Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế phát triển mạnh mẽ, việc xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) hiệu quả trở thành yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp đảm bảo hoạt động ổn định và đạt được mục tiêu đề ra. Công ty Cổ phần Chăn nuôi C.P Việt Nam, với mô hình sản xuất đa ngành khép kín “FEED-FARM-FOOD” và hệ thống chi nhánh trải rộng trên 38 tỉnh thành, đang đối mặt với nhiều thách thức trong quản lý và kiểm soát nội bộ. Nghiên cứu này tập trung khảo sát thực trạng hệ thống KSNB tại công ty trong 6 tháng đầu năm 2017 tại khu vực Đồng Nai, nhằm đánh giá hiệu quả hoạt động và đề xuất các giải pháp tăng cường hệ thống kiểm soát nội bộ.

Mục tiêu chính của luận văn là hệ thống hóa cơ sở lý thuyết về KSNB theo khuôn mẫu COSO 2013, khảo sát thực trạng và xác định các nguyên nhân ảnh hưởng đến hệ thống KSNB tại công ty, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro, đảm bảo tính chính xác của báo cáo tài chính và tuân thủ pháp luật, góp phần tăng cường năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững cho công ty. Kết quả nghiên cứu cũng cung cấp dữ liệu tham khảo cho các doanh nghiệp trong ngành chăn nuôi và các lĩnh vực sản xuất kinh doanh đa ngành khác.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khuôn mẫu hệ thống kiểm soát nội bộ COSO 2013, bao gồm năm thành phần chính: Môi trường kiểm soát, Đánh giá rủi ro, Hoạt động kiểm soát, Thông tin và truyền thông, và Giám sát. COSO 2013 cập nhật 17 nguyên tắc cơ bản nhằm hướng dẫn doanh nghiệp quản trị rủi ro và nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm soát nội bộ.

Ngoài ra, nghiên cứu còn tham khảo các lý thuyết về quản trị rủi ro và kiểm soát nội bộ từ các tổ chức quốc tế như AICPA, ISACA (COBIT), và IIA, nhằm bổ sung góc nhìn toàn diện về vai trò và cấu trúc của hệ thống kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp hiện đại. Các khái niệm chính được sử dụng bao gồm: đảm bảo hợp lý, mục tiêu hoạt động, báo cáo tài chính, tuân thủ pháp luật, và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát nội bộ như con người, chi phí-lợi ích, và môi trường kinh doanh đặc thù ngành chăn nuôi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp khảo sát định lượng. Dữ liệu được thu thập từ 100 phiếu khảo sát hợp lệ trong tổng số 126 phiếu phát ra, gửi đến Ban giám đốc, trưởng, phó phòng và nhân viên các bộ phận tại văn phòng chính của công ty ở Đồng Nai. Bảng câu hỏi gồm 72 câu, được xây dựng dựa trên 5 thành phần của COSO 2013 nhằm đánh giá thực trạng hệ thống kiểm soát nội bộ.

Phương pháp phân tích sử dụng thống kê mô tả để tổng hợp, đánh giá các chỉ số về môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin truyền thông và giám sát. Thời gian nghiên cứu tập trung vào 6 tháng đầu năm 2017, nhằm phản ánh chính xác tình hình hoạt động và các vấn đề tồn tại trong hệ thống kiểm soát nội bộ của công ty. Việc lựa chọn phương pháp này nhằm đảm bảo tính khách quan, toàn diện và khả năng áp dụng thực tiễn cao cho các giải pháp đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Môi trường kiểm soát còn nhiều hạn chế: Chỉ 11% nhân viên đồng ý công ty ban hành văn bản quy định về tính trung thực và đạo đức, trong khi 80% đánh giá nhà quản lý thực thi tính chính trực tốt. Tuy nhiên, 55% cho biết công ty chưa có quy trình đánh giá hiệu quả thực hiện các quy tắc đạo đức. Điều này cho thấy môi trường kiểm soát chưa được chuẩn hóa đầy đủ, ảnh hưởng đến văn hóa doanh nghiệp.

