Tổng quan nghiên cứu

Hệ thống chợ đóng vai trò thiết yếu trong phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt tại các địa phương có vị trí chiến lược như thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh. Với dân số trên 80.000 người và vị trí cửa khẩu quốc tế, Móng Cái là trung tâm giao thương quan trọng giữa Việt Nam và Trung Quốc, đồng thời là cửa ngõ kinh tế của khu vực ASEAN. Tính đến năm 2017, trên địa bàn thành phố có 14 chợ với hơn 3.593 điểm kinh doanh cố định, tổng vốn đầu tư xây dựng hệ thống chợ đạt khoảng 790 tỷ đồng. Tuy nhiên, công tác quản lý nhà nước (QLNN) đối với hệ thống chợ vẫn còn nhiều hạn chế như quy hoạch chưa đồng bộ, cơ sở vật chất xuống cấp, tồn tại chợ tự phát và ý thức chấp hành quy định của tiểu thương còn yếu.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận về QLNN đối với hệ thống chợ, phân tích thực trạng quản lý tại Móng Cái trong giai đoạn 2014-2016, dự báo đến năm 2018 và tầm nhìn đến 2020, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các cơ quan quản lý nhà nước như UBND thành phố, Sở Công Thương, các ban quản lý chợ và các hộ tiểu thương trên địa bàn. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả quản lý, thúc đẩy phát triển kinh tế thương mại, tăng thu ngân sách và cải thiện môi trường kinh doanh tại thành phố cửa khẩu này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước về kinh tế và thương mại, trong đó:

  • Quản lý nhà nước về kinh tế: Là quá trình tác động có tổ chức và bằng quyền lực của Nhà nước nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt mục tiêu phát triển kinh tế.
  • Quản lý nhà nước về thương mại: Là sự tác động có hướng đích của các cơ quan quản lý nhà nước đến các chủ thể kinh tế trong hoạt động mua bán, trao đổi hàng hóa và dịch vụ.
  • Quản lý nhà nước đối với hệ thống chợ: Là sự tác động có tổ chức của Nhà nước lên hệ thống chợ thông qua các công cụ, chính sách nhằm phát triển hệ thống chợ theo quy hoạch và kế hoạch.

Các khái niệm chính bao gồm: chợ (nơi tập trung mua bán hàng hóa theo không gian và thời gian nhất định), hệ thống chợ (mạng lưới các chợ có quan hệ hữu cơ, phụ thuộc lẫn nhau), phân loại chợ theo địa lý, tính chất chuyên môn hóa và thứ hạng, cùng các nội dung quản lý nhà nước như quy hoạch, đầu tư xây dựng, chuyển đổi mô hình quản lý, giám sát và xử lý vi phạm.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Kết hợp dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, nghị định, báo cáo của Bộ Công Thương, UBND tỉnh Quảng Ninh và thành phố Móng Cái; dữ liệu sơ cấp thu thập qua phỏng vấn chuyên gia, khảo sát bằng bảng câu hỏi tại các chợ và các cơ quan quản lý.
  • Cỡ mẫu: Phỏng vấn 14 cán bộ quản lý từ Sở Công Thương, Sở Kế hoạch & Đầu tư, UBND các huyện, ban quản lý chợ, doanh nghiệp và 8 hộ tiểu thương.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn theo phương pháp phi xác suất, tập trung vào các đối tượng có liên quan trực tiếp đến quản lý và hoạt động chợ.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính qua phỏng vấn sâu, phân tích định lượng qua thống kê mô tả tỷ lệ phần trăm, điểm trung bình từ bảng câu hỏi; so sánh, tổng hợp dữ liệu thứ cấp để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2014-2016, với dự báo và định hướng đến năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy hoạch hệ thống chợ: Đến năm 2020, Móng Cái dự kiến có 20 chợ, gồm 4 chợ loại I, 2 chợ loại II và 14 chợ loại III, xóa bỏ chợ tạm. Tuy nhiên, khảo sát cho thấy chỉ 45% cán bộ đánh giá công tác quy hoạch là tốt hoặc rất tốt, 40% đánh giá bình thường và 15% chưa tốt. Quy hoạch chưa đồng bộ, một số chợ quá chật hẹp hoặc không sử dụng hết diện tích.

