Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu biến động mạnh mẽ, đặc biệt chịu ảnh hưởng sâu sắc từ đại dịch Covid-19 và cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, việc nâng cao hiệu quả quản trị công ty trở thành yêu cầu cấp thiết đối với các doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) tại Việt Nam. Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) là một trong những doanh nghiệp nhà nước lớn, đã trải qua quá trình cổ phần hóa và niêm yết trên sàn chứng khoán từ năm 2017, đặt ra nhiều thách thức trong việc hoàn thiện quản trị công ty, đặc biệt là chức năng giám sát của Hội đồng quản trị (HĐQT). Nghiên cứu tập trung vào đánh giá thực trạng quản trị công ty tại Petrolimex trong giai đoạn 2018-2023, với mục tiêu phân tích vai trò giám sát của HĐQT theo các nguyên tắc quản trị công ty quốc tế, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện cho giai đoạn 2025-2030.

Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại công ty mẹ của Petrolimex, tập trung vào chức năng giám sát chiến lược và điều hành của HĐQT. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ giúp nâng cao hiệu quả quản trị tại Petrolimex mà còn cung cấp tài liệu tham khảo cho các doanh nghiệp nhà nước khác và các cơ quan hoạch định chính sách. Qua đó, nghiên cứu góp phần thúc đẩy sự minh bạch, trách nhiệm giải trình và phát triển bền vững trong quản trị công ty tại các tập đoàn kinh tế lớn của Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản trị công ty hiện đại, trong đó trọng tâm là lý thuyết đại diện (Agency Theory) và lý thuyết quản trị chiến lược. Lý thuyết đại diện giải thích mối quan hệ giữa chủ sở hữu và người quản lý, nhấn mạnh vai trò của HĐQT trong việc giám sát để giảm thiểu xung đột lợi ích. Lý thuyết quản trị chiến lược tập trung vào vai trò của HĐQT trong việc xây dựng, giám sát và điều chỉnh chiến lược doanh nghiệp nhằm đảm bảo sự tồn tại và phát triển bền vững.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản trị công ty (Corporate Governance): Hệ thống các thiết chế, chính sách và quy trình nhằm định hướng, vận hành và kiểm soát công ty, bảo vệ quyền lợi các bên liên quan.
  • Hội đồng quản trị (Board of Directors): Cơ quan đại diện cho cổ đông, chịu trách nhiệm định hướng chiến lược và giám sát hoạt động điều hành.
  • Chức năng giám sát của HĐQT: Bao gồm giám sát chiến lược, giám sát điều hành, kiểm soát tài chính và quản trị rủi ro.
  • Nguyên tắc quản trị công ty: Minh bạch, công bằng, trách nhiệm giải trình, độc lập và kỷ luật theo Bộ nguyên tắc G20/OECD 2015.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các tài liệu, báo cáo, quy định pháp luật và các nghiên cứu liên quan về quản trị công ty và hoạt động của Petrolimex trong giai đoạn 2018-2023. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua phỏng vấn sâu với toàn bộ 08 thành viên HĐQT, 05 thành viên Ban kiểm soát, 05 trưởng ban tham mưu trực thuộc HĐQT và 01 thư ký công ty tại trụ sở Petrolimex.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định tính, tổng hợp thông tin thành các bảng biểu và biểu đồ để đánh giá thực trạng chức năng giám sát của HĐQT. Quy trình nghiên cứu gồm ba bước chính: thu thập và kiểm tra dữ liệu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp. Thời gian nghiên cứu từ tháng 12/2023 tại văn phòng công ty mẹ Petrolimex, Hà Nội.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng cơ cấu và hoạt động HĐQT: Petrolimex có 08 thành viên HĐQT, trong đó tỷ lệ thành viên độc lập đạt khoảng 37,5%, đáp ứng yêu cầu pháp luật và thông lệ quốc tế. Tuy nhiên, số lượng thành viên không điều hành còn hạn chế, ảnh hưởng đến tính độc lập và khách quan trong giám sát.
  2. Chức năng giám sát chiến lược: HĐQT đã xây dựng và phê duyệt các kế hoạch chiến lược trung hạn và kế hoạch kinh doanh hàng năm, nhưng việc đánh giá và điều chỉnh chiến lược chưa được thực hiện thường xuyên và toàn diện. Khoảng 70% các kế hoạch chiến lược được cập nhật định kỳ nhưng chưa phản ánh đầy đủ biến động thị trường.
  3. Giám sát điều hành và tài chính: HĐQT thực hiện giám sát hoạt động của Ban điều hành qua các báo cáo tài chính và kiểm toán nội bộ. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 60% các cuộc họp HĐQT có sự tham gia đầy đủ của các ủy ban chuyên trách như Ủy ban kiểm toán, dẫn đến hiệu quả giám sát chưa tối ưu.
  4. Hạn chế trong tiếp cận thông tin: Thành viên HĐQT không điều hành gặp khó khăn trong việc tiếp cận thông tin kịp thời và đầy đủ, ảnh hưởng đến khả năng ra quyết định độc lập và khách quan. Khoảng 40% thành viên phản ánh thiếu thông tin chi tiết về các dự án đầu tư và rủi ro tài chính.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ cơ cấu HĐQT chưa cân đối giữa thành viên điều hành và không điều hành, cũng như quy trình cung cấp thông tin chưa đồng bộ và minh bạch. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng tại nhiều doanh nghiệp nhà nước khác, nơi mà vai trò giám sát của HĐQT còn bị hạn chế do áp lực từ cổ đông lớn và sự thiếu độc lập của thành viên HĐQT.

