Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện đại, việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống ngày càng trở nên cấp thiết. Trò chơi dân gian, đặc biệt là trò chơi pháo đất ở làng Tiền Hải, xã Tân Liên, huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng, không chỉ là nét sinh hoạt văn hóa đặc sắc mà còn là biểu tượng văn hóa gắn liền với đời sống nông nghiệp truyền thống của cư dân vùng đồng bằng Bắc Bộ. Qua 10 năm (2012-2022) nghiên cứu, trò chơi pháo đất đã được khôi phục và phát triển, thu hút đông đảo người dân tham gia, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong bối cảnh công nghiệp hóa, đô thị hóa.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng bảo tồn và phát huy giá trị trò chơi pháo đất tại làng Tiền Hải, phân tích những thuận lợi, khó khăn trong công tác quản lý và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả bảo tồn. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn hai thôn Tiền Hải 1 và Tiền Hải 2, xã Tân Liên, huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý văn hóa địa phương, góp phần phát triển du lịch văn hóa và nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị di sản phi vật thể.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý di sản văn hóa phi vật thể, trong đó có:

  • Lý thuyết bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể: Nhấn mạnh ba quan điểm bảo tồn gồm bảo tồn nguyên vẹn, bảo tồn kế thừa và bảo tồn trên cơ sở phát triển, nhằm đảm bảo tính liên tục và thích ứng của di sản trong đời sống xã hội hiện đại.
  • Mô hình quản lý di sản văn hóa cộng đồng: Tập trung vai trò của cộng đồng dân cư trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản, đồng thời phối hợp với các cấp quản lý nhà nước.
  • Khái niệm trò chơi dân gian và giá trị văn hóa: Trò chơi dân gian được xem là sản phẩm sáng tạo văn hóa, mang tính giáo dục, giải trí và gắn kết cộng đồng, trong đó trò chơi pháo đất thể hiện giá trị lịch sử, tín ngưỡng và tinh thần tập thể của cư dân nông thôn.

Các khái niệm chính bao gồm: bảo tồn, phát huy, di sản văn hóa phi vật thể, trò chơi dân gian, quản lý văn hóa, và văn hóa làng.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ các văn bản pháp luật, tài liệu quản lý văn hóa, khảo sát thực địa tại làng Tiền Hải và các địa phương lân cận, phỏng vấn sâu với người dân, cán bộ quản lý văn hóa và các chuyên gia.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích nội dung văn bản, thống kê số liệu về số lượng người tham gia trò chơi, tần suất tổ chức các hoạt động bảo tồn, so sánh thực trạng với các địa phương khác.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát khoảng 150 người dân thuộc các nhóm tuổi khác nhau, lựa chọn mẫu theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và mẫu có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho cộng đồng.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong vòng 12 tháng, từ tháng 1/2022 đến tháng 12/2022, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng bảo tồn trò chơi pháo đất: Trong 10 năm qua, trò chơi pháo đất tại làng Tiền Hải được tổ chức thường xuyên với khoảng 8-10 lần lễ hội và hội thi mỗi năm, thu hút hơn 300 người tham gia, trong đó có khoảng 70% là thanh niên và người trung niên. So với các địa phương khác trong vùng, Tiền Hải có tần suất tổ chức và số lượng người chơi cao hơn khoảng 30%.

  2. Vai trò của cộng đồng và chính quyền địa phương: Cộng đồng dân cư là lực lượng chủ đạo trong việc duy trì trò chơi, với sự hỗ trợ của chính quyền xã và huyện trong việc cấp phép, tổ chức và huy động nguồn lực. Khoảng 85% người dân tham gia đánh giá tích cực về vai trò của chính quyền trong công tác bảo tồn.

  3. Khó khăn trong công tác bảo tồn: Gặp phải các thách thức như sự thay đổi cơ cấu kinh tế (khu công nghiệp chiếm 68,2 ha đất nông nghiệp), sự giảm sút số lượng người chơi trẻ tuổi do ảnh hưởng của công nghệ giải trí hiện đại, và thiếu nguồn kinh phí ổn định cho các hoạt động bảo tồn. Tỷ lệ người trẻ tham gia trò chơi giảm khoảng 20% so với 5 năm trước.

  4. Giá trị văn hóa và giáo dục của trò chơi: Trò chơi pháo đất không chỉ là hình thức giải trí mà còn mang giá trị giáo dục, rèn luyện sức khỏe, kỹ năng và tinh thần cộng đồng. Khoảng 90% người tham gia cho biết trò chơi giúp họ gắn kết với truyền thống và nâng cao ý thức bảo vệ văn hóa dân tộc.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân thành công trong bảo tồn trò chơi pháo đất tại Tiền Hải là do sự phối hợp chặt chẽ giữa cộng đồng và chính quyền, cùng với việc tổ chức các hoạt động lễ hội truyền thống có quy mô và tính liên tục. So sánh với các nghiên cứu về trò chơi dân gian tại Thái Bình và Hải Dương, Tiền Hải có điểm mạnh về sự đa dạng kỹ thuật làm pháo và tính cộng đồng cao.

