Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách Nhà nước (NSNN) đóng vai trò huyết mạch trong nền kinh tế, là công cụ quan trọng để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và thực hiện chính sách xã hội. Trong hệ thống ngân sách, ngân sách xã (NSX) là cấp cuối cùng, trực tiếp phục vụ hoạt động của chính quyền cơ sở và phát triển địa phương. Huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, với 18 đơn vị hành chính, đã nhiều năm hoàn thành nhiệm vụ quản lý ngân sách xã, tuy nhiên vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như chất lượng lập dự toán chưa cao, chi ngân sách vượt dự toán với tỷ lệ chi thực hiện so với kế hoạch năm 2019 là 375,68%, năm 2020 là 536,96% và năm 2021 là 165,84%. Công tác quyết toán và thanh tra, kiểm tra ngân sách xã cũng chưa được thực hiện nghiêm túc, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Thuận Thành giai đoạn 2019-2021, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra ngân sách xã tại 18 xã, thị trấn của huyện trong giai đoạn 2019-2021. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc hệ thống hóa lý thuyết quản lý ngân sách xã và thực tiễn khi là công trình đầu tiên nghiên cứu chuyên sâu về quản lý ngân sách xã tại huyện Thuận Thành, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền địa phương trong việc hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Khái niệm ngân sách nhà nước và ngân sách xã: NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. NSX là cấp ngân sách cơ sở, phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa chính quyền xã và các chủ thể khác, đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền xã.

  • Vai trò của ngân sách xã: Cung cấp phương tiện vật chất cho hoạt động chính quyền cơ sở; điều chỉnh, kích thích hoạt động kinh tế - xã hội; xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội; thực hiện các chính sách văn hóa, xã hội tại địa phương.

  • Chu trình quản lý ngân sách xã: Bao gồm ba khâu chính là lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách xã, được thực hiện theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015 và các văn bản hướng dẫn liên quan.

  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách xã: Bao gồm yếu tố khách quan như chính sách pháp luật, điều kiện kinh tế - xã hội; yếu tố chủ quan như nhận thức của chính quyền địa phương, tổ chức bộ máy quản lý, trình độ cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin và ý thức chấp hành pháp luật của người dân.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng cả số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo quyết toán ngân sách của huyện Thuận Thành và các xã, thị trấn giai đoạn 2019-2021, các văn bản pháp luật liên quan. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát, phỏng vấn trực tiếp 522 người gồm cán bộ quản lý ngân sách, đại biểu HĐND, cán bộ kế toán xã, đại diện các tổ chức đoàn thể và người nộp thuế trên địa bàn huyện.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh các chỉ tiêu tuyệt đối, tương đối và bình quân; phân tích dãy số biến động theo thời gian; so sánh cân đối tài chính ngân sách xã. Các chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm tổng dự toán thu, chi ngân sách xã, tỷ lệ hoàn thành dự toán, tỷ lệ tăng trưởng thu, chi ngân sách, cơ cấu thu chi theo nội dung và lĩnh vực, cũng như các chỉ tiêu về thanh tra, kiểm tra ngân sách xã.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát sơ cấp được tiến hành trong tháng 11 năm 2021, xử lý và phân tích dữ liệu trong các tháng tiếp theo, tập trung đánh giá giai đoạn 2019-2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán ngân sách xã: Tổng dự toán thu ngân sách xã giai đoạn 2019-2021 biến động mạnh, năm 2019 là 333.495 triệu đồng, giảm 31,07% năm 2020 xuống còn 229.865 triệu đồng, sau đó tăng 165,52% năm 2021 lên 610.327 triệu đồng. Thu bổ sung từ ngân sách cấp trên chiếm tỷ trọng lớn, năm 2019 là 60,78%, năm 2021 tăng lên 78,55%, cho thấy ngân sách xã còn phụ thuộc nhiều vào nguồn cấp trên.

  2. Chấp hành dự toán thu, chi ngân sách xã: Tỷ lệ chi thực hiện so với kế hoạch vượt mức rất cao, năm 2019 đạt 375,68%, năm 2020 là 536,96%, năm 2021 giảm còn 165,84%. Điều này phản ánh việc chi ngân sách xã chưa tuân thủ nghiêm ngặt dự toán, gây khó khăn trong quản lý tài chính.

  3. Công tác quyết toán ngân sách xã: Một số địa phương chưa tuân thủ biểu mẫu quyết toán theo quy định, việc thẩm tra số liệu quyết toán chưa kịp thời, ảnh hưởng đến tính chính xác và minh bạch trong quản lý ngân sách.

  4. Thanh tra, kiểm tra và giám sát ngân sách xã: Công tác thanh tra, kiểm tra chưa được chú trọng đúng mức, HĐND các xã, thị trấn chưa phát huy hết vai trò giám sát thu chi ngân sách xã, dẫn đến một số sai phạm chưa được phát hiện và xử lý kịp thời.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên xuất phát từ việc lập dự toán ngân sách xã còn mang tính hình thức, thiếu căn cứ khoa học và chưa sát với thực tế thu chi. Việc chi ngân sách vượt dự toán lớn do thiếu kiểm soát chặt chẽ, chưa có cơ chế điều chỉnh kịp thời dự toán trong năm. Công tác quyết toán và thanh tra, kiểm tra còn hạn chế do thiếu nguồn lực, trình độ cán bộ và sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng chưa hiệu quả.

