Tổng quan nghiên cứu

Quản lý thu ngân sách Nhà nước (NSNN) là một trong những khâu quan trọng của chính sách tài chính quốc gia, đóng vai trò thiết yếu trong việc tập trung nguồn lực tài chính để thực hiện các nhiệm vụ chi tiêu công và điều tiết nền kinh tế. Tại Thành phố Tây Ninh, tỉnh Tây Ninh, công tác quản lý thu ngân sách đang đối mặt với nhiều thách thức do đặc điểm địa lý, kinh tế xã hội và sự phát triển đô thị mới. Thành phố Tây Ninh, được thành lập năm 2013, là đô thị loại III với dân số khoảng 130.899 người năm 2016, có vị trí chiến lược quan trọng trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, cách trung tâm TP. Hồ Chí Minh 100 km về phía Tây Bắc. Giai đoạn nghiên cứu từ 2012 đến 2016 cho thấy tổng thu ngân sách địa phương tăng bình quân 14,16%/năm, tuy nhiên tỷ lệ thu so với chi thường xuyên chỉ đạt khoảng 15,45%/năm, phản ánh sự mất cân đối trong quản lý thu chi ngân sách.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách Nhà nước tại Thành phố Tây Ninh, phân tích các nhân tố ảnh hưởng, đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, đảm bảo tính bền vững và công bằng xã hội. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý thu ngân sách cấp huyện, bao gồm các khoản thu thuế, phí, lệ phí, thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nước và các nguồn thu khác theo quy định pháp luật. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại địa phương mà còn làm cơ sở tham khảo cho các nghiên cứu và chính sách quản lý thu ngân sách ở các địa phương tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, trong đó có:

  • Lý thuyết tài chính công: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách Nhà nước trong việc tập trung nguồn lực tài chính, điều tiết kinh tế và đảm bảo công bằng xã hội. Thu ngân sách được xem là công cụ quan trọng để Nhà nước thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội.

  • Mô hình quản lý thu ngân sách cấp huyện: Tập trung vào các nội dung quản lý thu ngân sách Nhà nước cấp huyện, bao gồm lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và công tác thanh tra, kiểm tra thuế. Mô hình này nhấn mạnh sự phối hợp giữa các cơ quan thuế, tài chính, kho bạc và chính quyền địa phương trong việc quản lý nguồn thu.

  • Khái niệm chính: Ngân sách Nhà nước, thu ngân sách Nhà nước, quản lý thu ngân sách cấp huyện, dự toán thu ngân sách, quyết toán thu ngân sách, thanh tra kiểm tra thuế, thất thu thuế, cơ cấu thu ngân sách, công tác tuyên truyền thuế.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp thu thập từ Chi cục Thuế Thành phố Tây Ninh, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, các báo cáo quyết toán thu chi ngân sách địa phương giai đoạn 2012-2016, cùng các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, Luật Quản lý thuế 2006 và các văn bản hướng dẫn thi hành.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định lượng số liệu thu chi ngân sách, tốc độ tăng trưởng thu ngân sách, tỷ lệ thu so với chi, tỷ lệ nợ thuế; phân tích định tính các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu ngân sách, đánh giá thực trạng công tác lập dự toán, quyết toán, thanh tra kiểm tra và công tác tuyên truyền thuế.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2012-2016, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện quản lý thu ngân sách đến năm 2020 và các năm tiếp theo.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu thu thập từ toàn bộ các đơn vị quản lý thu ngân sách trên địa bàn Thành phố Tây Ninh, bao gồm 76 cán bộ quản lý thuế trực tiếp tại Chi cục Thuế Thành phố, các phòng ban liên quan và các đơn vị hành chính cấp xã, phường.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định nhưng mất cân đối thu chi: Tổng thu ngân sách giai đoạn 2012-2016 đạt 1.468 tỷ đồng, tốc độ tăng bình quân 14,16%/năm. Tuy nhiên, tổng chi ngân sách lên tới 2.186 tỷ đồng, cao hơn gấp 1,5 lần tổng thu, trong đó chi thường xuyên chiếm phần lớn với tốc độ tăng bình quân 15,59%/năm. Tỷ lệ thu so với chi thường xuyên chỉ đạt khoảng 15,45%/năm, cho thấy ngân sách địa phương đang mất cân đối nghiêm trọng.

  2. Cơ cấu thu ngân sách chưa bền vững: Thu từ các nguồn như thuế công thương nghiệp ngoài quốc doanh, thuế thu nhập cá nhân, tiền sử dụng đất chiếm tỷ trọng lớn. Tuy nhiên, các khoản thu từ tài nguyên khoáng sản, thuế bảo vệ môi trường và thuế nhà đất chưa được khai thác hiệu quả, chiếm tỷ lệ rất thấp, thậm chí không thu trong một số năm gần đây.

