Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, quản lý thu ngân sách nhà nước (NSNN) cấp huyện đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động công cộng và phát triển địa phương. Huyện Cư M’gar, tỉnh Đắk Lắk, với diện tích tự nhiên 82.000 ha và dân số trên 176.000 người, có vị trí địa lý thuận lợi, tài nguyên đất đỏ bazan màu mỡ chiếm hơn 70% diện tích, cùng nhiều tiềm năng phát triển kinh tế nông nghiệp và du lịch. Giai đoạn 2016-2020, thu NSNN trên địa bàn huyện có nhiều biến động, đặt ra yêu cầu cấp thiết về nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách nhằm đáp ứng mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, ổn định tài chính địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng quản lý thu NSNN tại huyện Cư M’gar trong giai đoạn 2016-2020, phân tích các nhân tố ảnh hưởng, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2030. Phạm vi nghiên cứu bao gồm dữ liệu thu ngân sách nhà nước cấp huyện trong 5 năm, cùng các chính sách, quy trình quản lý thu ngân sách liên quan. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý thu ngân sách, góp phần nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực tài chính, đảm bảo cân đối thu chi ngân sách, thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước và kinh tế tài chính, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý thu ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của nhà nước trong việc sử dụng quyền lực để huy động nguồn lực tài chính thông qua các công cụ thuế, phí, lệ phí nhằm thực hiện các chức năng công cộng và điều tiết kinh tế.

  • Mô hình phân cấp ngân sách: Phân tích cơ chế phân cấp nguồn thu và trách nhiệm quản lý thu ngân sách giữa các cấp chính quyền, đặc biệt là cấp huyện, nhằm đảm bảo tính chủ động và hiệu quả trong quản lý tài chính địa phương.

  • Khái niệm về thu ngân sách nhà nước cấp huyện: Thu NSNN cấp huyện bao gồm các khoản thu cân đối ngân sách tại chỗ và các khoản bổ sung từ ngân sách cấp trên, được quản lý theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước 2015 và các văn bản hướng dẫn liên quan.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: thu ngân sách nhà nước, quản lý thu ngân sách, dự toán thu ngân sách, chấp hành thu ngân sách, quyết toán thu ngân sách, và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu ngân sách nhà nước cấp huyện Cư M’gar giai đoạn 2016-2020 được thu thập từ các báo cáo tài chính, dự toán và quyết toán ngân sách của UBND huyện, Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước huyện và các cơ quan liên quan. Ngoài ra, các văn bản pháp luật, chính sách về quản lý ngân sách cũng được tổng hợp để làm cơ sở lý luận.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp tổng hợp, phân tích số liệu thống kê, so sánh các chỉ tiêu thu ngân sách qua các năm để đánh giá thực trạng và xu hướng biến động. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng dựa trên lý thuyết quản lý và thực tiễn địa phương. Phương pháp so sánh được sử dụng để đối chiếu kinh nghiệm quản lý thu ngân sách của các huyện khác trong tỉnh và khu vực Tây Nguyên.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2020 với các số liệu thu ngân sách, đồng thời đề xuất định hướng và giải pháp đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2030 nhằm phù hợp với kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của huyện.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các khoản thu ngân sách nhà nước cấp huyện trong giai đoạn trên, đảm bảo tính đại diện và đầy đủ cho việc phân tích, đánh giá.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định nhưng chưa bền vững: Tổng thu NSNN huyện Cư M’gar giai đoạn 2016-2020 có xu hướng tăng trưởng trung bình khoảng 8-10% mỗi năm. Tuy nhiên, tỷ lệ thực hiện dự toán thu ngân sách năm 2020 chỉ đạt khoảng 85%, thấp hơn so với các năm trước đó, phản ánh một số khó khăn trong công tác quản lý thu.

  2. Cơ cấu nguồn thu chưa hợp lý: Thu cân đối ngân sách tại chỗ chiếm khoảng 60% tổng thu ngân sách huyện, phần còn lại là các khoản bổ sung từ ngân sách cấp trên. Trong thu cân đối, thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập doanh nghiệp chiếm tỷ trọng lớn, nhưng thuế thu nhập cá nhân và các khoản phí, lệ phí còn thấp, chưa khai thác hiệu quả.

  3. Tồn tại trong công tác quản lý thuế và thu nợ: Tỷ lệ nợ thuế trên tổng thu ngân sách dao động khoảng 7-9%, gây ảnh hưởng đến nguồn thu thực tế. Công tác quản lý đối tượng nộp thuế và thu hồi nợ còn hạn chế do thiếu phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thuế, tài chính và chính quyền địa phương.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu còn hạn chế: Việc triển khai kê khai thuế điện tử và quản lý thu ngân sách qua mạng chưa đồng bộ, dẫn đến hiệu quả quản lý chưa cao, gây khó khăn trong việc giám sát và kiểm soát thu ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những tồn tại trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, điều kiện kinh tế - xã hội của huyện còn nhiều khó khăn, đặc biệt là sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế chưa nhanh, ảnh hưởng đến nguồn thu thuế. Về chủ quan, công tác dự báo nguồn thu và lập dự toán chưa sát thực tế, công tác phối hợp giữa các cơ quan quản lý thu chưa hiệu quả, cùng với hạn chế về năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin.

