Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của huyện Cư M’gar, tỉnh Đắk Lắk, quản lý thu ngân sách nhà nước (NSNN) cấp huyện đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển địa phương. Từ năm 2016 đến 2020, huyện Cư M’gar có dân số trên 176.000 người, với 24 dân tộc cùng sinh sống trên diện tích tự nhiên 82.000 ha, trong đó đất nông lâm nghiệp chiếm hơn 90%. Thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện trong giai đoạn này phản ánh sự phát triển kinh tế đa dạng, dựa trên các nguồn thu từ thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác. Tuy nhiên, công tác quản lý thu ngân sách còn nhiều thách thức như dự toán thu chưa sát thực tế, tỷ lệ thất thu và nợ thuế còn cao, ảnh hưởng đến cân đối thu chi ngân sách địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý thu NSNN tại huyện Cư M’gar trong giai đoạn 2016-2020, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách cấp huyện đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các nguồn thu ngân sách trên địa bàn huyện, bao gồm thu cân đối ngân sách và các khoản bổ sung từ ngân sách cấp trên. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý thu ngân sách, góp phần ổn định tài chính địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý thu ngân sách nhà nước, trong đó có:

  • Lý thuyết về ngân sách nhà nước: Định nghĩa ngân sách nhà nước là tổng thu và chi của nhà nước trong một thời gian nhất định, được quy định bởi pháp luật và phản ánh chức năng, nhiệm vụ của nhà nước trong điều tiết kinh tế - xã hội.

  • Lý thuyết quản lý thu ngân sách cấp huyện: Quản lý thu ngân sách là quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật để huy động nguồn thu hợp lý, đảm bảo thu đúng, thu đủ, thu kịp thời, đồng thời tạo môi trường công bằng, khuyến khích phát triển sản xuất kinh doanh.

  • Mô hình chu trình quản lý thu ngân sách: Bao gồm các bước lập dự toán, chấp hành thu, kế toán và quyết toán, kiểm tra, giám sát và đánh giá hiệu quả quản lý thu ngân sách.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: thu ngân sách nhà nước, quản lý thu ngân sách cấp huyện, dự toán thu ngân sách, chấp hành thu ngân sách, kiểm tra và giám sát thu ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu ngân sách nhà nước huyện Cư M’gar giai đoạn 2016-2020 được thu thập từ các báo cáo tài chính, quyết toán ngân sách của UBND huyện, Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước huyện và các cơ quan liên quan. Ngoài ra, các tài liệu pháp luật, văn bản hướng dẫn và các nghiên cứu trước đây cũng được sử dụng để làm cơ sở lý luận và so sánh.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích số liệu thống kê, so sánh tỷ lệ phần trăm thu ngân sách qua các năm, đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu ngân sách dựa trên các yếu tố khách quan và chủ quan. Phương pháp so sánh kinh nghiệm quản lý thu ngân sách của các huyện trong tỉnh Đắk Lắk và các địa phương khác được áp dụng để rút ra bài học và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu trong giai đoạn 2016-2020, đồng thời đề xuất định hướng và giải pháp đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các khoản thu ngân sách trên địa bàn huyện trong giai đoạn nghiên cứu, đảm bảo tính đại diện và đầy đủ cho việc phân tích.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định nhưng chưa bền vững: Tổng thu ngân sách nhà nước huyện Cư M’gar giai đoạn 2016-2020 có xu hướng tăng trưởng trung bình khoảng 8-10% mỗi năm. Tuy nhiên, tỷ lệ thực hiện dự toán thu chưa đạt 100%, có năm chỉ đạt khoảng 85-90%, cho thấy dự toán thu còn chưa sát thực tế.

  2. Cơ cấu thu ngân sách còn bất cập: Thu nội địa chiếm phần lớn trong tổng thu ngân sách, trong đó thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân là các khoản thu chính. Tuy nhiên, tỷ trọng thu từ đất đai và các khoản thu phí, lệ phí chưa được khai thác hiệu quả, dẫn đến nguồn thu chưa đa dạng và bền vững.