  2. Đầu tư xây dựng chợ: Giai đoạn 2011-2015, thành phố xây mới và nâng cấp một số chợ với tổng kinh phí hơn 10 tỷ đồng. Tuy nhiên, 60% ý kiến cho rằng công tác đầu tư chỉ ở mức bình thường hoặc chưa tốt, quy mô chợ mới chủ yếu là loại III, chưa đáp ứng nhu cầu phát triển.

  3. Chuyển đổi mô hình quản lý chợ: Móng Cái đang chuyển đổi từ mô hình ban quản lý sự nghiệp công lập sang doanh nghiệp nhà nước hoặc công ty TNHH một thành viên. Kết quả khảo sát cho thấy 30% đánh giá công tác chuyển đổi ở mức bình thường, 40% chưa tốt, phản ánh tiến độ chuyển đổi còn chậm và chưa đồng đều.

  4. Giám sát, kiểm tra và xử lý vi phạm: 65% ý kiến cho rằng công tác thanh tra, kiểm tra được thực hiện tốt hoặc rất tốt, tuy nhiên vẫn còn 15% ý kiến chưa hài lòng về sự nghiêm minh trong xử lý vi phạm.

  5. Quản lý thu phí tại chợ: 55% cán bộ và doanh nghiệp đánh giá công tác thu phí và nộp ngân sách nhà nước là tốt hoặc rất tốt, 45% còn lại cho rằng ở mức bình thường hoặc chưa tốt, cho thấy cần cải thiện hiệu quả quản lý tài chính.

Thảo luận kết quả

Các kết quả trên phản ánh thực trạng quản lý nhà nước đối với hệ thống chợ tại Móng Cái còn nhiều thách thức. Quy hoạch chưa đồng bộ do thiếu quỹ đất sạch và chưa gắn kết với quy hoạch đô thị tổng thể, dẫn đến tình trạng chợ quá tải hoặc không sử dụng hiệu quả diện tích. Cơ sở vật chất nhiều chợ xuống cấp, đặc biệt là chợ loại II và III, ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh và vệ sinh an toàn thực phẩm.

Việc chuyển đổi mô hình quản lý chợ còn chậm do vướng mắc về quyền lợi tiểu thương và thiếu hướng dẫn cụ thể từ cấp trên. So với các địa phương như Đồng Tháp và Vĩnh Phúc, nơi đã áp dụng xã hội hóa và chuyển đổi mô hình quản lý hiệu quả, Móng Cái cần đẩy mạnh hơn nữa công tác này để thu hút đầu tư và nâng cao hiệu quả quản lý.

Công tác giám sát và xử lý vi phạm được thực hiện tương đối tốt nhưng vẫn cần tăng cường tính nghiêm minh và minh bạch để đảm bảo môi trường kinh doanh lành mạnh. Quản lý thu phí còn nhiều bất cập, ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách và khả năng tái đầu tư phát triển chợ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố đánh giá mức độ hài lòng về các nội dung quản lý, bảng tổng hợp số lượng chợ theo loại và tiến độ đầu tư xây dựng, cũng như sơ đồ mô hình chuyển đổi quản lý chợ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy hoạch hệ thống chợ: Tăng cường công tác quy hoạch đồng bộ, gắn kết với quy hoạch đô thị và phát triển kinh tế - xã hội của thành phố. Công bố rộng rãi quy hoạch để tạo sự minh bạch và đồng thuận xã hội. Thời gian thực hiện: 2019-2020. Chủ thể: UBND thành phố, Sở Xây dựng, Sở Công Thương.

  2. Tăng cường đầu tư xây dựng và nâng cấp chợ: Khuyến khích xã hội hóa đầu tư, ưu tiên nâng cấp các chợ loại II và III xuống cấp, đảm bảo tiêu chuẩn thiết kế và vệ sinh môi trường. Thời gian: 2019-2022. Chủ thể: UBND thành phố, các nhà đầu tư, doanh nghiệp quản lý chợ.

  3. Đẩy mạnh chuyển đổi mô hình quản lý chợ: Thực hiện chuyển đổi Ban quản lý chợ thành doanh nghiệp nhà nước hoặc công ty TNHH một thành viên, từng bước cổ phần hóa để nâng cao hiệu quả quản lý và huy động vốn. Thời gian: 2018-2021. Chủ thể: UBND tỉnh, UBND thành phố, Ban quản lý chợ.

  4. Tăng cường công tác giám sát, kiểm tra và xử lý vi phạm: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ, xử lý nghiêm minh các vi phạm về vệ sinh an toàn thực phẩm, phòng cháy chữa cháy và kinh doanh phi pháp. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Sở Công Thương, Công an, Ban quản lý chợ.