Việc chưa thường xuyên đánh giá chiến lược và thiếu sự phối hợp hiệu quả giữa các ủy ban chuyên trách làm giảm khả năng phát hiện và xử lý kịp thời các rủi ro chiến lược và tài chính. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả hoạt động và uy tín của Petrolimex trên thị trường. Các biểu đồ phân tích tần suất họp HĐQT, tỷ lệ thành viên độc lập và mức độ tiếp cận thông tin có thể minh họa rõ nét các vấn đề này.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực và tính độc lập của HĐQT, đồng thời cải thiện quy trình cung cấp thông tin và tổ chức các cuộc họp HĐQT để đảm bảo chức năng giám sát được thực hiện hiệu quả.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ cấu HĐQT: Tăng tỷ lệ thành viên HĐQT không điều hành và độc lập lên ít nhất 50% để nâng cao tính khách quan trong giám sát. Thời gian thực hiện: 2025-2026. Chủ thể thực hiện: Đại hội đồng cổ đông và Ban tổ chức nhân sự Petrolimex.
  2. Nâng cao năng lực thành viên HĐQT: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản trị công ty, quản trị rủi ro và tài chính cho các thành viên HĐQT, đặc biệt là thành viên không điều hành. Thời gian: 2025-2027. Chủ thể: Ban đào tạo và phát triển nguồn nhân lực Petrolimex phối hợp với các tổ chức đào tạo uy tín.
  3. Cải tiến quy trình cung cấp thông tin: Xây dựng hệ thống báo cáo định kỳ và báo cáo đột xuất minh bạch, đầy đủ, kịp thời cho HĐQT, đảm bảo mọi thành viên đều tiếp cận được thông tin cần thiết để ra quyết định. Thời gian: 2025-2026. Chủ thể: Ban thư ký công ty và Ban kiểm soát nội bộ.
  4. Tăng cường vai trò Ủy ban kiểm toán và các ủy ban chuyên trách: Đảm bảo 100% các cuộc họp HĐQT có sự tham gia đầy đủ của các ủy ban chuyên trách, nâng cao hiệu quả giám sát tài chính và rủi ro. Thời gian: 2025-2028. Chủ thể: HĐQT và Ban điều hành Petrolimex.
  5. Xây dựng văn hóa họp HĐQT hiệu quả: Thiết lập quy chế họp rõ ràng, khuyến khích thảo luận cởi mở, ghi nhận và theo dõi việc thực hiện các quyết định. Thời gian: 2025-2027. Chủ thể: Chủ tịch HĐQT và Thư ký công ty.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý doanh nghiệp nhà nước: Nghiên cứu cung cấp cái nhìn sâu sắc về quản trị công ty trong bối cảnh cổ phần hóa, giúp cải thiện chức năng giám sát và nâng cao hiệu quả quản lý.
  2. Cơ quan hoạch định chính sách: Tài liệu tham khảo hữu ích để xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý, chính sách quản trị công ty phù hợp với thực tiễn doanh nghiệp nhà nước.
  3. Giảng viên và sinh viên ngành quản trị kinh doanh: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về quản trị công ty, đặc biệt là vai trò của HĐQT trong doanh nghiệp cổ phần có vốn nhà nước.
  4. Các nhà đầu tư và cổ đông: Hiểu rõ hơn về cơ chế giám sát và quản trị tại các tập đoàn lớn, từ đó đưa ra quyết định đầu tư chính xác và hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chức năng giám sát của Hội đồng quản trị gồm những nội dung chính nào?
    Chức năng giám sát bao gồm giám sát chiến lược, giám sát điều hành, kiểm soát tài chính và quản trị rủi ro nhằm đảm bảo hoạt động công ty phù hợp với lợi ích cổ đông và các bên liên quan.

  2. Tại sao tỷ lệ thành viên HĐQT độc lập lại quan trọng?
    Thành viên độc lập giúp đảm bảo tính khách quan, giảm thiểu xung đột lợi ích và nâng cao hiệu quả giám sát, từ đó bảo vệ quyền lợi cổ đông thiểu số và tăng cường minh bạch.

  3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả giám sát của HĐQT là gì?
    Bao gồm cơ cấu và năng lực thành viên HĐQT, quy trình cung cấp thông tin, chất lượng cuộc họp HĐQT, cũng như các quy định pháp luật và yêu cầu của cổ đông.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực của thành viên HĐQT?
    Thông qua đào tạo chuyên môn, cập nhật kiến thức quản trị công ty, kỹ năng phân tích tài chính và quản trị rủi ro, cũng như tham khảo các thông lệ quốc tế.

  5. Vai trò của Ủy ban kiểm toán trong giám sát của HĐQT là gì?
    Ủy ban kiểm toán hỗ trợ HĐQT giám sát tính chính xác của báo cáo tài chính, tuân thủ pháp luật, hiệu quả kiểm toán nội bộ và độc lập, góp phần nâng cao chất lượng quản trị công ty.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ vai trò và chức năng giám sát của Hội đồng quản trị tại Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam trong giai đoạn 2018-2023, đồng thời chỉ ra những hạn chế cần khắc phục.
  • Cơ cấu HĐQT hiện tại chưa tối ưu về tỷ lệ thành viên độc lập và không điều hành, ảnh hưởng đến hiệu quả giám sát.
  • Quy trình cung cấp thông tin và tổ chức họp HĐQT cần được cải tiến để đảm bảo tính minh bạch và kịp thời.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực HĐQT, hoàn thiện cơ cấu và tăng cường vai trò các ủy ban chuyên trách cho giai đoạn 2025-2030.
  • Nghiên cứu góp phần cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho các doanh nghiệp nhà nước và cơ quan quản lý trong việc nâng cao chất lượng quản trị công ty.

Hành động tiếp theo: Các bên liên quan tại Petrolimex và các doanh nghiệp nhà nước nên triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng về quản trị công ty trong bối cảnh chuyển đổi số và phát triển bền vững.