Tổng quan nghiên cứu

Bình đẳng giới (BĐG) là một trong những mục tiêu phát triển quan trọng không chỉ của Việt Nam mà còn của nhiều quốc gia trên thế giới. Theo Liên Hợp Quốc, BĐG có nghĩa là phụ nữ và nam giới được hưởng những điều kiện như nhau để thực hiện đầy đủ quyền con người và có cơ hội đóng góp cũng như thụ hưởng thành quả phát triển trên mọi lĩnh vực. Tại Việt Nam, mặc dù đã có nhiều nỗ lực thúc đẩy BĐG, thực trạng bất bình đẳng giới vẫn còn tồn tại ở nhiều lĩnh vực như chính trị, kinh tế, giáo dục và gia đình. Trong bối cảnh đó, truyền thông đóng vai trò then chốt trong việc truyền tải các thông điệp về BĐG, góp phần nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi xã hội.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng thông điệp truyền thông về BĐG trên báo chí điện tử tại Việt Nam trong giai đoạn 2020-2021, khảo sát trên bốn tờ báo điện tử tiêu biểu: Phụ nữ Việt Nam, Phụ nữ TP.HCM, Phụ nữ Thủ đô và Tạp chí Phụ nữ mới. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thành công, hạn chế và nguyên nhân trong việc truyền tải thông điệp BĐG, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng thông điệp truyền thông về BĐG trên báo chí Việt Nam trong thời gian tới.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các bài viết, chuyên mục, hình thức và nội dung thông điệp truyền thông về BĐG trên báo chí điện tử, với ý nghĩa quan trọng trong việc thúc đẩy các chỉ tiêu BĐG theo Chiến lược quốc gia giai đoạn 2021-2030. Nghiên cứu góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà báo, nhà quản lý và các tổ chức truyền thông trong việc xây dựng và phát triển các chiến lược truyền thông hiệu quả về BĐG, đồng thời hỗ trợ công tác đào tạo và nâng cao nhận thức xã hội về bình đẳng giới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình truyền thông đại chúng, trong đó có mô hình truyền thông của Nguyễn Văn Dững và Đỗ Thị Thu Hằng, nhấn mạnh quá trình trao đổi thông tin liên tục giữa nguồn phát và người nhận, với các yếu tố như thông điệp, kênh truyền thông, phản hồi, nhiễu, hiệu lực và hiệu quả. Khái niệm thông điệp truyền thông được hiểu là tập hợp các ký hiệu có cấu trúc chặt chẽ, có nghĩa, được dùng để trao đổi giữa chủ thể truyền thông và công chúng nhằm thay đổi nhận thức, thái độ và hành vi.

Ngoài ra, luận văn áp dụng các khái niệm chuyên ngành về bình đẳng giới như: giới, khuôn mẫu giới, định kiến giới, kỳ thị, phân biệt đối xử và lồng ghép giới. Bình đẳng giới được hiểu theo Luật Bình đẳng giới Việt Nam (2006) và các mục tiêu Chiến lược quốc gia về BĐG giai đoạn 2021-2030, bao gồm các lĩnh vực chính trị, kinh tế, gia đình, y tế, giáo dục và truyền thông.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu tài liệu để hệ thống hóa các lý luận về truyền thông và BĐG, đồng thời khảo sát các văn bản pháp luật, chính sách của Đảng và Nhà nước về BĐG. Phương pháp phân tích nội dung được áp dụng để thu thập và phân tích các tác phẩm báo chí có nội dung truyền thông về BĐG trên bốn báo điện tử khảo sát trong giai đoạn 2020-2021. Qua đó, thống kê số lượng, thể loại, nội dung và hình thức thông điệp truyền thông, đánh giá thành công và hạn chế.

Phương pháp phỏng vấn sâu được thực hiện với các nhà báo, lãnh đạo cơ quan báo chí, chuyên gia và độc giả nhằm thu thập ý kiến phản hồi về kỹ năng, thuận lợi và khó khăn trong việc sáng tạo tác phẩm truyền thông về BĐG. Cỡ mẫu khảo sát gồm hàng trăm bài viết và khoảng 15-20 cuộc phỏng vấn sâu, được chọn mẫu theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các đối tượng nghiên cứu.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2022 đến tháng 12/2023, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, phỏng vấn và tổng hợp kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Số lượng bài viết về BĐG tăng nhưng chưa đồng đều: Báo Phụ nữ Việt Nam có trung bình khoảng 120 bài viết/năm về BĐG, cao hơn so với Phụ nữ TP.HCM (khoảng 90 bài), Phụ nữ Thủ đô (khoảng 70 bài) và Tạp chí Phụ nữ mới (khoảng 50 bài). Tỷ lệ bài viết về chủ trương, chính sách chiếm khoảng 40% tổng số bài viết về BĐG trên các báo.

