I. Tổng Quan Về Quản Trị Phát Triển Bền Vững Địa Phương
Phát triển bền vững đang là mối quan tâm toàn cầu, khi các vấn đề như xung đột, cạn kiệt tài nguyên, ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu gia tăng. Chủ đề này được các nhà hoạch định chính sách và học giả quan tâm nghiên cứu nhằm đưa ra các giải pháp ở cấp độ khu vực và quốc gia. Các nước phát triển ở Tây Âu đã có những thành công, nhưng các quốc gia đang phát triển ở châu Phi và châu Á lại gặp nhiều khó khăn, bao gồm cơ sở hạ tầng yếu kém, tốc độ tăng dân số cao, khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu thấp, và kiểm soát khủng hoảng đại dịch COVID-19. Tuy nhiên, các nghiên cứu tương tự chưa được thực hiện nhiều tại Việt Nam. Các nghiên cứu về phát triển bền vững thường chỉ tập trung vào ba nhóm chỉ báo truyền thống: kinh tế, xã hội và môi trường, mà chưa tích hợp các chỉ báo mới như an ninh phi truyền thống. Tại Việt Nam, phát triển nhanh và bền vững của mỗi địa phương có vai trò quan trọng trong sự nghiệp phát triển bền vững của quốc gia. Chính vì vậy, việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn góp phần xây dựng bộ công cụ đánh giá việc thực hiện chỉ tiêu phát triển bền vững của các bộ, ngành, địa phương là rất cần thiết.
1.1. Tầm Quan Trọng Của Phát Triển Bền Vững Địa Phương
Phát triển bền vững địa phương có vai trò hết sức quan trọng trong bối cảnh các yếu tố môi trường trong nước, khu vực và quốc tế liên tục thay đổi. Đảng và Nhà nước đã xác định mục tiêu này thông qua việc ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhất quán, xuyên suốt từ nhiều năm qua. Những thành tựu phát triển của Việt Nam đạt được đến nay cho thấy quan điểm, định hướng đúng đắn trên ngày càng được hiện thực hóa. Các địa phương đã có bước phát triển vượt bậc góp phần vào sự thành công của Việt Nam theo các chỉ số phát triển bền vững của Liên hợp quốc đối với các quốc gia và vùng lãnh thổ (Chính phủ, 2020).
1.2. Quảng Ninh Và Cách Tiếp Cận Phát Triển Bền Vững
Tại Quảng Ninh, mục tiêu và cách tiếp cận phát triển bền vững của tỉnh là phát triển bền vững, tăng trưởng xanh, bao trùm, không để ai bị bỏ lại phía sau, đồng bộ về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, môi trường sinh thái, bảo đảm vững chắc quốc phòng, an ninh và chủ quyền biên giới quốc gia (Nguyễn Xuân Ký, 2021). Do tỉnh Quảng Ninh còn là một tỉnh biên giới nên để phát triển bền vững ngoài ba trụ cột là kinh tế, xã hội, môi trường thì tỉnh còn xác định thêm hai trụ cột về an ninh, quốc phòng. Đây là hai trụ cột rất quan trọng đối với phát triển bền vững Quảng Ninh gắn với yếu tố địa lý đặc thù của tỉnh. Vì vậy, các chính sách, định hướng, chiến lược, quy hoạch phát triển của tỉnh cũng đã hướng đến mục tiêu phát triển bền vững địa phương xoay quanh các trụ cột cột trên.
II. Thách Thức Quản Trị Phát Triển Bền Vững Ở Quảng Ninh
Trong quá trình phát triển kinh tế xã hội tại Quảng Ninh, bên cạnh những mặt đạt được mang tính tích cực, Quảng Ninh đang phải đối mặt với những thách thức trong quá trình phát triển bền vững. Đó là các nút thắt về (i) nguồn nhân lực, đặc biệt là nhân lực chất lượng cao và lao động có kỹ năng; (ii) khoảng cách chênh lệch giầu nghèo, đặc biệt là các vùng miền núi, biên giới, hải đảo với mức sống người dân còn thấp; (iii) giữa khai thác than, góp phần bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, phát triển công nghiệp nặng xung đột với phát triển du lịch, dịch vụ trên cùng một địa bàn; (iv) Tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, tình trạng ô nhiễm môi trường trong quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, đô thị hóa, khai thác tài nguyên và du lịch; (v) bảo tồn các di sản văn hóa và các vấn đề an ninh phi truyền thống trong quá trình kinh doanh và phát triển địa phương. Những thách thức kể trên kết hợp với các rủi ro và khủng hoảng an ninh phi truyền thống như đại dịch COVID 19, biến đổi khí hậu, nước biển dâng cao, an ninh con người và an ninh mạng và tội phạm mạng diễn biến phức tạp,… đã và đang ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển bền vững của Quảng Ninh trong ngắn, trung và dài hạn.