So sánh với kinh nghiệm quản lý ngân sách xã tại huyện Trực Ninh (Nam Định) và Quế Võ (Bắc Ninh), các địa phương này đã thực hiện tốt công tác lập dự toán dựa trên căn cứ khoa học, kiểm soát chặt chẽ chi ngân sách, quyết toán đúng quy định và tăng cường thanh tra, giám sát. Điều này cho thấy việc nâng cao nhận thức, tổ chức bộ máy quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện biến động dự toán thu, chi ngân sách xã giai đoạn 2019-2021, bảng so sánh tỷ lệ chi vượt dự toán và biểu đồ cơ cấu nguồn thu ngân sách xã theo từng năm để minh họa rõ nét các vấn đề tồn tại và xu hướng phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán ngân sách xã: Yêu cầu các xã, thị trấn xây dựng dự toán dựa trên căn cứ khoa học, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, tình hình thực hiện ngân sách các năm trước và các quy định pháp luật. Thời gian thực hiện: ngay từ năm ngân sách tiếp theo. Chủ thể thực hiện: UBND xã, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  2. Kiểm soát chặt chẽ công tác chi ngân sách xã: Thiết lập cơ chế giám sát, kiểm tra thường xuyên việc chi ngân sách, đảm bảo chi đúng dự toán, đúng chế độ, tiêu chuẩn và tiết kiệm. Thời gian: triển khai liên tục hàng năm. Chủ thể: UBND xã, Kho bạc Nhà nước, Thanh tra huyện.

  3. Nâng cao chất lượng công tác quyết toán ngân sách xã: Đào tạo cán bộ kế toán xã về nghiệp vụ quyết toán, đảm bảo báo cáo quyết toán chính xác, trung thực và đúng thời hạn. Thời gian: tổ chức đào tạo định kỳ hàng năm. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, Kho bạc Nhà nước.

  4. Tăng cường thanh tra, kiểm tra và giám sát ngân sách xã: Phối hợp giữa các cơ quan chức năng và HĐND xã trong việc thanh tra, kiểm tra thu chi ngân sách, phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Thời gian: thực hiện thường xuyên, ưu tiên các xã có dấu hiệu vi phạm. Chủ thể: Thanh tra huyện, HĐND xã, UBND xã.

  5. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách xã: Xây dựng hệ thống phần mềm quản lý ngân sách xã đồng bộ, giúp lưu trữ, xử lý và báo cáo số liệu nhanh chóng, chính xác. Thời gian: triển khai trong 2 năm tới. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã, huyện: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách xã, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo để xây dựng chính sách, quy định phù hợp nhằm hoàn thiện cơ chế quản lý ngân sách xã, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

  3. Sinh viên, học viên cao học ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc nghiên cứu chuyên sâu về quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt là ngân sách cấp xã.

  4. Các tổ chức, cơ quan thanh tra, kiểm tra tài chính: Sử dụng luận văn để nâng cao hiệu quả công tác giám sát, phát hiện và xử lý các sai phạm trong quản lý ngân sách xã.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách xã có vai trò gì trong hệ thống ngân sách nhà nước?
    Ngân sách xã là cấp ngân sách cơ sở, cung cấp nguồn tài chính cho hoạt động của chính quyền xã, đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, an ninh trật tự tại địa phương.

  2. Tại sao tỷ lệ chi ngân sách xã vượt dự toán lại cao?
    Nguyên nhân chủ yếu do lập dự toán chưa sát thực tế, thiếu kiểm soát chặt chẽ trong chi tiêu, chưa có cơ chế điều chỉnh dự toán kịp thời và hạn chế trong công tác giám sát, thanh tra.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách xã?
    Bao gồm yếu tố khách quan như chính sách pháp luật, điều kiện kinh tế - xã hội; yếu tố chủ quan như nhận thức của chính quyền địa phương, tổ chức bộ máy, trình độ cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin và ý thức chấp hành pháp luật của người dân.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã?
    Cần tăng cường lập dự toán khoa học, kiểm soát chi ngân sách chặt chẽ, nâng cao chất lượng quyết toán, đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.

  5. Luận văn có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Có, luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn có thể tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương đồng trong việc hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách xã, đồng thời phân tích thực trạng quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Thuận Thành giai đoạn 2019-2021 với các số liệu cụ thể về dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.
  • Phát hiện các tồn tại như dự toán chưa sát thực tế, chi ngân sách vượt dự toán lớn, công tác quyết toán và thanh tra, kiểm tra còn hạn chế.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã, bao gồm tăng cường lập dự toán, kiểm soát chi ngân sách, nâng cao chất lượng quyết toán, đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Luận văn có ý nghĩa khoa học và thực tiễn, là tài liệu tham khảo hữu ích cho các cấp chính quyền, cán bộ quản lý ngân sách, nhà nghiên cứu và sinh viên.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng huyện Thuận Thành triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn tới để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương bền vững.

Hãy bắt đầu áp dụng các giải pháp này để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã tại huyện Thuận Thành và các địa phương tương tự!