So sánh với kinh nghiệm quản lý thu ngân sách của các huyện Krông Pắc, Cư Jút và Cư Kuin trong tỉnh Đắk Lắk, huyện Cư M’gar có nhiều điểm tương đồng về cơ cấu kinh tế và nguồn thu, nhưng chưa phát huy hết các biện pháp tăng thu bền vững như hỗ trợ doanh nghiệp, tăng cường đối thoại và cải cách thủ tục hành chính. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ thực hiện dự toán thu qua các năm và cơ cấu nguồn thu theo từng loại thuế sẽ minh họa rõ nét hơn về xu hướng và điểm nghẽn trong quản lý thu ngân sách.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của việc hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách cấp huyện nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công và minh bạch ngân sách địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác dự báo và lập dự toán thu ngân sách sát thực tế: Cơ quan tài chính phối hợp chặt chẽ với Chi cục Thuế và các đơn vị liên quan xây dựng hệ thống dự báo nguồn thu dựa trên phân tích dữ liệu kinh tế - xã hội, đảm bảo dự toán thu ngân sách hàng năm phản ánh đúng khả năng thực tế, nâng tỷ lệ thực hiện dự toán lên trên 95% trong vòng 3 năm tới.

  2. Hoàn thiện cơ cấu nguồn thu, đa dạng hóa các khoản thu: Đẩy mạnh khai thác các nguồn thu từ thuế thu nhập cá nhân, phí, lệ phí và các khoản thu sự nghiệp, giảm phụ thuộc vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên. UBND huyện cần phối hợp với các ngành liên quan xây dựng chính sách ưu đãi, hỗ trợ doanh nghiệp và hộ kinh doanh để mở rộng cơ sở thuế.

  3. Nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế và thu hồi nợ: Tăng cường phối hợp giữa Chi cục Thuế, Phòng Tài chính - Kế hoạch và chính quyền các xã trong việc quản lý đối tượng nộp thuế, đôn đốc thu hồi nợ thuế, giảm tỷ lệ nợ xuống dưới 5% trong vòng 2 năm. Áp dụng các biện pháp cưỡng chế thuế phù hợp và tăng cường thanh tra, kiểm tra.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách: Đẩy mạnh triển khai hệ thống kê khai thuế điện tử, quản lý thu ngân sách qua mạng, xây dựng cơ sở dữ liệu thuế tập trung, giúp nâng cao tính minh bạch, giảm thủ tục hành chính và tăng cường giám sát thu ngân sách. Đề xuất hoàn thành trong vòng 3 năm tới với sự hỗ trợ kỹ thuật từ Sở Tài chính và Tổng cục Thuế.

  5. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ quản lý thu ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ thuế, quản lý ngân sách và ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ thu ngân sách cấp huyện và xã, nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng quản lý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính ngân sách cấp huyện và xã: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu ngân sách, từ đó cải thiện công tác dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Thông tin và phân tích trong luận văn hỗ trợ xây dựng chính sách thuế, phí phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội địa phương, góp phần phát triển kinh tế bền vững.

  3. Cơ quan thuế và các đơn vị liên quan: Luận văn cung cấp các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thuế, thu hồi nợ và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách, giúp cải thiện công tác thu ngân sách nhà nước.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu là nguồn tham khảo quý giá về quản lý thu ngân sách cấp huyện, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tiễn, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện là gì?
    Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện là quá trình các cơ quan nhà nước cấp huyện sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật để tổ chức thu các khoản thuế, phí, lệ phí và các nguồn thu khác nhằm đảm bảo nguồn tài chính cho hoạt động chi tiêu công tại địa phương.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến quản lý thu ngân sách cấp huyện?
    Các nhân tố bao gồm điều kiện tự nhiên, vị trí địa lý, trình độ phát triển kinh tế, thể chế tài chính, công tác dự báo nguồn thu, quản lý thu nợ, tuyên truyền chính sách thuế, phối hợp giữa các cơ quan và năng lực cán bộ quản lý.

  3. Tại sao việc lập dự toán thu ngân sách lại quan trọng?
    Lập dự toán thu ngân sách giúp xác định mục tiêu thu ngân sách phù hợp với khả năng thực tế, làm cơ sở cho việc tổ chức thu, giám sát và đánh giá hiệu quả quản lý thu ngân sách, từ đó đảm bảo cân đối thu chi ngân sách địa phương.

  4. Các công cụ quản lý thu ngân sách cấp huyện gồm những gì?
    Bao gồm hệ thống pháp luật, mục lục ngân sách nhà nước, công tác kế hoạch hóa, hoạt động kiểm tra, giám sát và kiểm toán nhà nước nhằm đảm bảo thu ngân sách đúng quy định, minh bạch và hiệu quả.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách tại huyện Cư M’gar?
    Cần tăng cường dự báo và lập dự toán sát thực tế, hoàn thiện cơ cấu nguồn thu, nâng cao công tác quản lý thuế và thu hồi nợ, ứng dụng công nghệ thông tin, đồng thời đào tạo nâng cao năng lực cán bộ quản lý thu ngân sách.

Kết luận

  • Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện là công cụ quan trọng đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Thực trạng quản lý thu NSNN tại huyện Cư M’gar giai đoạn 2016-2020 cho thấy tăng trưởng thu ổn định nhưng còn nhiều tồn tại về cơ cấu nguồn thu và công tác quản lý thuế.
  • Các nhân tố khách quan và chủ quan như điều kiện kinh tế, thể chế tài chính, năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý thu ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao dự báo, hoàn thiện cơ cấu nguồn thu, tăng cường quản lý thuế và thu hồi nợ, ứng dụng công nghệ thông tin và đào tạo cán bộ.
  • Nghiên cứu có giá trị thực tiễn và lý luận, hỗ trợ công tác quản lý thu ngân sách cấp huyện, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Cư M’gar và các địa phương tương tự.

Tiếp theo, các cơ quan chức năng và nhà quản lý cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật số liệu để điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, quý độc giả và cán bộ quản lý có thể liên hệ với các cơ quan tài chính địa phương hoặc tham khảo tài liệu nghiên cứu chuyên sâu về quản lý ngân sách nhà nước.