Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đô thị hóa ngày càng phát triển mạnh mẽ tại Việt Nam, việc thu hồi đất để phục vụ các dự án nâng cấp đô thị trở thành một vấn đề cấp thiết. Trên địa bàn phường Vĩnh Bảo, thành phố Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang, dự án nâng cấp đô thị với tổng kinh phí khoảng 200 tỷ đồng đã thực hiện thu hồi đất, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế của các hộ gia đình. Theo báo cáo, có khoảng 174 hộ bị ảnh hưởng với tổng diện tích đất thu hồi lên đến hơn 5.000 m2, trong đó 139 hộ bị ảnh hưởng một phần và 35 hộ bị ảnh hưởng toàn bộ. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích tác động của dự án nâng cấp đô thị đến sinh kế hộ gia đình, so sánh thực trạng sinh kế trước và sau khi thu hồi đất, đồng thời đề xuất các chính sách hỗ trợ nhằm đảm bảo sinh kế bền vững cho người dân.

Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn phường Vĩnh Bảo với số liệu thứ cấp thu thập từ năm 2010 đến 2015 và số liệu sơ cấp khảo sát trực tiếp trong tháng 11 và 12 năm 2016. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đánh giá hiệu quả của dự án nâng cấp đô thị, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách hỗ trợ tái định cư, chuyển đổi nghề nghiệp và phát triển kinh tế hộ gia đình. Qua đó, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và ổn định xã hội tại khu vực đô thị đang phát triển nhanh chóng này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khung sinh kế bền vững của DFID (1999), trong đó sinh kế được hiểu là tập hợp các nguồn lực và khả năng của cá nhân, hộ gia đình nhằm tạo ra thu nhập và đáp ứng nhu cầu sống. Khung này bao gồm năm loại tài sản sinh kế chính: vốn con người, vốn tự nhiên, vốn tài chính, vốn vật chất và vốn xã hội. Sinh kế bền vững được định nghĩa là khả năng đối phó và phục hồi sau các cú sốc, duy trì hoặc cải thiện năng lực và tài sản, đồng thời cung cấp cơ hội sinh kế cho các thế hệ tương lai.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng các lý thuyết về thu hồi đất, bồi thường và hỗ trợ tái định cư theo Luật Đất đai năm 2013 và các văn bản pháp luật liên quan. Mô hình hồi quy Binary Logistic được sử dụng để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng tăng thu nhập của hộ gia đình sau khi bị thu hồi đất, với các biến giải thích gồm giới tính, tuổi, học vấn, nghề nghiệp, số lao động, tỷ lệ người phụ thuộc, đầu tư và ảnh hưởng thu hồi đất.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu bao gồm dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo của UBND phường Vĩnh Bảo, các văn bản pháp luật, báo cáo dự án và số liệu thống kê địa phương giai đoạn 2010-2015. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát trực tiếp 120 hộ gia đình, trong đó 60 hộ bị ảnh hưởng thu hồi đất và 60 hộ không bị ảnh hưởng, sử dụng phương pháp chọn mẫu thuận tiện.

Phương pháp phân tích dữ liệu gồm thống kê mô tả để đánh giá thực trạng sinh kế, kiểm định trung bình hai mẫu độc lập (t-test) để so sánh sự khác biệt giữa hai nhóm hộ, kiểm định chi-squared để xác định mối liên hệ giữa các biến định tính, và hồi quy Binary Logistic để xác định các nhân tố ảnh hưởng đến khả năng tăng thu nhập của hộ gia đình. Quá trình nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 11 đến tháng 12 năm 2016.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm dân số và nghề nghiệp: Phường Vĩnh Bảo có dân số khoảng 20.724 người với 4.423 hộ gia đình, mật độ dân số cao 17.520 người/km². Trong số các hộ khảo sát, 66,67% chủ hộ làm nghề sản xuất, kinh doanh, 72,2% lao động toàn phường làm trong lĩnh vực thương mại - dịch vụ. Thu nhập bình quân đầu người năm 2015 đạt 34,587 triệu đồng/năm.