  3. Công tác lập dự toán và quyết toán còn nhiều hạn chế: Dự toán thu ngân sách thường thấp hơn thực tế, dẫn đến việc các đơn vị quản lý thu không có áp lực cao trong việc hoàn thành kế hoạch. Quyết toán thu ngân sách còn mang tính hình thức, chưa đánh giá đầy đủ nguyên nhân chênh lệch giữa dự toán và thực thu, chưa công khai rộng rãi cho người dân.

  4. Công tác thanh tra, kiểm tra và chống thất thu thuế có chuyển biến tích cực nhưng còn hạn chế: Các hoạt động thanh tra, kiểm tra được tổ chức thường xuyên, phát hiện và xử lý các vi phạm về thuế, đặc biệt là các hành vi gian lận hóa đơn, trốn thuế. Tỷ lệ nợ thuế có khả năng thu được kiểm soát dưới 5%, tuy nhiên vẫn còn tồn tại các khó khăn trong việc xử lý nợ thuế và kiểm soát các đối tượng kinh doanh cá thể.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên bao gồm việc lập dự toán thu ngân sách chưa sát với thực tế, cơ cấu thu ngân sách chưa đa dạng và bền vững, công tác quản lý thuế còn nhiều bất cập về công nghệ, nhân lực và thủ tục hành chính. So với các địa phương như Quận 1 TP. Hồ Chí Minh hay huyện Tân Châu, Tây Ninh, Thành phố Tây Ninh còn thiếu sự chủ động trong việc khai thác nguồn thu và chống thất thu thuế. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế chưa đồng bộ, trình độ cán bộ quản lý thu chưa được nâng cao thường xuyên, dẫn đến hiệu quả quản lý chưa cao.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách so với chi ngân sách qua các năm, bảng phân tích cơ cấu thu ngân sách theo từng nguồn thu, biểu đồ tỷ lệ nợ thuế so với tổng thu ngân sách và bảng tổng hợp kết quả thanh tra, kiểm tra thuế hàng năm để minh họa rõ hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán và quyết toán thu ngân sách

    • Động từ hành động: Tăng cường phối hợp, thẩm định, công khai
    • Target metric: Đảm bảo dự toán sát với thực tế, quyết toán chính xác và minh bạch
    • Timeline: Triển khai ngay từ năm ngân sách tiếp theo
    • Chủ thể thực hiện: UBND Thành phố, Sở Tài chính, Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước

  2. Khai thác hiệu quả và chống thất thu thuế, đặc biệt các nguồn thu lớn

    • Động từ hành động: Rà soát, kiểm tra, xử lý nghiêm, áp dụng công nghệ
    • Target metric: Giảm tỷ lệ thất thu thuế dưới 3%, tăng thu từ thuế công thương nghiệp ngoài quốc doanh và thuế TNCN
    • Timeline: Kế hoạch 3 năm, đánh giá hàng năm
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, UBND Thành phố, các cơ quan liên quan

  3. Bồi dưỡng nguồn thu và xây dựng cơ cấu thu ngân sách bền vững

    • Động từ hành động: Phát triển, ưu tiên, khuyến khích đầu tư
    • Target metric: Tăng tỷ trọng thu nội địa lên trên 70% tổng thu ngân sách
    • Timeline: Định hướng đến năm 2025
    • Chủ thể thực hiện: UBND Thành phố, Sở Kế hoạch và Đầu tư, các ngành chức năng

  4. Thúc đẩy phát triển sản xuất kinh doanh gắn với lợi thế địa phương

    • Động từ hành động: Thu hút, hỗ trợ, quy hoạch, đầu tư
    • Target metric: Tăng trưởng GDP bình quân 15,5-16%/năm, tạo việc làm cho 18.000 lao động/năm
    • Timeline: Giai đoạn 2016-2025
    • Chủ thể thực hiện: UBND Thành phố, các sở ngành, doanh nghiệp

  5. Cải cách công nghệ thông tin và nâng cao chất lượng cán bộ quản lý thuế

    • Động từ hành động: Nâng cấp, đào tạo, kiểm tra, khen thưởng
    • Target metric: 100% cán bộ thuế được đào tạo nghiệp vụ mới hàng năm, nâng cao hiệu quả quản lý thuế
    • Timeline: Triển khai liên tục hàng năm
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, Sở Tài chính, các cơ quan đào tạo

  6. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục về thuế

    • Động từ hành động: Tổ chức, phối hợp, mở rộng, công khai
    • Target metric: Tăng tỷ lệ người nộp thuế tự giác lên trên 90%
    • Timeline: Thường xuyên, định kỳ hàng năm
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, Ban Tuyên giáo, các cơ quan truyền thông