  2. Nội dung thông điệp chủ yếu tập trung vào chính sách và thực trạng: Khoảng 55% bài viết tập trung truyền tải chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về BĐG; 30% phản ánh thực trạng BĐG, trong đó có cả thành công và hạn chế; 15% đề cập các giải pháp thúc đẩy BĐG.

  3. Hình thức truyền thông đa dạng nhưng chưa phát huy tối đa hiệu quả đa phương tiện: Các báo điện tử sử dụng chủ yếu là văn bản và hình ảnh tĩnh, chiếm trên 70% tác phẩm. Video, infographic và các hình thức tương tác trực tuyến chiếm tỷ lệ thấp, dưới 20%, hạn chế sức hấp dẫn và khả năng lan tỏa thông điệp.

  4. Thể loại bài viết đa dạng nhưng bài phóng sự và điều tra còn ít: Tin ngắn chiếm khoảng 35%, bài phản ánh 30%, phóng sự 15%, phỏng vấn và bình luận chiếm 10%, còn lại là các hình thức giao lưu, tọa đàm và đối thoại. Bài phóng sự và điều tra có tính chiến đấu cao nhưng số lượng hạn chế do đòi hỏi kỹ năng và nguồn lực lớn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân số lượng bài viết về BĐG chưa đồng đều giữa các báo có thể do sự khác biệt về tôn chỉ mục đích và nguồn lực của từng tòa soạn. Báo Phụ nữ Việt Nam với vai trò cơ quan ngôn luận của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam có ưu thế về nguồn lực và mạng lưới cộng tác viên chuyên sâu về BĐG.

Việc tập trung nhiều vào chủ trương, chính sách giúp công chúng hiểu rõ hơn về các cam kết và mục tiêu của Nhà nước, tuy nhiên, tỷ lệ bài viết phản ánh thực trạng và giải pháp còn thấp làm giảm tính thực tiễn và sức thuyết phục của thông điệp. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với nhận định về hạn chế trong việc truyền tải thông điệp đa chiều và hấp dẫn.

Hình thức truyền thông chủ yếu là văn bản và hình ảnh tĩnh chưa tận dụng hết lợi thế của báo điện tử trong việc sử dụng đa phương tiện để thu hút độc giả, đặc biệt là nhóm công chúng trẻ. Việc thiếu các bài phóng sự, điều tra sâu sắc cũng làm giảm hiệu quả truyền thông trong việc phơi bày các bất bình đẳng và thúc đẩy thay đổi xã hội.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh số lượng bài viết theo tháng trên từng báo, biểu đồ phân bố thể loại bài viết và tỷ lệ sử dụng các hình thức đa phương tiện, giúp minh họa rõ nét thực trạng truyền thông về BĐG.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đa dạng hóa nội dung và hình thức truyền thông: Các cơ quan báo chí cần phát triển thêm các bài phóng sự, điều tra chuyên sâu về BĐG, đồng thời tăng cường sử dụng video, infographic và các hình thức tương tác trực tuyến để nâng cao sức hấp dẫn và hiệu quả truyền thông. Mục tiêu đạt ít nhất 30% tác phẩm sử dụng đa phương tiện trong vòng 2 năm tới.

  2. Đào tạo nâng cao năng lực cho nhà báo về BĐG: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ năng viết bài, phóng sự điều tra và sử dụng công nghệ truyền thông hiện đại cho đội ngũ phóng viên, đặc biệt là kỹ năng truyền thông nhạy cảm giới. Thời gian triển khai trong 12 tháng, do Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông phối hợp với Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam thực hiện.

  3. Xây dựng chuyên trang, chuyên mục chuyên biệt về BĐG: Các báo điện tử nên duy trì và phát triển các chuyên trang, chuyên mục về BĐG với nội dung phong phú, cập nhật thường xuyên, tạo diễn đàn trao đổi giữa nhà báo, chuyên gia và độc giả. Mục tiêu duy trì ít nhất 1 chuyên trang hoạt động hiệu quả trên mỗi báo trong 3 năm tới.

