Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, công tác quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập (ĐVSN công lập) đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo hiệu quả hoạt động và sử dụng nguồn lực tài chính hợp lý. Trung tâm Phát triển Quỹ đất thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, được thành lập năm 2018, là một ĐVSN công lập trực thuộc UBND thành phố, chịu trách nhiệm quản lý, khai thác quỹ đất, tổ chức bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và đấu giá quyền sử dụng đất. Giai đoạn 2021-2023, Trung tâm đã thực hiện nhiều dự án lớn với tổng diện tích thu hồi trên 130 ha, tổng kinh phí bồi thường lên đến hàng trăm tỷ đồng, đồng thời thu về nguồn thu sự nghiệp tăng trưởng rõ rệt, đạt khoảng 241,4 tỷ đồng từ đấu giá quyền sử dụng đất năm 2021.

Tuy nhiên, công tác quản lý tài chính tại Trung tâm vẫn còn nhiều hạn chế như quy chế chi tiêu chưa hợp lý, cân đối thu chi chưa ổn định, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý tài chính theo hướng tự chủ tại Trung tâm, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường quản lý tài chính, đảm bảo sự phát triển bền vững trong giai đoạn 2024-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác lập dự toán thu chi, thực hiện dự toán, quyết toán và kiểm tra đánh giá tài chính tại Trung tâm trong giai đoạn 2021-2023. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính tại các ĐVSN công lập, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính nhà nước và xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, tập trung vào:

  • Lý thuyết quản lý tài chính công: Nhấn mạnh vai trò của quản lý tài chính trong việc phân bổ, sử dụng nguồn lực tài chính nhằm đạt hiệu quả kinh tế - xã hội, đặc biệt trong các ĐVSN công lập.
  • Mô hình tự chủ tài chính của ĐVSN công lập: Phân loại ĐVSN công lập theo mức độ tự chủ tài chính thành 4 nhóm, từ tự đảm bảo chi thường xuyên và đầu tư đến đơn vị do Nhà nước đảm bảo chi thường xuyên, theo Nghị định số 60/2021/NĐ-CP.
  • Khái niệm quản lý dự toán thu chi: Quản lý dự toán là quá trình lập kế hoạch, phân bổ và kiểm soát các khoản thu chi nhằm đảm bảo cân đối tài chính và hiệu quả sử dụng nguồn lực.
  • Khái niệm kiểm soát nội bộ và kiểm tra tài chính: Hệ thống kiểm soát nội bộ giúp phát hiện, ngăn ngừa sai phạm, đảm bảo tuân thủ pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.
  • Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý tài chính: Bao gồm nhân tố khách quan như cơ chế chính sách, ổn định kinh tế - xã hội và nhân tố chủ quan như năng lực cán bộ, cơ cấu tổ chức, trang thiết bị và hệ thống kiểm soát nội bộ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập và phân tích số liệu thứ cấp, bao gồm:

  • Nguồn dữ liệu: Báo cáo tài chính, báo cáo tình hình thực hiện nhiệm vụ chuyên môn, các văn bản quản lý của Trung tâm Phát triển Quỹ đất thành phố Từ Sơn giai đoạn 2021-2023; các văn bản pháp luật như Nghị định 60/2021/NĐ-CP, Thông tư 56/2022/TT-BTC; các nghiên cứu khoa học, bài báo chuyên ngành liên quan.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích định lượng số liệu thu chi, dự toán, quyết toán tài chính; phân tích định tính các yếu tố ảnh hưởng, đánh giá thực trạng và so sánh với các tiêu chuẩn, quy định hiện hành.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Toàn bộ số liệu tài chính và hoạt động quản lý tài chính của Trung tâm trong giai đoạn 2021-2023 được sử dụng để đảm bảo tính toàn diện và chính xác.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong khoảng thời gian từ năm 2023 đến đầu năm 2024, tập trung vào giai đoạn 2021-2023, đề xuất giải pháp áp dụng cho giai đoạn 2024-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng nguồn thu sự nghiệp: Nguồn thu của Trung tâm tăng từ khoảng 5,7 triệu đồng năm 2021 lên mức cao hơn trong năm 2022, chủ yếu nhờ hoạt động đấu giá quyền sử dụng đất và lập hồ sơ bồi thường, giải phóng mặt bằng. Năm 2021, số tiền trúng đấu giá đạt 241,4 tỷ đồng với 104 lô đất diện tích 1,19 ha.

