Tổng quan nghiên cứu

Chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) là một trong những chính sách trọng điểm của Việt Nam nhằm phát triển kinh tế - xã hội khu vực nông thôn, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Theo Quyết định số 800/QĐ-TTg ngày 04/6/2010, mục tiêu đến năm 2015 có khoảng 20% số xã đạt chuẩn NTM và đến năm 2020 đạt khoảng 50%. Thành phố Tuyên Quang, tỉnh Tuyên Quang, với diện tích tự nhiên 11.921 ha và dân số trên 93.000 người, trong đó 41% dân số sống ở khu vực nông thôn, là trung tâm chính trị, kinh tế, xã hội của tỉnh, có vai trò quan trọng trong việc thực hiện chương trình này.

Tuy nhiên, quá trình thực thi chính sách xây dựng NTM trên địa bàn thành phố còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc, đặc biệt là trong việc huy động nguồn lực và tổ chức thực hiện chính sách. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng thực thi chính sách xây dựng NTM trên địa bàn thành phố Tuyên Quang giai đoạn 2012-2017, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực thi chính sách trong giai đoạn tiếp theo. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện lý luận về thực thi chính sách công và hỗ trợ thực tiễn quản lý, phát triển nông thôn tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về chính sách công và thực thi chính sách, trong đó nhấn mạnh vai trò của tổ chức thực thi chính sách như một khâu trung tâm trong chu trình chính sách công. Khung lý thuyết bao gồm:

  • Lý thuyết thực thi chính sách công: Quá trình hiện thực hóa nội dung chính sách thông qua các bước như ban hành văn bản hướng dẫn, tổ chức bộ máy, lập kế hoạch, tuyên truyền, huy động nguồn lực, điều hành phối hợp và kiểm tra giám sát.
  • Mô hình xây dựng nông thôn mới: Bao gồm 11 nội dung lớn với 19 tiêu chí quốc gia về phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, giảm nghèo, phát triển tổ chức sản xuất, giáo dục, y tế, văn hóa, môi trường, tổ chức chính trị và an ninh trật tự.
  • Các khái niệm chính: Nông thôn, nông thôn mới, xây dựng nông thôn mới, chính sách xây dựng nông thôn mới, thực thi chính sách xây dựng nông thôn mới.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, nghị quyết, quyết định của Đảng và Nhà nước, báo cáo của UBND thành phố Tuyên Quang, các tài liệu nghiên cứu khoa học liên quan, cùng số liệu thống kê từ năm 2012 đến 2017.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính và định lượng, bao gồm thống kê mô tả, so sánh, tổng hợp và đối chiếu với các mô hình thực thi chính sách xây dựng NTM ở một số địa phương khác như huyện Hải Hậu (Nam Định), huyện Đan Phượng (Hà Nội), thị xã Đông Triều (Quảng Ninh).
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào 5 xã thuộc thành phố Tuyên Quang, lựa chọn dựa trên tiêu chí đại diện cho các đặc điểm kinh tế - xã hội và mức độ thực hiện chương trình NTM.
  • Timeline nghiên cứu: Từ năm 2012 đến 2017, giai đoạn có nhiều chính sách và kế hoạch triển khai xây dựng NTM tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng tổ chức bộ máy và ban hành văn bản hướng dẫn: Thành phố đã thành lập Ban Chỉ đạo xây dựng NTM và các cơ quan giúp việc từ cấp thành phố đến xã, đảm bảo sự phối hợp đồng bộ. Tuy nhiên, việc ban hành văn bản hướng dẫn còn chậm và chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện. Tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM đến năm 2016 là 50% (3/6 xã), thấp hơn mục tiêu đề ra.

  2. Huy động nguồn lực và đầu tư hạ tầng: Nguồn vốn huy động cho xây dựng NTM chủ yếu từ ngân sách nhà nước chiếm khoảng 40%, vốn tín dụng 30%, doanh nghiệp và các thành phần kinh tế khác 20%, và đóng góp của dân cư 10%. Tuy nhiên, nguồn vốn ngân sách trung ương hỗ trợ còn chậm, nguồn vốn huy động từ dân cư giảm mạnh sau những năm đầu thực hiện, gây khó khăn cho việc đầu tư hạ tầng.

  3. Tuyên truyền và sự tham gia của người dân: Công tác tuyên truyền chính sách xây dựng NTM được thực hiện thường xuyên, đa dạng hình thức, nhưng nhận thức của người dân về chính sách còn hạn chế, dẫn đến sự tham gia chưa thực sự chủ động và tích cực. Tỷ lệ người dân tham gia đóng góp ngày công và hiến đất còn thấp so với các địa phương khác.