Tuy nhiên, sự phát triển công nghiệp và đô thị hóa đã làm thay đổi môi trường sinh sống, ảnh hưởng đến không gian tổ chức trò chơi và làm giảm sự quan tâm của thế hệ trẻ. Điều này tương đồng với báo cáo của ngành văn hóa về nguy cơ mai một các di sản phi vật thể trong bối cảnh hiện đại.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số lượng người tham gia theo độ tuổi qua các năm, bảng so sánh tần suất tổ chức trò chơi giữa các địa phương, và sơ đồ mô tả cơ cấu kinh tế ảnh hưởng đến không gian văn hóa.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng: Triển khai các chương trình giáo dục văn hóa truyền thống tại trường học và cộng đồng nhằm thu hút giới trẻ tham gia trò chơi pháo đất, đặt mục tiêu tăng 15% số người trẻ tham gia trong vòng 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND xã, phòng văn hóa huyện.

  2. Hoàn thiện cơ chế chính sách và nguồn kinh phí hỗ trợ: Xây dựng chính sách hỗ trợ tài chính ổn định cho các hoạt động bảo tồn trò chơi dân gian, bao gồm kinh phí tổ chức lễ hội, đào tạo nghệ nhân, dự kiến thực hiện trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố Hải Phòng.

  3. Phát triển không gian văn hóa phù hợp: Bảo vệ và cải tạo các không gian truyền thống như sân đình, sân kho để tổ chức trò chơi, đồng thời quy hoạch không gian mới trong khu dân cư và khu công nghiệp lân cận, hoàn thành trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: UBND xã, Ban quản lý khu công nghiệp.

  4. Khuyến khích nghiên cứu, sưu tầm và số hóa tư liệu: Tổ chức các dự án nghiên cứu, phỏng vấn nghệ nhân, lưu trữ hình ảnh, video về trò chơi pháo đất để bảo tồn tri thức và phục vụ phát triển du lịch văn hóa, thực hiện liên tục. Chủ thể thực hiện: Viện Văn hóa Nghệ thuật, các trường đại học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý văn hóa địa phương: Nhận diện thực trạng, khó khăn và giải pháp bảo tồn trò chơi dân gian, từ đó xây dựng kế hoạch quản lý hiệu quả.

  2. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian và di sản phi vật thể: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và khung lý thuyết về bảo tồn trò chơi dân gian đặc thù vùng đồng bằng Bắc Bộ.

  3. Giáo viên và học sinh các trường địa phương: Tăng cường hiểu biết về giá trị văn hóa truyền thống, góp phần giáo dục và phát huy bản sắc dân tộc.

  4. Người làm du lịch và phát triển cộng đồng: Khai thác tiềm năng trò chơi pháo đất trong phát triển du lịch văn hóa, tạo sản phẩm du lịch đặc trưng hấp dẫn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Trò chơi pháo đất là gì và có nguồn gốc từ đâu?
    Trò chơi pháo đất là trò chơi dân gian truyền thống sử dụng các quả pháo làm từ đất sét, phát ra tiếng nổ khi đánh xuống mặt sân. Nguồn gốc trò chơi gắn liền với đời sống nông nghiệp và tín ngưỡng cúng cầu mùa của cư dân vùng đồng bằng Bắc Bộ, đặc biệt là làng Tiền Hải, xã Tân Liên, Hải Phòng.

  2. Tại sao trò chơi pháo đất cần được bảo tồn và phát huy?
    Trò chơi không chỉ là hình thức giải trí mà còn mang giá trị văn hóa, lịch sử, giáo dục và tinh thần cộng đồng. Việc bảo tồn giúp giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời góp phần phát triển du lịch và nâng cao nhận thức cộng đồng về di sản phi vật thể.

  3. Những khó khăn chính trong công tác bảo tồn trò chơi pháo đất là gì?
    Khó khăn gồm sự thay đổi cơ cấu kinh tế, mất dần không gian tổ chức do phát triển công nghiệp, sự giảm sút người chơi trẻ tuổi do ảnh hưởng của công nghệ hiện đại, và thiếu nguồn kinh phí ổn định cho các hoạt động bảo tồn.

  4. Các giải pháp nào đã được đề xuất để nâng cao hiệu quả bảo tồn?
    Bao gồm tăng cường tuyên truyền giáo dục, hoàn thiện chính sách hỗ trợ, phát triển không gian văn hóa phù hợp, và khuyến khích nghiên cứu, sưu tầm tư liệu để bảo tồn tri thức và phát triển du lịch văn hóa.

  5. Ai là những người chủ yếu tham gia trò chơi pháo đất hiện nay?
    Người chơi chủ yếu là nam giới trong độ tuổi từ 30 đến 50, với sự tham gia của thanh niên và người trung niên chiếm khoảng 70%. Trò chơi cũng thu hút sự quan tâm của cộng đồng dân cư địa phương trong các dịp lễ hội truyền thống.

Kết luận

  • Luận văn là công trình nghiên cứu đầu tiên có hệ thống về bảo tồn và phát huy giá trị trò chơi pháo đất tại làng Tiền Hải, xã Tân Liên, huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng.
  • Đã đánh giá thực trạng, vai trò cộng đồng và chính quyền, đồng thời chỉ ra những thuận lợi và khó khăn trong công tác bảo tồn.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong bối cảnh hiện đại.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp quản lý văn hóa và cộng đồng địa phương trong việc xây dựng chính sách và kế hoạch phát triển văn hóa bền vững.
  • Khuyến nghị tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về các trò chơi dân gian khác và mở rộng phạm vi bảo tồn nhằm góp phần phát triển du lịch văn hóa và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý văn hóa và cộng đồng dân cư cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức các hoạt động truyền thông, giáo dục để duy trì và phát huy giá trị trò chơi pháo đất, góp phần bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc của Việt Nam.