Tổng quan nghiên cứu

Di sản văn hóa phi vật thể (DSVHPVT) là một phần quan trọng trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, đặc biệt là tại các vùng có cộng đồng dân tộc thiểu số sinh sống. Tại Tây Nguyên, văn hóa Cồng chiêng được UNESCO công nhận là Kiệt tác Di sản Vô hình của Nhân loại từ năm 2005, thể hiện giá trị văn hóa đặc sắc của các dân tộc thiểu số như Êđê, Gia Rai, M'Nông. Tỉnh Đắk Lắk, với vai trò trung tâm của khu vực Tây Nguyên, là nơi lưu giữ và phát huy giá trị văn hóa Cồng chiêng thông qua Bảo tàng tỉnh và các hoạt động văn hóa truyền thống.

Tuy nhiên, trong giai đoạn 2019-2023, công tác quản lý nhà nước (QLNN) về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Cồng chiêng tại Đắk Lắk còn tồn tại nhiều hạn chế như kế hoạch bảo tồn chưa cụ thể, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, nguồn lực vật chất và kinh phí chưa đồng bộ, năng lực chuyên môn của đội ngũ cán bộ còn hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng QLNN về di sản văn hóa phi vật thể, tập trung vào bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên tại Bảo tàng tỉnh Đắk Lắk, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý trong giai đoạn tiếp theo.

Nghiên cứu có phạm vi không gian tại tỉnh Đắk Lắk, thời gian từ 2019 đến 2023, tập trung vào các hoạt động xây dựng kế hoạch, ban hành chính sách, tổ chức thực hiện và kiểm tra, giám sát công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Cồng chiêng. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, góp phần bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc của Tây Nguyên, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và giao lưu văn hóa trong và ngoài nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý nhà nước, bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý nhà nước: Theo Học viện Hành chính Quốc gia, quản lý nhà nước là sự tác động có tổ chức và điều chỉnh bằng quyền lực nhà nước đối với các quá trình xã hội nhằm duy trì và phát triển các mối quan hệ xã hội và trật tự pháp luật. Trong bối cảnh di sản văn hóa phi vật thể, quản lý nhà nước bao gồm việc xây dựng chính sách, tổ chức thực hiện, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm liên quan đến bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

  2. Lý thuyết bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa: Bảo tồn được hiểu là giữ gìn, duy trì sự tồn tại và nguyên trạng của di sản văn hóa, trong khi phát huy là việc làm cho các giá trị văn hóa được lan tỏa, sử dụng và phát triển trong đời sống xã hội. Hai phạm trù này có mối quan hệ biện chứng, hỗ trợ lẫn nhau để đảm bảo sự bền vững của di sản văn hóa.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: di sản văn hóa phi vật thể, văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên, không gian văn hóa, quản lý nhà nước về di sản văn hóa, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa, chính sách bảo tồn di sản, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng nhằm phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý nhà nước về di sản văn hóa phi vật thể tại tỉnh Đắk Lắk.

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu chính được thu thập từ các báo cáo, thống kê của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk, Bảo tàng tỉnh, các văn bản pháp luật, chính sách liên quan giai đoạn 2019-2023, cùng các cuộc phỏng vấn với cán bộ quản lý, nghệ nhân và cộng đồng dân tộc thiểu số.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu khảo sát khoảng 50 cán bộ quản lý, 30 nghệ nhân và đại diện cộng đồng dân tộc thiểu số tại các huyện trọng điểm của tỉnh Đắk Lắk, sử dụng phương pháp chọn mẫu phi xác suất theo tiêu chí chuyên môn và kinh nghiệm thực tiễn.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả để tổng hợp số liệu định lượng về hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa Cồng chiêng; phân tích nội dung các văn bản pháp luật, chính sách; phân tích định tính qua phỏng vấn sâu nhằm làm rõ các hạn chế, nguyên nhân và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong vòng 12 tháng, từ tháng 1 đến tháng 12 năm 2023, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý, phân tích và viết báo cáo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng xây dựng và triển khai kế hoạch bảo tồn: Trong giai đoạn 2019-2023, tỉnh Đắk Lắk đã xây dựng các kế hoạch bảo tồn văn hóa Cồng chiêng nhưng còn thiếu tính cụ thể và khả thi. Khoảng 60% kế hoạch chưa được cụ thể hóa về nguồn lực và thời gian thực hiện, dẫn đến hiệu quả triển khai thấp.