  2. Ảnh hưởng thu hồi đất: Tổng cộng 174 hộ bị ảnh hưởng bởi dự án, trong đó 139 hộ bị ảnh hưởng một phần với diện tích đất thu hồi 2.689,2 m², 35 hộ bị ảnh hưởng toàn bộ với diện tích 2.449 m². Ngoài ra, 139 hộ bị ảnh hưởng nhà ở với tổng diện tích 1.262,9 m², nhiều công trình phụ trợ như sân, tường, bếp cũng bị ảnh hưởng nhưng diện tích không đáng kể.

  3. Nguồn vốn sinh kế: Trong 120 hộ khảo sát, 69% chủ hộ là nam, tuổi trung bình 46,68 tuổi, học vấn chủ yếu từ tiểu học đến trên THPT. Số lao động trung bình trong hộ là 3-4 người, tỷ lệ người phụ thuộc trung bình 0,36. Về vốn tài chính, trung bình tiền tiết kiệm là 18,76 triệu đồng/hộ, tiền vay tín dụng trung bình 6 triệu đồng/hộ. Về vốn vật chất, 54,17% hộ có nhà kiên cố, 32,5% nhà bán kiên cố và 13,33% nhà tạm.

  4. Kết quả hồi quy Binary Logistic: Có 5 biến ảnh hưởng tích cực đến khả năng tăng thu nhập gồm tuổi chủ hộ, nghề nghiệp sản xuất kinh doanh, học vấn, số lao động và đầu tư từ tiền đền bù. Hai biến ảnh hưởng tiêu cực là tỷ lệ người phụ thuộc và ảnh hưởng thu hồi đất. Biến giới tính không có ảnh hưởng rõ ràng đến thu nhập.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy dự án nâng cấp đô thị đã tác động rõ rệt đến sinh kế của các hộ gia đình, đặc biệt là những hộ bị thu hồi đất và nhà ở. Việc mất đất và tài sản hiện hữu làm giảm nguồn thu nhập truyền thống, buộc các hộ phải chuyển đổi nghề nghiệp hoặc tìm kiếm nguồn thu nhập mới. Các hộ có trình độ học vấn cao, số lao động nhiều và biết đầu tư tiền đền bù vào sản xuất kinh doanh có khả năng thích ứng và tăng thu nhập tốt hơn.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả tương đồng với xu hướng giảm thu nhập do mất đất sản xuất nhưng cũng cho thấy khả năng phục hồi nếu có chính sách hỗ trợ phù hợp. Việc tỷ lệ người phụ thuộc cao làm giảm khả năng cải thiện thu nhập là điều dễ hiểu do gánh nặng chi tiêu tăng lên. Kết quả có thể được minh họa qua biểu đồ hồi quy thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng biến đến khả năng tăng thu nhập, cũng như bảng so sánh thu nhập trung bình trước và sau thu hồi đất giữa hai nhóm hộ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề và chuyển đổi nghề nghiệp: Cần tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng nghề phù hợp với điều kiện thị trường lao động cho các hộ bị thu hồi đất, nhằm nâng cao khả năng thích nghi và tạo việc làm mới. Thời gian thực hiện trong vòng 1-2 năm, do UBND phường phối hợp với các trung tâm đào tạo nghề.

  2. Hỗ trợ vốn đầu tư sản xuất kinh doanh: Cung cấp các gói vay ưu đãi, hỗ trợ tài chính cho các hộ sử dụng tiền đền bù đầu tư vào sản xuất kinh doanh để tăng thu nhập bền vững. Thời gian triển khai ngay sau khi thu hồi đất, do Ngân hàng chính sách xã hội và các tổ chức tín dụng thực hiện.

  3. Chính sách tái định cư hợp lý: Xây dựng các khu tái định cư với giá cả phù hợp, đảm bảo điều kiện sống và cơ sở hạ tầng đầy đủ để người dân ổn định cuộc sống, giảm thiểu rủi ro mất chỗ ở. Thời gian thực hiện trong 2-3 năm, do UBND thành phố và các đơn vị liên quan phối hợp.