  2. Cân đối thu chi chưa ổn định: Tổng chi thường xuyên tăng từ 693,5 triệu đồng năm 2021 lên mức cao hơn năm 2022, sau đó giảm mạnh năm 2023 do ảnh hưởng của tình hình kinh tế khó khăn. Chi phí tiền lương, tiền công chiếm tỷ trọng lớn nhất, khoảng 60% tổng chi, với mức chi trung bình trên 2 tỷ đồng mỗi năm.

  3. Quy trình lập dự toán và thực hiện dự toán còn hạn chế: Trung tâm lập dự toán thu chi sát với thực tế nhưng chưa dự báo chính xác được biến động thị trường bất động sản, dẫn đến việc điều chỉnh dự toán trong năm còn nhiều. Quy chế chi tiêu nội bộ chưa thực sự hợp lý, nhiều khoản chi cho người lao động mang tính bình quân, chưa tạo động lực.

  4. Công tác quyết toán và kiểm tra tài chính được thực hiện đầy đủ: Trung tâm thực hiện quyết toán thu chi theo đúng quy định, đối chiếu số liệu với Kho bạc Nhà nước, đảm bảo khớp đúng các khoản thu chi. Công tác kiểm tra, giám sát tài chính được thực hiện định kỳ, góp phần phát hiện và ngăn ngừa sai phạm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ đặc thù của ĐVSN công lập loại 4, phụ thuộc nhiều vào ngân sách nhà nước và nguồn thu sự nghiệp không ổn định. Việc chiếm tỷ trọng lớn chi phí cho tiền lương phản ánh cơ cấu tổ chức còn cứng nhắc, chưa tối ưu hóa nguồn lực lao động. So sánh với các nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý tài chính ĐVSN công lập cho thấy, tình trạng này phổ biến do hạn chế về năng lực cán bộ quản lý và cơ chế tự chủ tài chính chưa được triển khai đồng bộ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng thu chi hàng năm, bảng phân tích tỷ trọng các khoản chi, và sơ đồ cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý tài chính tại Trung tâm. Việc tăng cường kiểm soát nội bộ và nâng cao năng lực cán bộ là yếu tố then chốt để cải thiện hiệu quả quản lý tài chính. Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ thực trạng quản lý tài chính tại một ĐVSN công lập trong lĩnh vực tài nguyên và môi trường, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ: Xây dựng quy chế chi tiêu chi tiết, hợp lý, đảm bảo phân bổ kinh phí cho các nhóm chi phù hợp, tạo động lực cho người lao động. Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc Trung tâm phối hợp phòng Tài chính – Kế hoạch thành phố. Thời gian: Quý 2 năm 2024.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng về quản lý tài chính công, kỹ năng lập dự toán và quyết toán cho đội ngũ cán bộ tài chính kế toán. Chủ thể thực hiện: Trung tâm phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành. Thời gian: 2024-2025.

  3. Tăng cường hệ thống kiểm soát nội bộ: Xây dựng và áp dụng hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ, đồng bộ nhằm phát hiện sớm sai phạm, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính. Chủ thể thực hiện: Ban Kiểm soát nội bộ Trung tâm, phối hợp với các tổ chức đoàn thể. Thời gian: Triển khai từ quý 3 năm 2024.

  4. Cải tiến công tác lập dự toán thu chi: Áp dụng phương pháp dự báo thị trường và phân tích dữ liệu lịch sử để xây dựng dự toán sát thực tế hơn, giảm thiểu sai lệch trong quá trình thực hiện. Chủ thể thực hiện: Phòng Kế toán – Tài chính Trung tâm. Thời gian: Áp dụng từ năm tài chính 2025.