  2. Chính sách và pháp luật về bảo tồn: Các văn bản pháp luật như Luật Di sản văn hóa (2009), Nghị định 98/2010/NĐ-CP và các thông tư hướng dẫn đã được ban hành đầy đủ. Tuy nhiên, việc tổ chức thực hiện chính sách còn hạn chế, với chỉ khoảng 55% cán bộ quản lý đánh giá chính sách chưa được phổ biến rộng rãi và đồng bộ.

  3. Hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Cồng chiêng: Bảo tàng tỉnh Đắk Lắk đã tổ chức hơn 20 sự kiện biểu diễn, triển lãm và lễ hội cồng chiêng trong giai đoạn nghiên cứu, thu hút khoảng 15.000 lượt khách tham quan. Tuy nhiên, công tác bảo quản hiện vật còn thiếu đồng bộ, trang thiết bị bảo quản chưa đáp ứng yêu cầu, và số lượng nghệ nhân truyền dạy giảm khoảng 25% so với giai đoạn trước.

  4. Nguồn lực và năng lực chuyên môn: Kinh phí dành cho bảo tồn chiếm khoảng 0,5% tổng ngân sách văn hóa tỉnh, chưa đáp ứng đủ nhu cầu. Đội ngũ cán bộ chuyên môn còn thiếu kỹ năng và kinh nghiệm, chỉ khoảng 40% cán bộ được đào tạo bài bản về bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, cộng đồng dân tộc thiểu số và các tổ chức xã hội. Việc kế hoạch bảo tồn chưa cụ thể hóa dẫn đến khó khăn trong phân bổ nguồn lực và tổ chức thực hiện. So sánh với một số địa phương khác trong khu vực Tây Nguyên, Đắk Lắk có mức độ đầu tư và tổ chức hoạt động bảo tồn thấp hơn khoảng 15-20%.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện số lượng sự kiện bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa hàng năm, biểu đồ tròn phân bổ nguồn lực tài chính, và bảng tổng hợp đánh giá năng lực cán bộ quản lý. Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của quản lý nhà nước trong việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể, đồng thời chỉ ra những điểm cần cải thiện để nâng cao hiệu quả công tác này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện kế hoạch bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Cồng chiêng: Xây dựng kế hoạch chi tiết, cụ thể hóa các mục tiêu, nguồn lực, thời gian và trách nhiệm thực hiện. Mục tiêu nâng tỷ lệ kế hoạch có tính khả thi lên 90% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk phối hợp với UBND các huyện.

  2. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến chính sách bảo tồn: Đổi mới hình thức tuyên truyền qua mạng xã hội, truyền hình địa phương và tổ chức các hội thảo cộng đồng nhằm nâng cao nhận thức của người dân và cán bộ quản lý. Mục tiêu đạt 80% người dân và cán bộ hiểu rõ chính sách trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Văn hóa các huyện, Bảo tàng tỉnh.

  3. Nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ và nghệ nhân: Tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng bảo tồn, quản lý di sản văn hóa phi vật thể, đồng thời hỗ trợ nghệ nhân truyền dạy cồng chiêng. Mục tiêu đào tạo ít nhất 50 cán bộ và 30 nghệ nhân trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa, Học viện Hành chính Quốc gia, các tổ chức phi chính phủ.

  4. Huy động và quản lý hiệu quả nguồn lực tài chính: Đa dạng hóa nguồn vốn từ ngân sách nhà nước, xã hội hóa, doanh nghiệp và cộng đồng. Xây dựng cơ chế quản lý minh bạch, hiệu quả. Mục tiêu tăng ngân sách bảo tồn lên 1% tổng ngân sách văn hóa trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Sở Tài chính, Sở Văn hóa.

  5. Tăng cường hợp tác quốc tế và giao lưu văn hóa: Tham gia các dự án quốc tế về bảo tồn di sản văn hóa, tổ chức các sự kiện giao lưu văn hóa nhằm quảng bá giá trị Cồng chiêng Tây Nguyên. Mục tiêu tổ chức ít nhất 3 sự kiện quốc tế trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Sở Văn hóa tỉnh Đắk Lắk.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về văn hóa: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác quản lý, xây dựng chính sách bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, đặc biệt tại các địa phương có cộng đồng dân tộc thiểu số.

