## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết 29-NQ/TW (2013) của Đảng Cộng sản Việt Nam, việc chuyển đổi phương pháp dạy học từ truyền thống sang phát triển năng lực và phẩm chất người học trở thành yêu cầu cấp thiết. Môn Toán lớp 9, với vai trò là cầu nối giữa bậc tiểu học và trung học phổ thông, đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề và vận dụng toán học vào thực tiễn. Tuy nhiên, thực trạng dạy học Toán tại các trường THCS còn nhiều hạn chế, đặc biệt là việc tổ chức hoạt động trải nghiệm (HĐTN) chưa được quan tâm đúng mức.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán lớp 9, giúp học sinh (HS) phát triển năng lực thực hành, vận dụng kiến thức vào cuộc sống, đồng thời nâng cao chất lượng học tập môn Toán. Nghiên cứu tập trung tại các trường THCS huyện Giao Thuỷ, tỉnh Nam Định trong năm học 2018-2019, với đối tượng là HS lớp 9 và giáo viên dạy Toán.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp giải pháp thiết kế HĐTN phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý HS lớp 9, góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực, tăng cường sự hứng thú và chủ động trong học tập. Các chỉ số đánh giá hiệu quả bao gồm mức độ tham gia HĐTN của HS, sự cải thiện kết quả học tập và phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết học qua trải nghiệm của David A. Kolb**: Học tập là quá trình tạo ra kiến thức thông qua chuyển hóa kinh nghiệm, gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản chiếu, khái quát hóa trừu tượng và thử nghiệm tích cực. Lý thuyết nhấn mạnh vai trò của trải nghiệm trong phát triển năng lực học sinh.

- **Quan điểm giáo dục Montessori**: Trẻ học thông qua tương tác trực tiếp với môi trường, kết hợp hoạt động trí óc và đôi tay, tạo nên sự phát triển toàn diện về nhận thức và kỹ năng.

- **Phương pháp giải quyết vấn đề (GQVĐ)**: Phát triển năng lực tư duy sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề của HS thông qua việc đặt HS vào các tình huống thực tiễn cần tìm giải pháp.

- **Phương pháp làm việc nhóm và sắm vai**: Tăng cường kỹ năng giao tiếp, hợp tác và phát triển thái độ tích cực trong học tập thông qua các hoạt động tương tác nhóm và mô phỏng tình huống.

- **Dạy học theo dự án (DHTDA)**: Tổ chức dạy học theo hướng tích hợp, phát huy tính tự lực, sáng tạo và hợp tác của HS trong quá trình thực hiện dự án học tập.

Các khái niệm chính bao gồm: Hoạt động trải nghiệm (HĐTN), năng lực giải quyết vấn đề (NL GQVĐ), phương pháp dạy học dự án, kỹ năng làm việc nhóm, và phát triển năng lực học sinh.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Thu thập từ khảo sát 24 giáo viên dạy Toán lớp 9 và 120 học sinh lớp 9 tại 3 trường THCS huyện Giao Thuỷ, Nam Định; quan sát thực tế giờ học; phỏng vấn sâu giáo viên và học sinh; phân tích tài liệu chương trình và giáo án.

- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng thống kê mô tả để đánh giá nhận thức, thái độ và thực trạng tổ chức HĐTN; phân tích định tính để đánh giá hiệu quả và khó khăn trong tổ chức HĐTN; so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm sư phạm.

- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2018-2019, gồm các giai đoạn: khảo sát thực trạng (tháng 9-11/2018), thiết kế hoạt động trải nghiệm (tháng 12/2018 - 2/2019), thực nghiệm sư phạm (tháng 3-5/2019), tổng hợp và báo cáo kết quả (tháng 6-8/2019).

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Nhận thức của giáo viên về HĐTN**: 75% giáo viên hiểu biết về HĐTN, trong đó 25% nắm vững và hiểu đầy đủ; 16,5% chưa hiểu rõ và 8,5% nhầm lẫn với các hoạt động khác.

- **Tầm quan trọng và mức độ quan tâm**: 58,4% giáo viên cho rằng tổ chức HĐTN là quan trọng và cần thiết; 16,7% đánh giá rất cần thiết; 52,5% giáo viên quan tâm đến việc tổ chức HĐTN.

- **Tần suất tổ chức HĐTN**: Không có giáo viên nào tổ chức thường xuyên; 50% tổ chức thỉnh thoảng; 50% chưa bao giờ tổ chức.

- **Khó khăn trong tổ chức HĐTN**: 75% giáo viên gặp khó khăn do khối lượng nội dung Toán 9 nhiều và thời gian hạn chế; 75% gặp khó khăn do chất lượng học sinh không đồng đều; 75% lúng túng trong thiết kế nội dung và phương pháp tổ chức.

- **Khả năng lựa chọn hình thức tổ chức**: 70% giáo viên thuận lợi với hoạt động ngoại khóa toán; 50% thuận lợi với tổ chức thực hành vận dụng toán học; gần 80% gặp khó khăn với dạy học theo dự án.

- **Thái độ và mức độ tham gia của học sinh**: 66,6% HS rất hứng thú tham gia HĐTN; 83,3% HS chưa từng hoặc rất ít khi được tham gia HĐTN; 70,8% HS rất ít khi tham gia HĐTN trên lớp.

### Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giáo viên đã nhận thức được vai trò quan trọng của HĐTN trong phát triển năng lực học sinh, tuy nhiên việc tổ chức còn hạn chế do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Khối lượng kiến thức lớn và thời gian dạy học hạn chế khiến giáo viên khó tích hợp HĐTN thường xuyên. Chất lượng học sinh không đồng đều cũng làm tăng khó khăn trong việc thiết kế hoạt động phù hợp.