  3. Tỷ lệ nợ thuế và thất thu còn cao: Tỷ lệ nợ thuế trên tổng thu ngân sách có xu hướng tăng nhẹ, chiếm khoảng 5-7% tổng thu hàng năm. Công tác quản lý và thu hồi nợ thuế chưa hiệu quả, ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách và tính nghiêm minh của pháp luật.

  4. Công tác quản lý thu ngân sách còn nhiều hạn chế: Việc phối hợp giữa các cơ quan thuế, tài chính, kho bạc và các đơn vị liên quan chưa đồng bộ, dẫn đến tình trạng chậm nộp, sai sót trong kê khai và thu nộp ngân sách. Công tác tuyên truyền chính sách thuế chưa sâu rộng, ảnh hưởng đến ý thức chấp hành của người nộp thuế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội của huyện còn nhiều khó khăn, đặc biệt là cơ sở hạ tầng và trình độ phát triển kinh tế chưa đồng đều giữa các xã, ảnh hưởng đến khả năng huy động nguồn thu. Về chủ quan, công tác dự báo, phân tích nguồn thu còn hạn chế, bộ máy quản lý thu ngân sách chưa thực sự chuyên nghiệp và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan.

So sánh với kinh nghiệm quản lý thu ngân sách của các huyện Krông Pắc, Cư Jút và Cư Kuin trong tỉnh Đắk Lắk cho thấy, các địa phương này đã áp dụng nhiều biện pháp như tăng cường đối thoại với doanh nghiệp, cải cách thủ tục hành chính, đẩy mạnh công tác thu hồi nợ thuế và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, góp phần nâng cao hiệu quả thu ngân sách. Việc áp dụng các giải pháp này tại huyện Cư M’gar sẽ giúp cải thiện tình hình quản lý thu ngân sách, tăng tính bền vững và hiệu quả nguồn thu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tốc độ tăng trưởng thu ngân sách qua các năm, cơ cấu nguồn thu theo từng loại thuế, tỷ lệ nợ thuế và so sánh mức độ thực hiện dự toán thu ngân sách hàng năm. Bảng tổng hợp các chỉ tiêu thu ngân sách và tỷ lệ thực hiện dự toán sẽ giúp minh họa rõ nét hơn về thực trạng quản lý thu ngân sách tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác dự báo và lập dự toán thu ngân sách sát thực tế: Cơ quan tài chính và thuế cần phối hợp chặt chẽ để phân tích, đánh giá chính xác các nguồn thu, từ đó xây dựng dự toán thu ngân sách hàng năm phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội địa phương. Thời gian thực hiện: hàng năm trước kỳ lập dự toán ngân sách. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế.

  2. Đa dạng hóa cơ cấu nguồn thu ngân sách: Khai thác hiệu quả các khoản thu từ đất đai, phí, lệ phí và các nguồn thu khác ngoài thuế nhằm tăng tính bền vững cho ngân sách địa phương. Thời gian thực hiện: 2023-2025. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Chi cục Thuế, các phòng ban liên quan.

  3. Nâng cao hiệu quả công tác quản lý và thu hồi nợ thuế: Xây dựng hệ thống quản lý nợ thuế chặt chẽ, tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các trường hợp nợ thuế kéo dài, đồng thời áp dụng các biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp để giảm nợ mới phát sinh. Thời gian thực hiện: liên tục từ 2023. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách: Triển khai hệ thống kê khai, nộp thuế điện tử, quản lý dữ liệu thuế tập trung nhằm nâng cao tính minh bạch, giảm thiểu sai sót và tăng cường hiệu quả quản lý thu. Thời gian thực hiện: 2023-2025. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, UBND huyện.