  4. Tăng cường hỗ trợ xã hội và mạng lưới cộng đồng: Khuyến khích người dân tham gia các tổ chức hội đoàn thể để được hỗ trợ vay vốn, chia sẻ thông tin và kinh nghiệm phát triển sinh kế. Đồng thời, tăng cường công tác tuyên truyền, vận động để nâng cao nhận thức và chủ động thích nghi với thay đổi. Thời gian liên tục, do các tổ chức xã hội và chính quyền địa phương thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Giúp xây dựng và điều chỉnh chính sách bồi thường, tái định cư và hỗ trợ sinh kế phù hợp với thực tế địa phương, nâng cao hiệu quả quản lý dự án đô thị.

  2. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực quản lý kinh tế và phát triển đô thị: Cung cấp cơ sở lý thuyết và dữ liệu thực tiễn để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về tác động của thu hồi đất đến sinh kế và phát triển bền vững.

  3. Tổ chức phi chính phủ và các đơn vị hỗ trợ phát triển cộng đồng: Là tài liệu tham khảo để thiết kế các chương trình hỗ trợ đào tạo nghề, vay vốn và phát triển sinh kế cho người dân bị ảnh hưởng bởi các dự án đô thị.

  4. Người dân và cộng đồng bị ảnh hưởng bởi dự án thu hồi đất: Giúp hiểu rõ quyền lợi, các yếu tố ảnh hưởng đến sinh kế và các giải pháp hỗ trợ để chủ động thích nghi và phát triển kinh tế gia đình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dự án nâng cấp đô thị ảnh hưởng như thế nào đến sinh kế hộ gia đình?
    Dự án làm mất đất, nhà cửa và tài sản hiện hữu, gây xáo trộn sinh kế truyền thống, giảm thu nhập ban đầu. Tuy nhiên, nếu có chính sách hỗ trợ phù hợp, hộ gia đình có thể chuyển đổi nghề nghiệp và tăng thu nhập.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng tích cực nhất đến khả năng tăng thu nhập của hộ gia đình?
    Tuổi chủ hộ, nghề nghiệp sản xuất kinh doanh, học vấn, số lao động và đầu tư từ tiền đền bù là những yếu tố tích cực giúp hộ gia đình tăng thu nhập sau thu hồi đất.

  3. Tại sao tỷ lệ người phụ thuộc lại ảnh hưởng tiêu cực đến thu nhập?
    Người phụ thuộc không tạo ra thu nhập nhưng lại tăng chi tiêu cho gia đình, làm giảm nguồn lực tài chính và khả năng đầu tư phát triển sinh kế.

  4. Chính sách hỗ trợ nào cần ưu tiên thực hiện?
    Đào tạo nghề, hỗ trợ vốn đầu tư, tái định cư hợp lý và tăng cường mạng lưới xã hội là các chính sách ưu tiên nhằm giúp người dân ổn định và phát triển sinh kế.

  5. Làm thế nào để người dân chủ động thích nghi với thay đổi do thu hồi đất?
    Người dân cần nâng cao trình độ học vấn, tham gia các khóa đào tạo nghề, tích cực tham gia các tổ chức xã hội và sử dụng hiệu quả nguồn vốn đền bù để đầu tư phát triển kinh tế.

Kết luận

  • Dự án nâng cấp đô thị tại phường Vĩnh Bảo đã ảnh hưởng đáng kể đến sinh kế của các hộ gia đình, đặc biệt là những hộ bị thu hồi đất và nhà ở.
  • Các yếu tố như tuổi, nghề nghiệp, học vấn, số lao động và đầu tư từ tiền đền bù có tác động tích cực đến khả năng tăng thu nhập của hộ gia đình.
  • Tỷ lệ người phụ thuộc và ảnh hưởng thu hồi đất là những nhân tố làm giảm khả năng cải thiện thu nhập.
  • Cần triển khai đồng bộ các chính sách đào tạo nghề, hỗ trợ vốn, tái định cư và phát triển mạng lưới xã hội để đảm bảo sinh kế bền vững cho người dân.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cơ quan quản lý, tổ chức phát triển và cộng đồng áp dụng trong việc nâng cao hiệu quả các dự án đô thị và chính sách hỗ trợ.

Tiếp theo, các cơ quan chức năng và cộng đồng cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm ổn định và phát triển sinh kế cho người dân, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao tính toàn diện của các chính sách phát triển đô thị bền vững.