  2. Cơ cấu tổ chức và phân công quyền hạn: 75% đồng ý cơ cấu tổ chức phù hợp với quy mô, nhưng 37% phản ánh chưa có văn bản phân công quyền hạn rõ ràng giữa các phòng ban. 79% cho biết có chính sách ủy quyền và phê duyệt thích hợp. Việc kiêm nhiệm công việc tại phòng kiểm toán nội bộ làm giảm hiệu quả giám sát.

  3. Đánh giá rủi ro chưa toàn diện: Chỉ 42% công ty xây dựng cơ chế nhận diện rủi ro từ các nhân tố bên trong và bên ngoài, 32% xác định cấp độ quản lý phù hợp để đánh giá rủi ro. Tuy nhiên, 88% thực hiện nghiêm túc các biện pháp đối phó với rủi ro đã đề ra. Việc đánh giá rủi ro còn mang tính cảm tính, thiếu hệ thống.

  4. Hoạt động kiểm soát và giám sát: 100% thực hiện kiểm kê tài sản định kỳ, nhưng chưa có quy trình kiểm soát chặt chẽ đối với tài sản bên ngoài như quầy thức ăn nhanh. 75% xem xét nguy cơ gian lận tài chính, nhưng chỉ 34% đánh giá các động cơ và áp lực có thể gây ra hành vi gian lận. Giám sát thường xuyên chưa được thực hiện hiệu quả do thiếu ban kiểm soát chuyên trách.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy hệ thống kiểm soát nội bộ tại công ty đã đạt được một số thành tựu như thiết lập mục tiêu rõ ràng, truyền thông nội bộ hiệu quả và thực hiện các hoạt động kiểm soát cơ bản. Tuy nhiên, các hạn chế về môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro và giám sát cho thấy công ty chưa tận dụng hết tiềm năng của hệ thống KSNB.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành chế biến thủy sản và dịch vụ, công ty có điểm tương đồng về việc thiếu cơ chế đánh giá rủi ro toàn diện và quy trình giám sát chưa chuyên sâu. Điều này ảnh hưởng đến khả năng phát hiện và ngăn chặn gian lận, cũng như giảm thiểu rủi ro vận hành. Việc thiếu văn bản quy định về đạo đức nghề nghiệp và quy trình đánh giá hiệu quả thực hiện chính sách đạo đức làm giảm tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong tổ chức.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đồng ý và không đồng ý với các câu hỏi khảo sát theo từng nguyên tắc COSO, giúp trực quan hóa các điểm mạnh và điểm yếu của hệ thống kiểm soát nội bộ. Bảng tổng hợp các nguyên tắc COSO và tỷ lệ thực hiện cũng hỗ trợ phân tích sâu hơn về mức độ tuân thủ và hiệu quả của từng thành phần.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và phổ biến văn bản quy định về đạo đức và chính trực: Ban giám đốc cần ban hành văn bản quy định rõ ràng về tính trung thực, đạo đức nghề nghiệp và quy trình đánh giá thực hiện, nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm của toàn bộ nhân viên. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do phòng nhân sự chủ trì phối hợp với phòng pháp chế.

  2. Tổ chức ban kiểm soát chuyên trách: Thành lập ban kiểm soát nội bộ độc lập, không kiêm nhiệm các công việc khác, nhằm tăng cường giám sát và đánh giá hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ. Mục tiêu giảm thiểu rủi ro gian lận và nâng cao tính minh bạch. Thời gian triển khai trong 12 tháng, do Ban giám đốc quyết định.

  3. Xây dựng cơ chế đánh giá và quản lý rủi ro toàn diện: Thiết lập quy trình nhận diện, phân tích và đánh giá rủi ro theo cấp độ quản lý, áp dụng công cụ quản trị rủi ro hiện đại. Đào tạo nhân viên về kỹ năng quản lý rủi ro để nâng cao hiệu quả phòng ngừa. Thời gian thực hiện 9 tháng, do phòng kiểm toán nội bộ phối hợp với các phòng ban liên quan.