  2. Nghệ nhân và cộng đồng dân tộc thiểu số Tây Nguyên: Tài liệu giúp hiểu rõ hơn về giá trị văn hóa Cồng chiêng, các phương pháp bảo tồn và phát huy, từ đó nâng cao ý thức và kỹ năng truyền dạy, giữ gìn di sản.

  3. Nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực văn hóa, di sản: Luận văn cung cấp dữ liệu thực tiễn, phân tích chuyên sâu về quản lý nhà nước và bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực văn hóa, du lịch: Thông tin trong luận văn giúp xây dựng các dự án bảo tồn, phát triển du lịch văn hóa bền vững, đồng thời huy động nguồn lực xã hội hóa hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý nhà nước về di sản văn hóa phi vật thể lại quan trọng?
    Quản lý nhà nước giúp bảo vệ, duy trì và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể, đảm bảo sự bền vững và phát triển của di sản trong bối cảnh xã hội thay đổi. Ví dụ, việc xây dựng chính sách và kế hoạch cụ thể giúp bảo tồn văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên hiệu quả hơn.

  2. Những khó khăn chính trong bảo tồn văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên là gì?
    Khó khăn gồm thiếu nguồn lực tài chính, năng lực cán bộ hạn chế, sự mai một của nghệ nhân, và ảnh hưởng của đô thị hóa, giao lưu văn hóa làm thay đổi tập quán truyền thống. Ví dụ, số lượng nghệ nhân truyền dạy giảm khoảng 25% trong giai đoạn 2019-2023.

  3. Làm thế nào để phát huy giá trị văn hóa Cồng chiêng trong đời sống hiện đại?
    Có thể tổ chức các lễ hội, biểu diễn nghệ thuật, tích hợp giáo dục văn hóa vào trường học, phát triển du lịch văn hóa và ứng dụng giá trị văn hóa vào các lĩnh vực khác như y tế, giáo dục. Ví dụ, Bảo tàng tỉnh Đắk Lắk đã tổ chức hơn 20 sự kiện biểu diễn và triển lãm trong 5 năm qua.

  4. Vai trò của cộng đồng dân tộc thiểu số trong bảo tồn di sản văn hóa?
    Cộng đồng là chủ thể trực tiếp giữ gìn, truyền dạy và thực hành di sản văn hóa. Sự tham gia tích cực của cộng đồng giúp bảo tồn nguyên trạng và phát huy giá trị di sản một cách bền vững. Ví dụ, các nghệ nhân và gia đình giữ bộ cồng chiêng đóng vai trò quan trọng trong truyền dạy thế hệ trẻ.

  5. Chính sách nào hỗ trợ công tác bảo tồn di sản văn hóa tại Đắk Lắk?
    Các chính sách bao gồm Luật Di sản văn hóa (2009), Nghị định 98/2010/NĐ-CP, Thông tư hướng dẫn kiểm kê và bảo quản di sản, cùng các chương trình mục tiêu quốc gia về bảo tồn di sản giai đoạn 2021-2030. Những chính sách này tạo hành lang pháp lý và nguồn lực hỗ trợ công tác bảo tồn.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước đối với di sản văn hóa phi vật thể, tập trung vào bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên tại tỉnh Đắk Lắk.
  • Thực trạng công tác quản lý nhà nước còn nhiều hạn chế về kế hoạch, chính sách, nguồn lực và năng lực chuyên môn, ảnh hưởng đến hiệu quả bảo tồn và phát huy giá trị di sản.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện kế hoạch, tăng cường tuyên truyền, nâng cao năng lực cán bộ, huy động nguồn lực và thúc đẩy hợp tác quốc tế.
  • Nghiên cứu góp phần lấp đầy khoảng trống tri thức về quản lý nhà nước đối với di sản văn hóa phi vật thể tại Tây Nguyên, làm cơ sở cho các chính sách và hoạt động bảo tồn trong tương lai.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, cộng đồng và các bên liên quan phối hợp chặt chẽ để bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa Cồng chiêng, góp phần phát triển bền vững văn hóa và kinh tế xã hội địa phương.

Để tiếp tục phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể, các nhà quản lý và cộng đồng cần hành động ngay từ hôm nay, đồng thời đẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng các giải pháp quản lý hiệu quả. Hãy cùng chung tay bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên cho các thế hệ mai sau!