  5. Cải thiện quản lý thu phí và tài chính chợ: Rà soát, hoàn thiện quy định thu phí, nâng cao hiệu quả thu nộp ngân sách, đảm bảo nguồn lực tái đầu tư phát triển chợ. Thời gian: 2019-2020. Chủ thể: UBND thành phố, Ban quản lý chợ, Sở Tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: UBND thành phố Móng Cái, Sở Công Thương, Sở Kế hoạch & Đầu tư có thể sử dụng luận văn để hoàn thiện chính sách, quy hoạch và nâng cao hiệu quả quản lý hệ thống chợ.

  2. Ban quản lý chợ và doanh nghiệp quản lý chợ: Tham khảo các giải pháp chuyển đổi mô hình quản lý, nâng cấp cơ sở vật chất và cải thiện công tác giám sát, thu phí nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động.

  3. Các nhà đầu tư và doanh nghiệp thương mại: Hiểu rõ bối cảnh quản lý, quy hoạch và cơ chế đầu tư tại Móng Cái để đưa ra quyết định đầu tư phù hợp, khai thác tiềm năng thị trường cửa khẩu.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, thương mại: Tài liệu cung cấp cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và thực trạng quản lý nhà nước đối với hệ thống chợ tại một địa phương đặc thù, làm cơ sở tham khảo cho các nghiên cứu tương tự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý nhà nước đối với hệ thống chợ là gì?
    Quản lý nhà nước đối với hệ thống chợ là sự tác động có tổ chức của các cơ quan quản lý nhà nước nhằm phát triển và điều tiết hoạt động chợ theo quy hoạch và chính sách pháp luật, đảm bảo hiệu quả kinh tế và trật tự xã hội.

  2. Tại sao quy hoạch hệ thống chợ tại Móng Cái còn nhiều hạn chế?
    Nguyên nhân chính là do thiếu quỹ đất sạch, quy hoạch chưa gắn kết với quy hoạch đô thị tổng thể, thiếu công bố thông tin và sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan quản lý.

  3. Chuyển đổi mô hình quản lý chợ có lợi ích gì?
    Chuyển đổi giúp nâng cao hiệu quả quản lý, thu hút đầu tư, cải thiện cơ sở vật chất, tăng tính minh bạch và năng động trong hoạt động kinh doanh, đồng thời giảm gánh nặng ngân sách nhà nước.

  4. Các biện pháp nào giúp nâng cao công tác giám sát và xử lý vi phạm tại chợ?
    Tăng cường kiểm tra định kỳ, phối hợp giữa các cơ quan chức năng, xử lý nghiêm minh các vi phạm về vệ sinh an toàn thực phẩm, phòng cháy chữa cháy và kinh doanh phi pháp, đồng thời nâng cao ý thức chấp hành của tiểu thương.

  5. Làm thế nào để cải thiện công tác thu phí tại các chợ?
    Hoàn thiện quy định thu phí, minh bạch trong quản lý tài chính, tăng cường kiểm tra, áp dụng công nghệ quản lý hiện đại và nâng cao trách nhiệm của ban quản lý chợ trong thu nộp ngân sách.

Kết luận

  • Hệ thống chợ tại thành phố Móng Cái có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế thương mại cửa khẩu, nhưng còn nhiều hạn chế về quy hoạch, đầu tư và quản lý.
  • Công tác quản lý nhà nước cần được hoàn thiện qua việc đồng bộ quy hoạch, tăng cường đầu tư, chuyển đổi mô hình quản lý và nâng cao hiệu quả giám sát.
  • Việc xã hội hóa đầu tư và chuyển đổi mô hình quản lý chợ là xu hướng tất yếu để phát huy tiềm năng kinh tế của hệ thống chợ.
  • Các giải pháp đề xuất hướng tới mục tiêu xây dựng hệ thống chợ hiện đại, văn minh, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của thành phố đến năm 2020 và tầm nhìn 2030.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và nhà đầu tư phối hợp chặt chẽ để triển khai hiệu quả các giải pháp, góp phần nâng cao năng lực quản lý và phát triển bền vững hệ thống chợ Móng Cái.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần sớm triển khai hoàn thiện quy hoạch, đẩy mạnh chuyển đổi mô hình quản lý và tăng cường đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất chợ, đồng thời nâng cao năng lực quản lý và giám sát để phát huy hiệu quả nguồn lực hiện có.