việc hình thành và phát triển nhân cách, năng lực của HS. HS phải tự hoạt động để chuyển hóa kiến thức thành tri thức cá nhân.

- **Lý thuyết tương tác xã hội của Vygotsky**: Đề cao sự hỗ trợ có hướng dẫn (assisted discovery) và hợp tác giữa HS với GV, bạn bè trong quá trình học tập, giúp phát triển năng lực nhận thức và xã hội.

- **Lý thuyết học từ trải nghiệm của David A. Kolb**: Học tập là quá trình chuyển hóa kinh nghiệm cá nhân thành kiến thức và năng lực, trong đó cảm xúc và trải nghiệm thực tế đóng vai trò trung tâm.

Các khái niệm chính bao gồm: tổ chức, hoạt động, trải nghiệm, hoạt động giáo dục, hoạt động dạy học, hoạt động trải nghiệm, và tổ chức hoạt động trải nghiệm trong DHLS. Những khái niệm này được làm rõ để xây dựng cơ sở lý luận cho việc thiết kế và tổ chức HĐTN phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý HS THPT.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Dữ liệu được thu thập từ khảo sát thực tế tại 4 trường THPT ở thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, gồm 14 GV và 250 HS. Ngoài ra, nghiên cứu còn dựa trên tài liệu giáo dục học, tâm lý học, chương trình SGK lịch sử lớp 12, các văn bản pháp luật về đổi mới giáo dục và các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước.

- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý số liệu khảo sát, phân tích định lượng và định tính nhằm đánh giá thực trạng tổ chức HĐTN, nhận thức và thái độ của GV, HS về HĐTN trong DHLS.

- **Timeline nghiên cứu**: Khảo sát được tiến hành trong học kỳ II năm học 2018-2019, tiếp theo là phân tích số liệu, đề xuất biện pháp và thực nghiệm sư phạm tại trường THPT Lương Thế Vinh với 76 GV và 200 HS lớp 12.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Nhận thức của GV về HĐTN**: 100% GV khảo sát nhận thức đúng đắn về vai trò của HĐTN trong DHLS, trong đó 71,4% hiểu HĐTN là hoạt động giáo dục có hướng dẫn, 28,6% coi đây là phương pháp dạy học lấy HS làm trung tâm.

2. **Mức độ tổ chức HĐTN**: Chỉ 21,4% GV thường xuyên tổ chức HĐTN, 28,6% thỉnh thoảng, 21,4% chưa từng tổ chức. Nguyên nhân chính là khó khăn về kinh phí, địa điểm, thời gian chuẩn bị và sự hợp tác của HS.

3. **Thái độ và hứng thú của HS**: 68% HS đồng ý HĐTN là cần thiết, 83,3% HS cảm thấy hứng thú khi tham gia HĐTN. Tuy nhiên, chỉ 31,2% HS yêu thích môn Lịch sử, phần lớn còn lại tỏ ra bình thường hoặc không thích môn học này.

4. **Hình thức tổ chức HĐTN phổ biến**: 55,2% HS được tổ chức tham quan di tích lịch sử, 28% tham gia kể chuyện lịch sử, 10% đóng vai, 6,8% tham gia các cuộc thi tìm hiểu lịch sử.

### Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự mâu thuẫn giữa nhận thức đúng đắn của GV về vai trò HĐTN và mức độ tổ chức thực tế còn hạn chế, chủ yếu do khó khăn về điều kiện vật chất, thời gian và kỹ năng tổ chức. HS có nhu cầu cao về các hoạt động trải nghiệm thực tế, đặc biệt là tham quan di tích và các hình thức tương tác sáng tạo, nhưng chưa được đáp ứng đầy đủ.

So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc tổ chức HĐTN tại các trường THPT Cẩm Phả còn thiếu đa dạng và chưa phát huy tối đa hiệu quả giáo dục. Việc tích hợp HĐTN vào chương trình giáo dục phổ thông mới với 105 tiết/năm học là cơ hội để nâng cao chất lượng DHLS, phát triển năng lực và phẩm chất HS.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ GV tổ chức HĐTN thường xuyên, thỉnh thoảng và chưa tổ chức; biểu đồ tròn về mức độ hứng thú của HS với HĐTN; bảng tổng hợp các hình thức HĐTN phổ biến và tỷ lệ HS tham gia.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng GV**: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về thiết kế và tổ chức HĐTN trong DHLS, nâng cao kỹ năng sư phạm và sử dụng công nghệ thông tin. Mục tiêu đạt 80% GV THPT thành phố Cẩm Phả được đào tạo trong vòng 1 năm.