  4. Cải tiến quy trình kiểm kê và quản lý tài sản: Xây dựng quy trình kiểm kê chi tiết, đặc biệt đối với tài sản bên ngoài như quầy thức ăn nhanh, có biên bản giao nhận rõ ràng. Tăng cường kiểm soát và xử lý các trường hợp mất mát tài sản. Thời gian thực hiện 6 tháng, do phòng kế toán và phòng quản lý tài sản phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban giám đốc và quản lý cấp cao doanh nghiệp: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng, hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, nâng cao hiệu quả quản trị và giảm thiểu rủi ro trong hoạt động kinh doanh.

  2. Phòng kiểm toán nội bộ và kiểm soát nội bộ: Tham khảo các phương pháp đánh giá, khảo sát thực trạng và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác kiểm soát nội bộ, đặc biệt trong ngành chăn nuôi và sản xuất đa ngành.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản trị kinh doanh: Cung cấp tài liệu tham khảo về ứng dụng khuôn mẫu COSO 2013 trong thực tiễn doanh nghiệp Việt Nam, đồng thời mở rộng hiểu biết về quản trị rủi ro và kiểm soát nội bộ.

  4. Các doanh nghiệp trong ngành chăn nuôi và sản xuất thực phẩm: Học hỏi kinh nghiệm xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ phù hợp với đặc thù ngành, từ đó áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động và tuân thủ pháp luật.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hệ thống kiểm soát nội bộ COSO 2013 gồm những thành phần nào?
    COSO 2013 bao gồm năm thành phần chính: Môi trường kiểm soát, Đánh giá rủi ro, Hoạt động kiểm soát, Thông tin và truyền thông, và Giám sát. Mỗi thành phần có các nguyên tắc cụ thể nhằm đảm bảo hệ thống hoạt động hiệu quả.

  2. Tại sao công ty cần xây dựng văn bản quy định về đạo đức nghề nghiệp?
    Văn bản này giúp chuẩn hóa hành vi, nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình, từ đó giảm thiểu rủi ro gian lận và tạo môi trường làm việc lành mạnh, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động.

  3. Làm thế nào để đánh giá rủi ro hiệu quả trong doanh nghiệp?
    Doanh nghiệp cần thiết lập quy trình nhận diện, phân tích và đánh giá rủi ro theo cấp độ quản lý, sử dụng công cụ quản trị rủi ro và đào tạo nhân viên để phát hiện và xử lý kịp thời các rủi ro tiềm ẩn.

  4. Vai trò của ban kiểm soát nội bộ chuyên trách là gì?
    Ban kiểm soát chuyên trách giúp giám sát liên tục các hoạt động kiểm soát nội bộ, phát hiện sớm các sai phạm, đảm bảo tính khách quan và hiệu quả trong việc thực hiện các chính sách kiểm soát.

  5. Làm sao để cải tiến quy trình kiểm kê tài sản trong doanh nghiệp?
    Cần xây dựng quy trình kiểm kê chi tiết, có biên bản giao nhận rõ ràng, đặc biệt với tài sản bên ngoài, đồng thời tăng cường kiểm tra định kỳ và xử lý nghiêm các trường hợp mất mát để bảo vệ tài sản công ty.

Kết luận

  • Hệ thống kiểm soát nội bộ tại Công ty Cổ phần Chăn nuôi C.P Việt Nam đã được xây dựng theo khuôn mẫu COSO 2013 nhưng còn nhiều hạn chế về môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro và giám sát.
  • Môi trường kiểm soát chưa có văn bản quy định rõ ràng về đạo đức nghề nghiệp và quy trình đánh giá hiệu quả thực hiện chính sách đạo đức.
  • Công ty chưa xây dựng cơ chế đánh giá rủi ro toàn diện và chưa có ban kiểm soát chuyên trách, ảnh hưởng đến hiệu quả phòng ngừa rủi ro và gian lận.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, bao gồm xây dựng văn bản đạo đức, thành lập ban kiểm soát, cải tiến quy trình đánh giá rủi ro và kiểm kê tài sản.
  • Nghiên cứu có thể được áp dụng trong vòng 6-12 tháng, góp phần nâng cao hiệu quả quản trị và phát triển bền vững cho công ty.

Hành động tiếp theo: Ban giám đốc và các phòng ban liên quan nên triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, đảm bảo hệ thống kiểm soát nội bộ hoạt động hiệu quả và phù hợp với chiến lược phát triển của công ty.