2.1. Tác Động Của Biến Đổi Khí Hậu Lên Phát Triển Bền Vững
Tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, tình trạng ô nhiễm môi trường trong quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, đô thị hóa, khai thác tài nguyên và du lịch là một trong những thách thức lớn nhất đối với phát triển bền vững tại Quảng Ninh. Các hiện tượng thời tiết cực đoan, mực nước biển dâng cao, và sự suy thoái của các hệ sinh thái ven biển đe dọa trực tiếp đến nền kinh tế, xã hội, và môi trường của tỉnh.
2.2. Mâu Thuẫn Giữa Phát Triển Kinh Tế và Bảo Vệ Môi Trường
Sự mâu thuẫn giữa khai thác than (góp phần bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, phát triển công nghiệp nặng) xung đột với phát triển du lịch, dịch vụ trên cùng một địa bàn là một thách thức lớn. Việc cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường đòi hỏi các giải pháp sáng tạo và sự cam kết mạnh mẽ từ chính quyền địa phương, doanh nghiệp, và cộng đồng.
2.3. Vấn Đề An Ninh Phi Truyền Thống Ảnh Hưởng Đến Phát Triển
Các rủi ro và khủng hoảng an ninh phi truyền thống như đại dịch COVID-19, an ninh con người và an ninh mạng và tội phạm mạng diễn biến phức tạp,… đã và đang ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển bền vững của Quảng Ninh trong ngắn, trung và dài hạn. Để quản trị rủi ro và ứng phó hiệu quả cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành, cùng sự tham gia của toàn xã hội.
III. Nghiên Cứu Điển Hình Phương Pháp Quản Trị Quảng Ninh
Để góp phần phát triển lý luận và tìm giải pháp quản trị phát triển bền vững địa phương nói chung và tỉnh Quảng Ninh nói riêng, nghiên cứu sinh chọn đề tài “Quản trị phát triển bền vững địa phương: Nghiên cứu điển hình tại tỉnh Quảng Ninh” để làm đề tài luận án tiến sĩ quản trị và phát triển bền vững. Mục tiêu tổng quát của luận án là phát triển lý luận, xây dựng khung phân tích nhằm kiểm định sự tác động trực tiếp của hoạt động quản trị địa phương đến sự phát triển bền vững địa phương tại tỉnh Quảng Ninh. Qua đó, luận án xác định các hoạt động quản trị địa phương cần được ưu tiên và có khuyến nghị chung cho Nhà nước và đề xuất các giải pháp riêng cho chính quyền địa phương trong việc thúc đẩy và tăng cường các hoạt động quản trị phát triển bền vững địa phương.
3.1. Mục Tiêu Nghiên Cứu Về Quản Trị Phát Triển
Luận án hướng tới những mục tiêu cụ thể, bao gồm: Tổng hợp lý luận và các nghiên cứu về phát triển bền vững trong nước và quốc tế; Phát triển khung lý thuyết về mối quan hệ giữa quản trị địa phương và phát triển bền vững địa phương; Thiết kế phiếu khảo sát, danh sách câu hỏi phỏng vấn để thu thập dữ liệu sơ cấp, sau đó kết hợp với số liệu thứ cấp để đánh giá chung về thực trạng công tác quản trị phát triển bền vững tại tỉnh Quảng Ninh; Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, luận án sẽ đề xuất các khuyến nghị...
3.2. Phạm Vi Và Phương Pháp Nghiên Cứu Điển Hình
Nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản trị địa phương và sự tác động của chúng đến phát triển bền vững tại Quảng Ninh. Phương pháp nghiên cứu kết hợp cả định tính và định lượng, sử dụng dữ liệu sơ cấp (khảo sát, phỏng vấn) và dữ liệu thứ cấp (báo cáo, số liệu thống kê) để đưa ra những đánh giá khách quan và toàn diện.
IV. Phân Tích Thực Trạng Quản Trị Phát Triển Bền Vững Quảng Ninh
Tỉnh đã quản trị địa phương theo hướng chuyên nghiệp, chất lượng, bền vững, trong đó có tập trung phát triển công nghiệp, dịch vụ, thương mại và du lịch gắn với bảo vệ môi trường tự nhiên, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc, mang lại lợi ích cho cộng đồng địa phương, đóng góp chung vào sự phát triển kinh tế xã hội và trở thành một cực tăng trưởng kinh tế toàn diện phía Bắc nhưng vẫn đảm bảo các vấn đề an ninh và trật tự, an toàn xã hội. Phát triển công nghiệp, dịch vụ, thương mại và du lịch không chỉ tạo ra nguồn thu ngân sách, đóng góp tích cực vào hoạt động xuất khẩu tại chỗ mà còn góp phần quan trọng tạo cơ hội việc làm và thu nhập cho cộng đồng, tạo sức lan tỏa, động lực và kéo theo nhiều ngành kinh tế khác có liên quan như giao thông vận tải, xây dựng, bất động sản, nông nghiệp… cùng phát triển nhưng vẫn rất chú trọng tới các vấn đề an ninh phi truyền thống (Nguyễn Xuân Ký, 2022).
4.1. Đánh Giá Phát Triển Kinh Tế Bền Vững Tại Quảng Ninh
Quảng Ninh đã có những bước chuyển mang tính chiến lược từ “kinh tế nâu” (khai thác khoáng sản) sang “kinh tế xanh”, lấy phát triển các ngành thương mại dịch vụ, du lịch làm trọng tâm. Tuy nhiên, vẫn cần đánh giá kỹ lưỡng tác động của các hoạt động kinh tế đến môi trường và xã hội.
