Quyền của Bị Cáo trong Tố Tụng Hình Sự - Từ Thực Tiễn Tỉnh Hà Tĩnh

Quyền của bị cáo không chỉ là những điều luật khô khan mà còn là những nguyên tắc đạo đức, nhân văn sâu sắc. Văn phòng Cao ủy Liên Hợp Quốc cho rằng: Quyền con người là những bảo đảm pháp lý toàn cầu có tác dụng bảo vệ các cá nhân và các nhóm chống lại những hành động hoặc sự bỏ mặc mà làm tổn hại đến nhân phẩm, những sự được phép và tự do cơ bản của con người. Quyền con người là khái niệm có tính chất bao quát và rộng lớn hơn quyền công dân. Quyền con người là quyền được áp dụng cho tất cả mọi dân tộc đang sinh sống trên phạm vi toàn cầu, không phân biệt quốc tịch, không phụ thuộc vào biên giới quốc gia hay tư cách cá nhân của chủ thể, thể hiện mối quan hệ cá nhân với toàn thể cộng đồng nhân loại.

Quyền bào chữa là một trong những quyền quan trọng nhất của bị cáo. Nó giúp bị cáo có cơ hội trình bày quan điểm, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình trước tòa. Hiến pháp 2013 một lần nữa lại khẳng định việc thừa nhận, tôn trọng và bảo vệ quyền con người một cách mạnh mẽ, rõ ràng và hiện đại nhất. Bộ Luật Tố Tụng Hình Sự 2015 quy định: “Tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân. Khi tiến hành tố tụng, trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân...'.

Quyền im lặng là một quyền quan trọng, cho phép bị cáo không phải khai báo bất cứ điều gì có thể bất lợi cho mình. Việc sử dụng quyền này cần cân nhắc kỹ lưỡng, tham khảo ý kiến luật sư để đưa ra quyết định đúng đắn. Trong nhiều trường hợp họ còn bị tra tấn, dùng nhục hình để ép cung, mớm cung dẫn đến làm sai lệch toàn bộ sự thật của vụ án. Điều đó đã đi ngược lại với những quy định được nêu tại Điều 7, 9, 10 Công ước quốc tế Liên hợp quốc về các quyền dân sự và chính trị năm 1966.

Việc có luật sư giúp đỡ là vô cùng quan trọng, đặc biệt đối với những người không am hiểu pháp luật. Luật sư sẽ tư vấn, bảo vệ quyền lợi và đại diện cho bị cáo trong quá trình tố tụng. Điều 14 Hiến pháp 2013 và nhiều văn bản pháp luật khác như Bộ Luật Tố Tụng Hình Sự 2003, Bộ luật Tố Tụng Hình Sự 2015. Hoạt động tố tụng hình sự là một mặt hoạt động của Nhà nước liên quan rất chặt chẽ với quyền con người.

Bị cáo có quyền được thông báo đầy đủ, rõ ràng về các cáo buộc, quyền và nghĩa vụ của mình trong quá trình tố tụng. Việc thông báo phải được thực hiện kịp thời để bị cáo có đủ thời gian chuẩn bị cho việc bào chữa.

Một trong những thách thức lớn nhất là nhận thức hạn chế về pháp luật của cả bị cáo và một bộ phận cán bộ tư pháp. Điều này dẫn đến việc quyền của bị cáo không được thực hiện đầy đủ hoặc bị xâm phạm. Chính vì vậy, có tác giả từng nói “Tố tụng hình sự là vũng chùn của nhân quyền và bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự chưa bao giờ là cũ và chưa bao giờ là thiếu nhiệt” không chỉ đối với một địa phương cụ thể mà cả trong phạm vi cả nước, toàn xã hội.

Việc thiếu nguồn lực cho công tác tư vấn pháp luật, đặc biệt là tư vấn pháp luật hình sự miễn phí, khiến nhiều bị cáo không có cơ hội tiếp cận với sự hỗ trợ pháp lý cần thiết. Bảo đảm quyền con người, quyền công dân là một trong những nội dung và mục đích của xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Chăm lo cho con người, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho con người phát triển toàn diện trong thực hiện chính sách kinh tế, xã hội là những quan điểm cơ bản được thể hiện trong các văn kiện của Đảng và Nhà nước, nhất là trong những năm gần đây.

Trong quá trình điều tra, vẫn còn xảy ra những trường hợp vi phạm quyền của bị cáo, như ép cung, mớm cung, hoặc không đảm bảo quyền được gặp luật sư. Hà Tĩnh là một tỉnh có diện tích nhỏ, nhưng tỉ lệ vụ án hình sự xảy ra nhiều, hoạt động tố tụng hình sự ở tỉnh Hà Tĩnh vẫn còn nhiều yếu tố làm ảnh hưởng đến quyền con người, quyền công dân của người tham gia tố tụng hình sự ( bị cáo).

Tổ chức các khóa tuyên truyền pháp luật cho cả bị cáo và cán bộ tư pháp là một giải pháp quan trọng để nâng cao nhận thức về quyền của bị cáo.

Tăng cường nguồn lực cho các trung tâm tư vấn pháp luật miễn phí, đặc biệt là ở các vùng sâu, vùng xa, giúp bị cáo dễ dàng tiếp cận với sự hỗ trợ pháp lý. Bên cạnh đó đội ngũ cán bộ tư pháp, bổ trợ tư pháp còn thiếu, trình độ nghiệp vụ và sự hiểu biết về khoa học giáo dục…Từ thực tiễn đó, với cương vị là một người cán bộ đang công tác trong lĩnh vực thuộc cơ quan hành pháp, bản thân tôi luôn trăn trở vấn đề làm thế nào để bảo đảm tốt nhất quyền con người, quyền công dân của người tham gia tố tụng hình sự ( bị cáo).

Rà soát, sửa đổi các quy định pháp luật còn bất cập, không phù hợp với thực tiễn, đảm bảo quyền của bị cáo được bảo vệ tốt nhất.

Phân tích chi tiết các vụ án điển hình, đặc biệt là những vụ án có vi phạm tố tụng, để làm rõ những sai sót và rút ra bài học kinh nghiệm. Vì vậy, với lý do nêu trên, tôi chọn đề tài “Quyền của bị cáo trong tố tụng hình sự, từ thực tiễn tỉnh Hà Tĩnh” làm đề tài nghiên cứu Luận văn Thạc sĩ của mình.

Rút ra những bài học kinh nghiệm về việc đảm bảo quyền bào chữa hiệu quả cho bị cáo, từ đó đề xuất những giải pháp cụ thể để cải thiện tình hình.

Xây dựng một hệ thống tư pháp công bằng, minh bạch là mục tiêu dài hạn cần hướng đến, trong đó quyền của bị cáo được tôn trọng và bảo vệ tuyệt đối.

Tăng cường vai trò của giám sát tố tụng để đảm bảo quyền con người được tôn trọng và bảo vệ trong suốt quá trình tố tụng.