  5. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách thuế: Đẩy mạnh truyền thông về các chính sách thuế, quyền lợi và nghĩa vụ của người nộp thuế nhằm nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế trong cộng đồng dân cư và doanh nghiệp. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, UBND các xã, thị trấn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn giúp các cán bộ nắm bắt rõ hơn về quy trình, phương pháp quản lý thu ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách tại địa phương.

  2. Cơ quan thuế và tài chính địa phương: Các đơn vị này có thể áp dụng các phân tích, đánh giá và giải pháp đề xuất để cải thiện công tác quản lý thuế, thu hồi nợ thuế và nâng cao chất lượng dự toán thu ngân sách.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích về lý luận và thực tiễn quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện, giúp mở rộng kiến thức và nghiên cứu sâu hơn về lĩnh vực này.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và lãnh đạo địa phương: Thông qua các kết quả nghiên cứu và đề xuất giải pháp, các nhà lãnh đạo có thể xây dựng các chính sách phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện là gì?
    Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện là quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật để tổ chức, điều hành việc thu các khoản thuế, phí, lệ phí và các nguồn thu khác nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời cho ngân sách địa phương. Ví dụ, việc phối hợp giữa Chi cục Thuế và UBND huyện trong lập dự toán và thu thuế.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến quản lý thu ngân sách cấp huyện?
    Các nhân tố bao gồm điều kiện tự nhiên, thể chế tài chính, trình độ phát triển kinh tế, công tác dự báo nguồn thu, quản lý nợ thuế, tuyên truyền chính sách thuế và tổ chức bộ máy quản lý thu ngân sách. Ví dụ, địa bàn có tài nguyên phong phú thường có nguồn thu từ đất đai cao hơn.

  3. Tại sao dự toán thu ngân sách thường không đạt 100%?
    Nguyên nhân do dự báo chưa sát thực tế, biến động kinh tế, sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các cơ quan thu, cũng như tình trạng nợ thuế và thất thu. Ví dụ, năm 2018 huyện Cư M’gar chỉ đạt khoảng 88% dự toán thu ngân sách.

  4. Giải pháp nào giúp tăng hiệu quả thu ngân sách cấp huyện?
    Các giải pháp gồm tăng cường dự báo, đa dạng hóa nguồn thu, nâng cao công tác thu hồi nợ thuế, ứng dụng công nghệ thông tin và đẩy mạnh tuyên truyền chính sách thuế. Ví dụ, áp dụng kê khai thuế điện tử giúp giảm sai sót và tăng thu ngân sách.

  5. Ai là chủ thể chính trong quản lý thu ngân sách cấp huyện?
    Chủ thể chính gồm UBND huyện, Chi cục Thuế, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước huyện và các cơ quan liên quan. Mỗi đơn vị có vai trò phối hợp trong lập dự toán, thu, quản lý và quyết toán ngân sách. Ví dụ, Chi cục Thuế chịu trách nhiệm thu các khoản thuế nội địa.

Kết luận

  • Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện Cư M’gar trong giai đoạn 2016-2020 đạt được sự tăng trưởng ổn định nhưng còn nhiều hạn chế về dự toán thu, cơ cấu nguồn thu và tỷ lệ nợ thuế.
  • Các nhân tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thu ngân sách, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ và nâng cao năng lực quản lý.
  • Kinh nghiệm từ các huyện trong tỉnh Đắk Lắk cho thấy việc cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ và tăng cường đối thoại với doanh nghiệp là những giải pháp hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng dự toán, đa dạng hóa nguồn thu, tăng cường thu hồi nợ thuế và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách.
  • Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn quan trọng cho công tác quản lý thu ngân sách cấp huyện, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Cư M’gar.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2023-2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và ứng dụng công nghệ mới trong quản lý thu ngân sách.

Call to action: Các cơ quan quản lý và cán bộ liên quan cần phối hợp chặt chẽ, nâng cao năng lực chuyên môn và áp dụng các giải pháp quản lý hiện đại để nâng cao hiệu quả thu ngân sách nhà nước cấp huyện.