Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nguồn thu ngân sách nhà nước (NSNN) còn hạn chế và tình trạng bội chi ngân sách diễn ra liên tục, việc kiểm soát chặt chẽ các khoản chi NSNN, đặc biệt là chi thường xuyên, trở thành vấn đề cấp thiết. Tại huyện Lương Sơn, tỉnh Hòa Bình, tổng thu ngân sách địa phương giai đoạn 2020-2022 tăng từ 380 tỷ đồng lên 1.022,8 tỷ đồng, tương ứng mức tăng 169,7%, trong khi tổng chi ngân sách địa phương cũng tăng từ 799 tỷ đồng lên 1.548 tỷ đồng, tăng 93,7%. Điều này đặt ra yêu cầu nâng cao hiệu quả kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua Kho bạc Nhà nước (KBNN) huyện Lương Sơn nhằm đảm bảo sử dụng ngân sách đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng công tác kiểm soát chi thường xuyên NSNN tại KBNN huyện Lương Sơn, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tăng cường kiểm soát trong giai đoạn từ tháng 10/2022 đến tháng 5/2023. Nghiên cứu có phạm vi nội dung bao gồm cơ sở lý luận, thực tiễn, các yếu tố tác động và giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua KBNN cấp huyện. Phạm vi không gian nghiên cứu tại huyện Lương Sơn, tỉnh Hòa Bình, với số liệu thứ cấp thu thập trong giai đoạn 2019-2022 và số liệu sơ cấp từ khảo sát cán bộ KBNN, kế toán ngân sách các xã, thị trấn.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, đảm bảo tính minh bạch, công khai và kỷ luật tài chính trong chi tiêu ngân sách địa phương, đồng thời hỗ trợ công tác cải cách hành chính và phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Lương Sơn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, kiểm soát chi ngân sách và quản lý tài chính công. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: NSNN là hệ thống các khoản thu, chi của Nhà nước nhằm thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội. Chi thường xuyên NSNN là các khoản chi phục vụ hoạt động thường xuyên của các cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị xã hội, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách. Quản lý chi thường xuyên cần đảm bảo đúng dự toán, tiêu chuẩn, định mức và hiệu quả kinh tế - xã hội.

  2. Mô hình kiểm soát chi ngân sách qua Kho bạc Nhà nước: Kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua KBNN là quá trình kiểm tra, thẩm định các khoản chi theo dự toán, chế độ, tiêu chuẩn, định mức do Nhà nước quy định, thực hiện trước, trong và sau khi chi. Mô hình này nhấn mạnh vai trò của KBNN như “trạm gác cuối cùng” trong việc đảm bảo tính hợp pháp, hợp lệ và hiệu quả của các khoản chi.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: chi thường xuyên NSNN, kiểm soát chi NSNN, dự toán ngân sách, tiêu chuẩn định mức chi tiêu, cơ chế kiểm soát chi, và hệ thống thông tin quản lý ngân sách TABMIS.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp.

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Bao gồm các văn bản pháp luật (Luật NSNN, Nghị định 163/2016/NĐ-CP, Thông tư 242/2016/TT-BTC...), báo cáo kinh tế - xã hội huyện Lương Sơn giai đoạn 2020-2022, tài liệu từ KBNN huyện Lương Sơn và các nghiên cứu liên quan.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát, phỏng vấn 9 cán bộ KBNN huyện Lương Sơn và 67 cán bộ tài chính - kế toán các xã, thị trấn, cơ quan hành chính sự nghiệp trên địa bàn. Phiếu điều tra sử dụng thang đo Likert 5 mức để đánh giá các tiêu chí liên quan đến kiểm soát chi.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để trình bày đặc điểm cơ bản của dữ liệu, thống kê so sánh để đánh giá xu hướng biến động thu - chi ngân sách qua các năm. Số liệu được xử lý bằng phần mềm Excel, trình bày qua bảng biểu, đồ thị nhằm minh họa rõ ràng các kết quả nghiên cứu.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Tổng số 76 phiếu khảo sát được thu thập từ các đối tượng liên quan trực tiếp đến công tác kiểm soát chi NSNN tại huyện Lương Sơn, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cho phân tích.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kiểm soát chi thường xuyên NSNN tại KBNN huyện Lương Sơn: Tổng chi thường xuyên NSNN qua KBNN huyện Lương Sơn năm 2020 đạt khoảng 917 tỷ đồng, trong đó chi ngân sách trung ương là 292,262 tỷ đồng, ngân sách tỉnh 64,528 tỷ đồng, ngân sách huyện 455,138 tỷ đồng và ngân sách xã 105,718 tỷ đồng. Năm 2022, tổng chi thường xuyên tăng mạnh, phản ánh sự gia tăng nhu cầu chi tiêu thường xuyên tại địa phương.