  4. Tăng cường phối hợp giữa báo chí và các tổ chức xã hội: Đẩy mạnh hợp tác với các tổ chức phụ nữ, chuyên gia BĐG để cung cấp thông tin chính xác, đa chiều và kịp thời, đồng thời tổ chức các sự kiện truyền thông chung nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng. Thời gian thực hiện liên tục, có đánh giá định kỳ hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà báo và phóng viên báo chí: Luận văn cung cấp kiến thức chuyên sâu về truyền thông BĐG, giúp nâng cao kỹ năng xây dựng thông điệp, lựa chọn hình thức truyền thông phù hợp, từ đó tăng hiệu quả tác phẩm báo chí.

  2. Nhà quản lý và lãnh đạo cơ quan báo chí: Tài liệu giúp nhận diện thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển chuyên môn, tổ chức đào tạo và xây dựng chiến lược truyền thông BĐG hiệu quả, góp phần nâng cao uy tín và trách nhiệm xã hội của cơ quan báo chí.

  3. Chuyên gia và nhà nghiên cứu về giới và truyền thông: Luận văn cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích sâu sắc về truyền thông BĐG trên báo chí Việt Nam, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo và xây dựng chính sách.

  4. Các tổ chức xã hội và cơ quan quản lý nhà nước: Tài liệu giúp hiểu rõ vai trò của báo chí trong thúc đẩy BĐG, từ đó phối hợp hiệu quả trong công tác truyền thông, xây dựng và thực thi các chương trình, chính sách về BĐG.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao truyền thông về bình đẳng giới trên báo chí lại quan trọng?
    Truyền thông giúp nâng cao nhận thức xã hội, thay đổi thái độ và hành vi, đồng thời thúc đẩy sự đồng thuận trong cộng đồng về các vấn đề BĐG. Ví dụ, các bài viết trên báo Phụ nữ Việt Nam đã góp phần lan tỏa kiến thức và kỹ năng bảo vệ quyền lợi phụ nữ.

  2. Các báo điện tử Việt Nam hiện nay truyền tải thông điệp BĐG như thế nào?
    Các báo chủ yếu tập trung vào truyền tải chủ trương, chính sách và phản ánh thực trạng BĐG qua các bài viết văn bản và hình ảnh tĩnh. Tuy nhiên, việc sử dụng đa phương tiện và các thể loại phóng sự, điều tra còn hạn chế.

  3. Những khó khăn chính trong việc truyền thông BĐG trên báo chí là gì?
    Khó khăn bao gồm thiếu nguồn lực, kỹ năng chuyên môn về BĐG, hạn chế trong việc sử dụng công nghệ đa phương tiện và sự phân tán sự chú ý của công chúng do quá tải thông tin.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả truyền thông BĐG trên báo chí?
    Cần đa dạng hóa nội dung và hình thức truyền thông, đào tạo nâng cao năng lực nhà báo, xây dựng chuyên trang chuyên biệt và tăng cường phối hợp với các tổ chức xã hội để cung cấp thông tin chính xác, hấp dẫn.

  5. Ai là đối tượng chính tiếp nhận thông điệp truyền thông về BĐG?
    Đối tượng chính là công chúng đa dạng, bao gồm phụ nữ, nam giới, các nhóm xã hội khác nhau, đặc biệt là những người có vai trò trong gia đình, cộng đồng và các nhà hoạch định chính sách.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ khung lý thuyết và thực trạng truyền thông về BĐG trên báo chí điện tử Việt Nam giai đoạn 2020-2021, với số liệu cụ thể về số lượng, nội dung và hình thức thông điệp.
  • Phát hiện chính cho thấy sự tăng trưởng về số lượng bài viết nhưng còn nhiều hạn chế về đa dạng nội dung và hình thức truyền thông đa phương tiện.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng thông điệp truyền thông, bao gồm đào tạo, phát triển chuyên trang và tăng cường hợp tác liên ngành.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng cho các nhà báo, nhà quản lý, chuyên gia và tổ chức xã hội trong việc thúc đẩy BĐG qua truyền thông.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu trong các lĩnh vực truyền thông khác.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan báo chí và tổ chức liên quan nên phối hợp triển khai các giải pháp nâng cao chất lượng truyền thông về BĐG, góp phần xây dựng xã hội công bằng, văn minh và phát triển bền vững.