  4. Kết quả thực hiện các tiêu chí NTM: Các xã đã đạt được nhiều tiêu chí về hạ tầng giao thông, điện, trường học, trạm y tế với tỷ lệ hoàn thành trên 70%. Thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn tăng từ khoảng 15 triệu đồng năm 2012 lên khoảng 22 triệu đồng năm 2017. Tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 12% xuống còn khoảng 6% trong cùng giai đoạn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trong thực thi chính sách xây dựng NTM tại thành phố Tuyên Quang bao gồm: sự thiếu đồng bộ trong ban hành văn bản hướng dẫn, hạn chế về năng lực cán bộ cơ sở, khó khăn trong huy động và quản lý nguồn lực tài chính, cũng như nhận thức và sự tham gia của người dân chưa cao. So với các địa phương như huyện Hải Hậu hay Đan Phượng, nơi có sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị và sự đồng thuận cao của người dân, thành phố Tuyên Quang còn nhiều điểm cần cải thiện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM theo năm, biểu đồ nguồn vốn huy động theo từng năm, bảng so sánh thu nhập bình quân và tỷ lệ hộ nghèo qua các năm, giúp minh họa rõ nét tiến trình và những khó khăn trong thực thi chính sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo và phối hợp thực hiện chính sách xây dựng NTM: Các cấp ủy Đảng, chính quyền cần nâng cao trách nhiệm, xây dựng kế hoạch chi tiết, phân công rõ ràng nhiệm vụ cho từng cơ quan, đơn vị. Thời gian thực hiện: ngay trong năm 2024. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Ban Chỉ đạo xây dựng NTM.

  2. Hoàn thiện hệ thống văn bản hướng dẫn và cơ chế chính sách: Ban hành kịp thời các văn bản hướng dẫn thực hiện chính sách, đảm bảo tính đồng bộ và phù hợp với điều kiện thực tế địa phương. Thời gian: trong quý II năm 2024. Chủ thể: Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với UBND thành phố.

  3. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức và huy động sự tham gia của người dân: Sử dụng đa dạng hình thức tuyên truyền, tổ chức các hội nghị, tập huấn, vận động người dân tham gia đóng góp ngày công, hiến đất. Thời gian: liên tục trong các năm 2024-2025. Chủ thể: Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, UBND xã.

  4. Tăng cường huy động và quản lý hiệu quả nguồn lực tài chính: Chủ động khai thác các nguồn vốn từ ngân sách địa phương, tín dụng, doanh nghiệp và đóng góp của dân cư; xây dựng cơ chế minh bạch, công khai trong quản lý và sử dụng vốn. Thời gian: từ năm 2024 trở đi. Chủ thể: Ban Quản lý dự án xây dựng NTM, UBND thành phố.

  5. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ cơ sở: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng quản lý, vận động nhân dân cho cán bộ xã, phường. Thời gian: trong năm 2024. Chủ thể: Học viện Hành chính Quốc gia phối hợp với UBND thành phố.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp hiểu rõ về thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi chính sách xây dựng NTM, từ đó áp dụng vào công tác quản lý, chỉ đạo tại địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành chính sách công, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng NTM, phương pháp nghiên cứu và phân tích chính sách công.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và Mặt trận Tổ quốc: Hỗ trợ trong việc tổ chức tuyên truyền, vận động người dân tham gia xây dựng NTM, nâng cao vai trò chủ thể của cộng đồng.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp, phát triển nông thôn: Hiểu rõ các chính sách, cơ chế huy động nguồn lực và các tiêu chí xây dựng NTM để tham gia đầu tư hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách xây dựng nông thôn mới là gì?
    Chính sách xây dựng NTM là hệ thống chủ trương, biện pháp của Nhà nước nhằm phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn theo Bộ tiêu chí quốc gia.

  2. Tại sao thực thi chính sách xây dựng NTM gặp khó khăn ở thành phố Tuyên Quang?
    Nguyên nhân chính gồm sự thiếu đồng bộ trong ban hành văn bản hướng dẫn, hạn chế năng lực cán bộ cơ sở, khó khăn trong huy động nguồn lực tài chính và nhận thức của người dân chưa cao.

  3. Các tiêu chí xây dựng NTM gồm những nội dung chính nào?
    Bao gồm 11 nội dung lớn như quy hoạch xây dựng, phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, giảm nghèo, phát triển tổ chức sản xuất, giáo dục, y tế, văn hóa, môi trường, tổ chức chính trị và an ninh trật tự.

  4. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM?
    Thông qua công tác tuyên truyền đa dạng, tổ chức hội nghị, vận động người dân đóng góp ngày công, hiến đất, đồng thời phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng trong các hoạt động xây dựng NTM.

  5. Nguồn lực nào quan trọng nhất trong thực thi chính sách xây dựng NTM?
    Nguồn nhân lực có năng lực và sự phối hợp của các cấp chính quyền là quan trọng nhất, bên cạnh đó nguồn tài chính, khoa học công nghệ và tài nguyên thiên nhiên cũng đóng vai trò thiết yếu.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về thực thi chính sách xây dựng nông thôn mới, tập trung nghiên cứu tại thành phố Tuyên Quang giai đoạn 2012-2017.
  • Đánh giá thực trạng cho thấy thành phố đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng còn tồn tại hạn chế về tổ chức bộ máy, huy động nguồn lực và sự tham gia của người dân.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường lãnh đạo, hoàn thiện văn bản hướng dẫn, nâng cao nhận thức cộng đồng, huy động nguồn lực và nâng cao năng lực cán bộ cơ sở.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn trong việc hỗ trợ quản lý và phát triển nông thôn tại địa phương, đồng thời đóng góp vào lý luận về thực thi chính sách công.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển của thành phố.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng nông thôn mới bền vững và phát triển tại thành phố Tuyên Quang!