  2. Đội ngũ cán bộ kiểm soát chi và kế toán ngân sách: Số lượng cán bộ công chức KBNN huyện Lương Sơn ổn định với 12-13 người trong giai đoạn 2020-2022, trong đó tỷ lệ cán bộ có trình độ thạc sĩ tăng từ 3 lên 5 người, chiếm 38,5%. Đội ngũ kế toán ngân sách các đơn vị giao dịch qua KBNN cũng có sự nâng cao trình độ, với số cán bộ đại học tăng từ 50 lên 90 người, chiếm 62,9% tổng số.

  3. Cơ sở pháp lý và quy trình kiểm soát chi: KBNN huyện Lương Sơn thực hiện kiểm soát chi theo các văn bản pháp luật hiện hành như Luật NSNN, Nghị định 163/2016/NĐ-CP, Thông tư 242/2016/TT-BTC và các hướng dẫn liên quan. Quy trình kiểm soát chi gồm kiểm tra tính hợp pháp, hợp lệ của chứng từ, điều kiện chi theo chế độ và tồn quỹ ngân sách tương ứng.

  4. Hiệu quả kiểm soát và các hạn chế: Qua kiểm soát chi thường xuyên, KBNN huyện Lương Sơn đã từ chối thanh toán nhiều khoản chi không đúng chế độ, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách. Tuy nhiên, vẫn tồn tại áp lực về thời gian, thủ tục hành chính phức tạp và một số khó khăn trong việc kiểm soát các khoản chi nhỏ lẻ, thiếu hồ sơ chứng từ đầy đủ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy KBNN huyện Lương Sơn đã thực hiện tốt vai trò kiểm soát chi thường xuyên NSNN, đảm bảo các khoản chi đúng dự toán, tiêu chuẩn và định mức. Việc nâng cao trình độ cán bộ kiểm soát chi và kế toán ngân sách góp phần quan trọng vào hiệu quả công tác này. So sánh với kinh nghiệm của các huyện khác như Chi Lăng (Lạng Sơn) và Yên Dũng (Bắc Giang), KBNN Lương Sơn cũng đã áp dụng các biện pháp cải tiến quy trình, ứng dụng công nghệ thông tin (hệ thống TABMIS) để nâng cao hiệu quả kiểm soát.

Tuy nhiên, áp lực về thời gian và thủ tục hành chính vẫn là thách thức lớn, nhất là trong những ngày đầu tháng khi nhu cầu chi trả tăng cao. Việc kiểm soát các khoản chi nhỏ, chứng từ không đầy đủ cũng gây khó khăn cho cán bộ kiểm soát chi. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trong ngành tài chính công, nhấn mạnh sự cần thiết của cải cách thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ để giảm thiểu phiền hà, nâng cao tính minh bạch.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu - chi ngân sách địa phương, bảng phân tích trình độ cán bộ và sơ đồ quy trình kiểm soát chi để minh họa rõ ràng các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cải tiến quy trình kiểm soát chi thường xuyên: Đơn giản hóa thủ tục hành chính, áp dụng quy trình “giao dịch một cửa” và tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin nhằm giảm thiểu thời gian xử lý hồ sơ, nâng cao hiệu quả kiểm soát. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện: KBNN huyện Lương Sơn phối hợp với Phòng Tài chính huyện.

  2. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm soát chi, cập nhật các quy định pháp luật mới và kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ KBNN và kế toán ngân sách các đơn vị. Mục tiêu tăng tỷ lệ cán bộ có trình độ chuyên môn cao lên trên 70% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: KBNN tỉnh Hòa Bình, Sở Tài chính.

