Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2015 đến 2018, huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ đã chứng kiến sự phát triển kinh tế - xã hội đáng kể, tuy nhiên công tác quản lý chi thường xuyên từ ngân sách nhà nước vẫn còn nhiều thách thức. Tổng chi ngân sách huyện tăng từ khoảng 586.901 triệu đồng năm 2015 lên 619.178 triệu đồng năm 2017, trong đó chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, lên đến 62% tổng chi ngân sách năm 2018. Mục tiêu nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Đoan Hùng, đánh giá các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả quản lý đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các đơn vị sử dụng ngân sách trên địa bàn huyện trong giai đoạn 2015-2018, với trọng tâm là công tác lập dự toán, tổ chức thực hiện, kiểm soát và quyết toán chi thường xuyên. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đảm bảo sự phát triển bền vững kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý và hoạch định chính sách tài chính công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Định nghĩa ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Vai trò của ngân sách nhà nước trong điều tiết kinh tế vĩ mô, ổn định chính trị xã hội và phát triển kinh tế được nhấn mạnh.

  • Lý thuyết quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước: Chi thường xuyên là các khoản chi liên tục, mang tính tiêu dùng nhằm duy trì hoạt động của bộ máy nhà nước và các sự nghiệp công. Quản lý chi thường xuyên bao gồm các nguyên tắc dự toán, tiết kiệm hiệu quả, kiểm soát chặt chẽ qua Kho bạc Nhà nước và đảm bảo tính minh bạch, công khai.

  • Khái niệm và nguyên tắc quản lý ngân sách cấp huyện: Tập trung vào việc lập dự toán, phân bổ, thực hiện và quyết toán ngân sách theo đúng quy định pháp luật, đảm bảo cân đối thu chi và hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước, chi thường xuyên ngân sách, quản lý chi thường xuyên, dự toán ngân sách, kiểm soát chi ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu tổng hợp, kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ báo cáo quyết toán ngân sách huyện Đoan Hùng giai đoạn 2015-2018, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước số 83/2015/QH13, Nghị định số 168/2016/NĐ-CP, các báo cáo kinh tế - xã hội của huyện, cùng với kết quả phỏng vấn sâu khoảng 10 lãnh đạo các đơn vị sử dụng ngân sách và khảo sát ngẫu nhiên khoảng 100 mẫu tại các đơn vị dự toán.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định lượng số liệu ngân sách qua các bảng tổng hợp chi tiết, so sánh tỷ lệ chi thường xuyên trong tổng chi ngân sách qua các năm; phân tích định tính qua phỏng vấn sâu nhằm làm rõ các nhân tố ảnh hưởng và hạn chế trong quản lý chi thường xuyên.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2018 để đánh giá thực trạng, đồng thời đề xuất giải pháp đến năm 2025 nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Đoan Hùng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng chi thường xuyên ngân sách: Tổng chi ngân sách huyện tăng từ 586.901 triệu đồng năm 2015 lên 619.178 triệu đồng năm 2017, trong đó chi thường xuyên tăng từ 262.753 triệu đồng năm 2015 lên 394.369 triệu đồng năm 2017, chiếm khoảng 62% tổng chi ngân sách năm 2018. Điều này cho thấy chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn và có xu hướng tăng qua các năm.

  2. Cơ cấu chi thường xuyên: Chi cho hoạt động sự nghiệp chiếm tỷ trọng lớn nhất, đặc biệt chi cho sự nghiệp giáo dục - đào tạo chiếm khoảng 66-68% tổng chi thường xuyên các năm 2016-2018. Chi cho quản lý hành chính nhà nước, an ninh quốc phòng và các hoạt động xã hội chiếm tỷ lệ nhỏ hơn nhưng vẫn giữ vai trò quan trọng.

  3. Thực trạng quản lý chi thường xuyên: Công tác lập dự toán ngân sách được thực hiện theo đúng quy trình, tuy nhiên còn tồn tại việc lập dự toán chưa kịp thời và chưa sát với thực tế dẫn đến việc điều chỉnh, bổ sung ngân sách trong năm. Việc kiểm soát chi ngân sách qua Kho bạc Nhà nước được thực hiện chặt chẽ nhưng vẫn còn một số hạn chế trong công tác thanh tra, kiểm tra, dẫn đến tình trạng thất thoát, lãng phí chưa được khắc phục triệt để.