2. **Phát triển đa dạng hình thức HĐTN**: Khuyến khích GV áp dụng các hình thức như đóng vai, sân khấu tương tác, hội thi, hoạt động công ích xã hội, tham quan di tích lịch sử nhằm tăng tính hấp dẫn và hiệu quả. Thực hiện trong 2 năm học tiếp theo.

3. **Tăng cường hợp tác với các đơn vị bên ngoài**: Liên kết với các bảo tàng, di tích lịch sử, tổ chức văn hóa, chính quyền địa phương để tạo điều kiện thuận lợi về địa điểm, kinh phí và chuyên gia hỗ trợ. Mục tiêu thiết lập ít nhất 3 hợp tác trong năm học tới.

4. **Tăng cường sự hỗ trợ từ nhà trường và phụ huynh**: Xây dựng chính sách khuyến khích, tạo điều kiện về thời gian, kinh phí cho GV tổ chức HĐTN; đồng thời nâng cao nhận thức phụ huynh về vai trò của HĐTN trong phát triển năng lực HS. Triển khai ngay trong năm học hiện tại.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. **Giáo viên Lịch sử THPT**: Nắm bắt cơ sở lý luận và thực tiễn về tổ chức HĐTN, áp dụng các biện pháp tổ chức hiệu quả để nâng cao chất lượng dạy học.

2. **Nhà quản lý giáo dục**: Hiểu rõ thực trạng và đề xuất chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện phát triển HĐTN trong các trường THPT.

3. **Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục và Lịch sử**: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển đề tài nghiên cứu liên quan.

4. **Phụ huynh và cộng đồng**: Nâng cao nhận thức về vai trò của HĐTN trong giáo dục toàn diện, từ đó phối hợp hỗ trợ nhà trường trong việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho HS.

## Câu hỏi thường gặp

1. **HĐTN là gì và tại sao quan trọng trong dạy học lịch sử?**  
HĐTN là hoạt động giáo dục có kế hoạch, hướng dẫn nhằm giúp HS trải nghiệm thực tế, phát triển năng lực và phẩm chất. Nó giúp HS hiểu sâu sắc kiến thức lịch sử, phát triển kỹ năng tư duy và thái độ tích cực.

2. **Các hình thức HĐTN phổ biến trong dạy học lịch sử là gì?**  
Phổ biến gồm tham quan di tích lịch sử, đóng vai, kể chuyện lịch sử, hội thi tìm hiểu lịch sử, hoạt động công ích xã hội và sân khấu tương tác.

3. **Khó khăn chính khi tổ chức HĐTN là gì?**  
Khó khăn gồm thiếu kinh phí, địa điểm, thời gian chuẩn bị, kỹ năng tổ chức của GV và sự hợp tác của HS.

4. **Làm thế nào để GV nâng cao hiệu quả tổ chức HĐTN?**  
GV cần được đào tạo bài bản, áp dụng đa dạng hình thức, phối hợp với các đơn vị bên ngoài và nhận được sự hỗ trợ từ nhà trường, phụ huynh.

5. **HĐTN ảnh hưởng thế nào đến thái độ học tập của HS?**  
HĐTN giúp HS hứng thú hơn với môn Lịch sử, phát triển kỹ năng tự học, sáng tạo và hình thành phẩm chất yêu nước, trách nhiệm xã hội.

## Kết luận

- HĐTN là phương pháp dạy học tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả DHLS và phát triển toàn diện năng lực HS.  
- Thực trạng tổ chức HĐTN tại các trường THPT thành phố Cẩm Phả còn hạn chế do nhiều khó khăn khách quan và chủ quan.  
- Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng tổ chức HĐTN trong DHLS.  
- Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy các biện pháp đề xuất có tính khả thi và hiệu quả tích cực.  
- Đề nghị các cấp quản lý, nhà trường và GV phối hợp triển khai các giải pháp để phát huy vai trò của HĐTN trong giáo dục lịch sử.

**Hành động tiếp theo**: Triển khai đào tạo GV, xây dựng kế hoạch tổ chức HĐTN đa dạng, tăng cường hợp tác xã hội và nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò của HĐTN trong giáo dục.

**Kêu gọi**: Các nhà giáo dục, quản lý và phụ huynh hãy cùng chung tay thúc đẩy hoạt động trải nghiệm trong dạy học lịch sử để tạo nên thế hệ học sinh năng động, sáng tạo và có trách nhiệm với xã hội.