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công và thuế tại các địa phương

    • Lợi ích: Hiểu rõ cơ chế, quy trình quản lý thu ngân sách cấp huyện, áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả thu ngân sách.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch thu ngân sách, cải thiện công tác dự toán và quyết toán.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính và ngân sách

    • Lợi ích: Tham khảo các phân tích thực trạng, đánh giá các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất chính sách phù hợp với điều kiện địa phương.
    • Use case: Thiết kế chính sách thuế, phân bổ ngân sách địa phương.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý công, tài chính công

    • Lợi ích: Tài liệu tham khảo khoa học về quản lý thu ngân sách Nhà nước cấp huyện, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tiễn.
    • Use case: Nghiên cứu chuyên sâu, luận văn, đề tài khoa học.

  4. Doanh nghiệp và tổ chức kinh tế trên địa bàn Thành phố Tây Ninh

    • Lợi ích: Hiểu rõ các quy định về thuế, nghĩa vụ tài chính, cơ chế quản lý thuế để thực hiện đúng và hiệu quả nghĩa vụ thuế.
    • Use case: Tối ưu hóa hoạt động kê khai, nộp thuế, tham gia đối thoại với cơ quan thuế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách Nhà nước tại Thành phố Tây Ninh có những đặc điểm gì nổi bật?
    Quản lý thu ngân sách tại Thành phố Tây Ninh chịu ảnh hưởng bởi vị trí địa lý chiến lược, dân số khoảng 130.899 người, với nguồn thu chủ yếu từ thuế công thương nghiệp ngoài quốc doanh, thuế thu nhập cá nhân và tiền sử dụng đất. Tuy nhiên, cơ cấu thu chưa bền vững và tỷ lệ thu so với chi còn thấp, đòi hỏi cải thiện quản lý và khai thác nguồn thu hiệu quả.

  2. Những khó khăn chính trong công tác lập dự toán và quyết toán thu ngân sách là gì?
    Dự toán thu ngân sách thường thấp hơn thực tế, dẫn đến thiếu áp lực hoàn thành kế hoạch. Quyết toán thu ngân sách còn mang tính hình thức, chưa đánh giá đầy đủ nguyên nhân chênh lệch, chưa công khai rộng rãi, gây khó khăn trong việc điều chỉnh kế hoạch thu những năm tiếp theo.

  3. Các giải pháp chống thất thu thuế được đề xuất như thế nào?
    Giải pháp bao gồm rà soát, kiểm tra chặt chẽ các đối tượng nộp thuế, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, xử lý nghiêm các hành vi gian lận, trốn thuế, đồng thời tăng cường tuyên truyền, giáo dục pháp luật thuế để nâng cao ý thức người nộp thuế.

  4. Vai trò của công tác tuyên truyền trong quản lý thu ngân sách?
    Tuyên truyền giúp nâng cao nhận thức, trách nhiệm của người nộp thuế, tạo sự đồng thuận và tự giác chấp hành nghĩa vụ thuế. Các hình thức tuyên truyền đa dạng như đối thoại trực tiếp, truyền thông đại chúng, tổ chức các câu lạc bộ pháp luật thuế giúp phổ biến chính sách thuế hiệu quả.

  5. Làm thế nào để nâng cao chất lượng cán bộ quản lý thuế tại địa phương?
    Cần tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ thường xuyên, đánh giá và phân loại cán bộ, quy hoạch cán bộ kế cận, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, đồng thời tạo môi trường làm việc chuyên nghiệp, minh bạch và có chính sách khen thưởng phù hợp.

Kết luận

  • Hệ thống hóa cơ sở khoa học và pháp lý về quản lý thu ngân sách Nhà nước cấp huyện, đặc biệt tại Thành phố Tây Ninh.
  • Đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách giai đoạn 2012-2016, chỉ ra các tồn tại như mất cân đối thu chi, cơ cấu thu chưa bền vững, công tác dự toán và quyết toán còn hạn chế.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng lập dự toán, quyết toán, chống thất thu thuế, bồi dưỡng nguồn thu, phát triển kinh tế gắn với lợi thế địa phương, cải cách công nghệ thông tin và nâng cao chất lượng cán bộ quản lý thuế.
  • Kiến nghị với các cấp chính quyền và ngành liên quan nhằm hoàn thiện chính sách, tăng cường phối hợp và nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách.
  • Định hướng phát triển kinh tế - xã hội bền vững, nâng cao đời sống nhân dân và đảm bảo an ninh quốc phòng giai đoạn 2016-2025, tạo tiền đề cho sự phát triển ổn định của Thành phố Tây Ninh.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và doanh nghiệp cần phối hợp chặt chẽ, áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững tại Thành phố Tây Ninh và các địa phương tương tự.