  4. Nhân tố ảnh hưởng: Các nhân tố khách quan như cơ chế quản lý tài chính, phân cấp quản lý ngân sách, nhận thức của lãnh đạo địa phương về tầm quan trọng của quản lý chi thường xuyên ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý. Nhân tố chủ quan gồm trình độ đội ngũ cán bộ quản lý, hệ thống thông tin và công nghệ quản lý ngân sách còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tăng chi thường xuyên chủ yếu do nhu cầu duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và phát triển các sự nghiệp kinh tế - xã hội như giáo dục, y tế, văn hóa. So với một số huyện miền núi có điều kiện kinh tế tương đồng, tỷ lệ chi thường xuyên tại Đoan Hùng cao hơn, phản ánh áp lực chi tiêu lớn trong khi nguồn thu ngân sách còn hạn chế. Việc lập dự toán chưa sát thực tế và chậm trễ dẫn đến khó khăn trong điều hành ngân sách, gây áp lực bổ sung chi trong năm. Hạn chế trong công tác kiểm tra, thanh tra làm giảm hiệu quả quản lý, tiềm ẩn nguy cơ thất thoát ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ trọng chi thường xuyên trong tổng chi ngân sách qua các năm, bảng phân tích cơ cấu chi thường xuyên theo lĩnh vực, và biểu đồ so sánh tiến độ lập dự toán ngân sách hàng năm. Những kết quả này nhấn mạnh sự cần thiết của việc nâng cao năng lực quản lý, cải tiến quy trình lập dự toán và tăng cường kiểm soát chi ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán ngân sách: Động viên các đơn vị dự toán xây dựng kế hoạch chi tiết, sát với thực tế hoạt động và nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Thời gian lập dự toán cần được thực hiện đúng quy định, đảm bảo giao dự toán ngân sách cho các đơn vị sử dụng ngân sách trước ngày 31/12 hàng năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp Phòng Tài chính - Kế hoạch, timeline: áp dụng từ năm ngân sách 2023.

  2. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ làm công tác quản lý chi thường xuyên, đặc biệt là kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Sở Tài chính, timeline: liên tục từ 2023 đến 2025.

  3. Tăng cường kiểm tra, giám sát và thanh tra chi ngân sách: Thiết lập hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ, phối hợp chặt với Kho bạc Nhà nước để kiểm soát chi ngân sách đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, timeline: triển khai ngay và duy trì thường xuyên.

  4. Hoàn thiện cơ chế phân cấp và phân bổ ngân sách: Thống nhất chính sách, chế độ phân cấp quản lý chi thường xuyên, tạo điều kiện cho các đơn vị sử dụng ngân sách phát huy tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm, đồng thời đảm bảo sự cân đối, minh bạch trong phân bổ ngân sách. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, UBND huyện, timeline: hoàn thiện trong giai đoạn 2023-2025.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Phát triển hệ thống phần mềm quản lý ngân sách hiện đại, đồng bộ, giúp theo dõi, phân tích và báo cáo chi ngân sách kịp thời, chính xác. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp Sở Thông tin và Truyền thông, timeline: triển khai từ 2023.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách các cấp: Giúp hiểu rõ thực trạng, các nhân tố ảnh hưởng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước, từ đó áp dụng vào công tác quản lý tại địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng, điều chỉnh chính sách quản lý ngân sách phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của các huyện miền núi tương tự Đoan Hùng.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Là tài liệu tham khảo quý giá trong nghiên cứu, giảng dạy về quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt là quản lý chi thường xuyên ngân sách cấp huyện.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển kinh tế - xã hội: Hỗ trợ đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước và đề xuất các giải pháp cải thiện quản lý tài chính công tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Chi thường xuyên là các khoản chi liên tục, mang tính tiêu dùng nhằm duy trì hoạt động của bộ máy nhà nước và các sự nghiệp công như giáo dục, y tế, quốc phòng, an ninh. Ví dụ, chi trả lương, phụ cấp, mua sắm vật tư tiêu hao.

  2. Tại sao quản lý chi thường xuyên ngân sách lại quan trọng?
    Quản lý chi thường xuyên hiệu quả giúp đảm bảo hoạt động liên tục của bộ máy nhà nước, thực hiện các chính sách xã hội, ổn định kinh tế vĩ mô và sử dụng nguồn lực tài chính tiết kiệm, hiệu quả. Theo báo cáo, chi thường xuyên chiếm trên 60% tổng chi ngân sách tại huyện Đoan Hùng.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý chi thường xuyên tại huyện Đoan Hùng là gì?
    Bao gồm lập dự toán chưa sát thực tế, chậm trễ; kiểm soát chi ngân sách chưa chặt chẽ; trình độ cán bộ quản lý còn hạn chế; và hệ thống công nghệ thông tin chưa đồng bộ.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên?
    Hoàn thiện quy trình lập dự toán, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường kiểm tra giám sát, hoàn thiện cơ chế phân cấp, và ứng dụng công nghệ thông tin là những giải pháp thiết thực.

  5. Luận văn có thể áp dụng cho những địa phương nào khác?
    Đặc biệt phù hợp với các huyện miền núi có điều kiện kinh tế tương đồng như Đoan Hùng, giúp các địa phương này tham khảo kinh nghiệm và giải pháp quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện, làm rõ vai trò và nguyên tắc quản lý.
  • Phân tích thực trạng tại huyện Đoan Hùng cho thấy chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn và có xu hướng tăng, trong khi công tác quản lý còn nhiều hạn chế.
  • Các nhân tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi thường xuyên, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ trong cải thiện.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên đến năm 2025, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và các địa phương tương tự tham khảo để áp dụng, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng trong các giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo cán bộ, hoàn thiện hệ thống quản lý ngân sách và tăng cường kiểm soát chi ngân sách tại huyện Đoan Hùng. Đề nghị các địa phương có điều kiện tương tự nghiên cứu áp dụng để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.