  5. Tăng cường phối hợp với các cơ quan quản lý cấp trên: Đẩy mạnh trao đổi thông tin, phối hợp trong công tác thẩm định, phê duyệt dự toán và quyết toán, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả. Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc Trung tâm và phòng Tài chính – Kế hoạch thành phố. Thời gian: Liên tục trong giai đoạn 2024-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý các ĐVSN công lập: Nhận diện các vấn đề thực tiễn trong quản lý tài chính, áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính theo cơ chế tự chủ.

  2. Cán bộ tài chính kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập: Học hỏi kinh nghiệm lập dự toán, thực hiện dự toán, quyết toán và kiểm tra tài chính, nâng cao năng lực chuyên môn.

  3. Các cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và ngân sách: Tham khảo để hoàn thiện chính sách, quy định về quản lý tài chính ĐVSN công lập, đặc biệt trong lĩnh vực tài nguyên và môi trường.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng, Quản lý công: Tài liệu tham khảo bổ ích về lý thuyết và thực tiễn quản lý tài chính công, mô hình tự chủ tài chính và các yếu tố ảnh hưởng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tự chủ tài chính là gì và có mấy nhóm ĐVSN công lập theo mức độ tự chủ?
    Tự chủ tài chính là cơ chế cho phép ĐVSN công lập tự quyết định và chịu trách nhiệm về các khoản thu, chi trong phạm vi quy định. Theo Nghị định 60/2021/NĐ-CP, có 4 nhóm: tự đảm bảo chi thường xuyên và đầu tư; tự đảm bảo chi thường xuyên; tự đảm bảo một phần chi thường xuyên; do Nhà nước đảm bảo chi thường xuyên.

  2. Nguồn thu chính của Trung tâm Phát triển Quỹ đất thành phố Từ Sơn là gì?
    Nguồn thu chính gồm thu từ hoạt động sự nghiệp như lập hồ sơ bồi thường, giải phóng mặt bằng, đấu giá quyền sử dụng đất, lãi tiền gửi ngân hàng và các dịch vụ tư vấn liên quan.

  3. Tại sao chi phí tiền lương chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi của Trung tâm?
    Do đặc thù là ĐVSN công lập loại 4, Trung tâm có nhiều viên chức hưởng lương từ ngân sách, chi phí tiền lương, tiền công và các khoản đóng góp bảo hiểm chiếm phần lớn để đảm bảo hoạt động thường xuyên.

  4. Công tác lập dự toán thu chi tại Trung tâm còn hạn chế gì?
    Trung tâm chưa dự báo chính xác biến động thị trường bất động sản, dẫn đến dự toán thu chi chưa sát thực tế, gây khó khăn trong điều chỉnh và cân đối ngân sách trong năm.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại các ĐVSN công lập?
    Cần hoàn thiện quy chế chi tiêu, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường kiểm soát nội bộ, cải tiến công tác lập dự toán và phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý cấp trên.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực trạng quản lý tài chính tại Trung tâm Phát triển Quỹ đất thành phố Từ Sơn trong giai đoạn 2021-2023, làm rõ vai trò của cơ chế tự chủ tài chính đối với ĐVSN công lập.
  • Phân tích số liệu cho thấy nguồn thu sự nghiệp tăng trưởng, nhưng cân đối thu chi và quy chế chi tiêu còn nhiều hạn chế ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể như hoàn thiện quy chế chi tiêu, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường kiểm soát nội bộ và cải tiến công tác lập dự toán nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.
  • Các giải pháp được đề xuất có thể áp dụng trong giai đoạn 2024-2025, góp phần phát triển bền vững Trung tâm và các ĐVSN công lập tương tự.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý và đơn vị sự nghiệp công lập quan tâm, phối hợp triển khai các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng quản lý tài chính, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội hiện đại.