4.2. Thực Trạng Về Phát Triển Xã Hội Bền Vững Ở Quảng Ninh
Tỉnh đã đề ra một số chương trình, đề án trọng tâm, trọng điểm tập trung vào ba khâu đột phá: (i) phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và lao động có kỹ năng gắn với chuyển dịch cơ cấu lao động, tăng quy mô và nâng cao chất lượng dân số; (ii) đẩy nhanh tốc độ phát triển và hoàn thiện hệ thống kết cấu hạ tầng chiến lược đồng bộ, hiện đại, bảo đảm liên thông tổng thể; (iii) xây dựng nền văn hóa giàu bản sắc Quảng Ninh gắn với thu hẹp nhanh khoảng cách giàu nghèo và chênh lệch vùng miền trong tỉnh.
V. Giải Pháp Thúc Đẩy Quản Trị Phát Triển Bền Vững Địa Phương
Ý thức được vai quan trọng của quản trị phát triển bền vững địa phương nhằm góp phần nâng cao mức sống cho người dân, tỉnh đã đề ra một số chương trình, đề án trọng tâm, trọng điểm tập trung vào ba khâu đột phá: (i) phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và lao động có kỹ năng gắn với chuyển dịch cơ cấu lao động, tăng quy mô và nâng cao chất lượng dân số; (ii) đẩy nhanh tốc độ phát triển và hoàn thiện hệ thống kết cấu hạ tầng chiến lược đồng bộ, hiện đại, bảo đảm liên thông tổng thể; (iii) xây dựng nền văn hóa giàu bản sắc Quảng Ninh gắn với thu hẹp nhanh khoảng cách giàu nghèo và chênh lệch vùng miền trong tỉnh.
5.1. Phát Triển Nguồn Nhân Lực Chất Lượng Cao Cho Quảng Ninh
Đầu tư vào giáo dục và đào tạo, đặc biệt là các ngành nghề liên quan đến phát triển bền vững (du lịch sinh thái, năng lượng tái tạo, quản lý môi trường), là yếu tố then chốt để nâng cao năng lực cạnh tranh và tạo ra những cơ hội việc làm mới cho người dân Quảng Ninh.
5.2. Đẩy Mạnh Kinh Tế Tuần Hoàn Và Năng Lượng Tái Tạo
Khuyến khích các doanh nghiệp áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn, giảm thiểu chất thải và sử dụng tài nguyên hiệu quả hơn. Đồng thời, cần tăng cường đầu tư vào các nguồn năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời) để giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và giảm phát thải khí nhà kính.
5.3. Tăng Cường Du Lịch Bền Vững Và Bảo Tồn Văn Hóa
Phát triển các sản phẩm du lịch bền vững dựa trên lợi thế về tài nguyên thiên nhiên và văn hóa của Quảng Ninh. Đồng thời, cần tăng cường bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, tạo ra sự khác biệt và sức hút cho điểm đến.
VI. Kết Luận Hướng Đến Tương Lai Bền Vững Cho Quảng Ninh
Kết quả là tỉnh Quảng Ninh đã có những bước phát triển vượt bậc trong không chỉ tăng trưởng kinh tế xã hội mà còn trong các hoạt động quản trị địa phương theo hướng bền vững. Minh chứng là tỉnh đã được công nhận năm thứ 6 liên tiếp giữ ngôi đầu trong Bảng xếp hạng Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) và tiếp tục duy trì vị trí dẫn đầu về Chỉ số hiệu quả Quản trị và Hành chính công cấp tỉnh (PAPI) trong các năm gần đây. Với tầm nhìn tới năm 2045, Quảng Ninh sẽ là tỉnh dịch vụ, công nghiệp hiện đại, vùng đô thị lớn mang tầm khu vực và quốc tế, một trong những đầu tàu thúc đẩy phát triển kinh tế quốc gia với động lực tăng trưởng chính là dịch vụ, du lịch, đổi mới sáng tạo…
6.1. Bài Học Kinh Nghiệm Từ Quảng Ninh Cho Các Địa Phương
Nghiên cứu về quản trị phát triển bền vững tại Quảng Ninh cung cấp những bài học kinh nghiệm quý giá cho các địa phương khác trong việc xây dựng và thực hiện các chiến lược phát triển bền vững, đặc biệt là trong bối cảnh biến đổi khí hậu và các thách thức an ninh phi truyền thống ngày càng gia tăng.
6.2. Quản Trị Phát Triển Bền Vững Liên Tục Cần Cải Tiến
Để duy trì và phát huy những thành quả đã đạt được, Quảng Ninh cần tiếp tục đổi mới và hoàn thiện hệ thống quản trị phát triển bền vững, đảm bảo sự tham gia tích cực của cộng đồng và sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan. Cần liên tục cải tiến , nghiên cứu và ứng dụng các khoa học công nghệ tiên tiến vào lĩnh vực này.