Học sinh có nhu cầu và hứng thú cao với các hoạt động trải nghiệm, nhưng thực tế tham gia còn rất hạn chế, dẫn đến việc học tập còn thụ động, thiếu kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với xu hướng chung về khó khăn trong đổi mới phương pháp dạy học tại các trường phổ thông.

Việc tổ chức HĐTN qua các hình thức như trò chơi, ngoại khóa, thực hành vận dụng được đánh giá thuận lợi hơn so với dạy học theo dự án, do dự án đòi hỏi nhiều thời gian và kỹ năng tổ chức cao. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên theo từng mức độ nhận thức và tần suất tổ chức HĐTN, cũng như biểu đồ tròn về mức độ hứng thú và tham gia của học sinh.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên** về thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm, đặc biệt là kỹ năng xây dựng hoạt động phù hợp với nội dung Toán 9 và đặc điểm học sinh. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên nắm vững HĐTN lên trên 50% trong 1 năm, do Sở GD&ĐT và các trường THCS thực hiện.

- **Xây dựng và cung cấp bộ tài liệu mẫu về HĐTN** trong dạy học Toán lớp 9, bao gồm các kịch bản trò chơi, bài tập thực hành, dự án nhỏ, giúp giáo viên dễ dàng áp dụng. Thời gian triển khai trong 6 tháng, do các trường phối hợp với trung tâm bồi dưỡng chuyên môn.

- **Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị dạy học trực quan** phục vụ tổ chức HĐTN, như dụng cụ đo đạc, mô hình toán học, thiết bị hỗ trợ thực hành. Mục tiêu nâng tỷ lệ trường có đủ thiết bị lên 80% trong 2 năm, do các cấp quản lý giáo dục và nhà trường phối hợp thực hiện.

- **Khuyến khích tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ toán học** nhằm tạo môi trường trải nghiệm thực tế, phát triển kỹ năng giao tiếp, làm việc nhóm cho học sinh. Thời gian thực hiện liên tục hàng năm, do nhà trường và giáo viên chủ nhiệm tổ chức.

- **Xây dựng kế hoạch phân bổ thời gian hợp lý trong chương trình học** để dành thời gian cho HĐTN, giảm tải nội dung không cần thiết, tạo điều kiện cho học sinh tham gia tích cực. Mục tiêu cải thiện hiệu quả học tập và năng lực vận dụng kiến thức trong 1-2 năm, do Bộ GD&ĐT và các trường phối hợp thực hiện.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên Toán THCS**: Nắm bắt phương pháp thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm học sinh lớp 9, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

- **Cán bộ quản lý giáo dục**: Hiểu rõ thực trạng và giải pháp đổi mới phương pháp dạy học Toán, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên, cải thiện chất lượng giáo dục.

- **Sinh viên ngành Sư phạm Toán**: Học tập lý thuyết và thực tiễn về hoạt động trải nghiệm trong dạy học, chuẩn bị kỹ năng sư phạm hiện đại, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

- **Nhà nghiên cứu giáo dục**: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán là gì?**  
Hoạt động trải nghiệm là các hoạt động học tập mà học sinh trực tiếp tham gia, tương tác với các đối tượng học tập để hình thành kiến thức, kỹ năng và thái độ. Ví dụ như trò chơi toán học, thực hành đo đạc, làm dự án nhỏ.

2. **Tại sao cần tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán lớp 9?**  
Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh phát triển năng lực giải quyết vấn đề, tư duy sáng tạo, vận dụng kiến thức vào thực tế, đồng thời tăng hứng thú học tập và phát triển kỹ năng xã hội.

3. **Khó khăn chính khi tổ chức hoạt động trải nghiệm là gì?**  
Khó khăn gồm khối lượng kiến thức lớn, thời gian hạn chế, thiếu thiết bị dạy học, giáo viên chưa thành thạo kỹ năng thiết kế và tổ chức hoạt động, và sự không đồng đều về năng lực học sinh.

4. **Các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm phổ biến?**  
Bao gồm trò chơi trong giờ học, hoạt động ngoại khóa, thực hành vận dụng toán học, dạy học theo dự án, làm việc nhóm, sắm vai, và các hoạt động giao lưu, thi đua.

5. **Làm thế nào để giáo viên nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm?**  
Giáo viên cần được đào tạo bài bản về thiết kế hoạt động, sử dụng linh hoạt các phương pháp dạy học, phối hợp với đồng nghiệp và phụ huynh, đồng thời tận dụng tối đa thiết bị và môi trường học tập.

## Kết luận

- Hoạt động trải nghiệm là phương pháp hiệu quả để phát triển năng lực và phẩm chất học sinh trong dạy học Toán lớp 9.  
- Giáo viên và học sinh đều nhận thức được tầm quan trọng nhưng còn nhiều khó khăn trong tổ chức và tham gia hoạt động trải nghiệm.  
- Thiết kế hoạt động trải nghiệm cần phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh và nội dung chương trình Toán 9.  
- Cần có sự hỗ trợ đồng bộ từ đào tạo giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất và điều chỉnh chương trình học để tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động trải nghiệm.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng dạy học Toán qua hoạt động trải nghiệm, góp phần đổi mới giáo dục phổ thông theo hướng phát triển năng lực toàn diện.

**Hành động tiếp theo:** Các trường THCS và giáo viên cần triển khai áp dụng các giải pháp thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm đã đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để hoàn thiện phương pháp dạy học này.

**Hãy bắt đầu đổi mới phương pháp dạy học Toán lớp 9 ngay hôm nay để phát huy tối đa tiềm năng của học sinh!**