  3. Tăng cường phối hợp liên ngành: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa KBNN, Phòng Tài chính, Chi cục Thuế và các đơn vị sử dụng ngân sách nhằm đảm bảo thông tin minh bạch, kịp thời và xử lý nhanh các vướng mắc trong kiểm soát chi. Thời gian triển khai: 6 tháng. Chủ thể thực hiện: UBND huyện Lương Sơn.

  4. Hoàn thiện hệ thống định mức, tiêu chuẩn chi tiêu: Rà soát, cập nhật và ban hành các định mức chi tiêu phù hợp với thực tế địa phương, đảm bảo tính khả thi và hiệu quả trong kiểm soát chi thường xuyên. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính phối hợp với UBND huyện. Thời gian: 12-18 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách và tài chính công tại các cấp huyện, xã: Giúp nâng cao hiểu biết về cơ chế, quy trình kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua KBNN, từ đó áp dụng hiệu quả trong quản lý ngân sách địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát chi ngân sách, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu trong lĩnh vực tài chính công.

  3. Lãnh đạo và cán bộ Kho bạc Nhà nước các cấp: Tham khảo kinh nghiệm, bài học thực tiễn và giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát chi thường xuyên, góp phần hoàn thiện quy trình nghiệp vụ.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và ngân sách: Hỗ trợ xây dựng chính sách, hoàn thiện hệ thống pháp luật và định mức chi tiêu phù hợp với thực tiễn địa phương, nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua KBNN là gì?
    Kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua KBNN là quá trình KBNN thực hiện kiểm tra, thẩm định các khoản chi theo dự toán, tiêu chuẩn, định mức do Nhà nước quy định nhằm đảm bảo chi đúng mục đích, đúng chế độ và hiệu quả. Ví dụ, KBNN sẽ từ chối thanh toán các khoản chi không có hồ sơ chứng từ hợp lệ.

  2. Tại sao kiểm soát chi thường xuyên lại quan trọng đối với ngân sách địa phương?
    Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của bộ máy nhà nước và các dịch vụ công. Kiểm soát tốt giúp tránh lãng phí, thất thoát và đảm bảo sử dụng ngân sách hiệu quả, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

  3. Những khó khăn chính trong kiểm soát chi thường xuyên tại KBNN huyện Lương Sơn là gì?
    Áp lực về thời gian xử lý hồ sơ, thủ tục hành chính phức tạp, chứng từ không đầy đủ và khó kiểm soát các khoản chi nhỏ lẻ là những thách thức lớn. Điều này làm tăng nguy cơ sai sót và gây khó khăn cho cán bộ kiểm soát chi.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi thường xuyên?
    Cải tiến quy trình thủ tục, ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao trình độ cán bộ và tăng cường phối hợp liên ngành là các giải pháp thiết thực. Ví dụ, áp dụng hệ thống TABMIS giúp tự động hóa kiểm soát và giảm thiểu sai sót.

  5. Vai trò của hệ thống thông tin quản lý ngân sách TABMIS trong kiểm soát chi là gì?
    TABMIS là hệ thống thông tin quản lý ngân sách và kho bạc tích hợp, giúp thống nhất quy trình quản lý từ phân bổ, thực hiện đến quyết toán ngân sách. Hệ thống này hỗ trợ kiểm soát chi chính xác, minh bạch và kịp thời, giảm thiểu thủ tục giấy tờ và tăng hiệu quả quản lý.

Kết luận

  • Kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua KBNN huyện Lương Sơn đóng vai trò then chốt trong quản lý tài chính công, đảm bảo chi tiêu đúng dự toán, tiêu chuẩn và hiệu quả.
  • Tổng chi thường xuyên NSNN qua KBNN huyện Lương Sơn tăng mạnh trong giai đoạn 2020-2022, phản ánh nhu cầu chi tiêu ngày càng cao.
  • Đội ngũ cán bộ kiểm soát chi và kế toán ngân sách được nâng cao về trình độ và năng lực, góp phần cải thiện chất lượng công tác kiểm soát.
  • Các khó khăn về thủ tục hành chính, áp lực thời gian và chứng từ không đầy đủ cần được giải quyết thông qua cải tiến quy trình và ứng dụng công nghệ.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát chi thường xuyên, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Lương Sơn.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả để hoàn thiện công tác kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua KBNN. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, quý độc giả và cán bộ quản lý có thể tham khảo toàn bộ luận văn.