Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu rộng với nền kinh tế thế giới, quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) trở thành một trong những nội dung trọng yếu nhằm đảm bảo sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Tại thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ, hoạt động quản lý NSNN có vai trò quan trọng trong việc huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực tài chính phục vụ phát triển địa phương. Giai đoạn 2015-2017, thị xã Phú Thọ đã chứng kiến nhiều chuyển biến trong công tác quản lý ngân sách, tuy nhiên vẫn còn tồn tại những hạn chế như hiệu quả phân bổ vốn đầu tư chưa cao, tình trạng dàn trải, manh mún gây thất thoát lãng phí vốn. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích, đánh giá thực trạng quản lý NSNN tại thị xã Phú Thọ, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách trong giai đoạn tiếp theo. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động lập dự toán, chấp hành, quyết toán và giám sát ngân sách nhà nước trên địa bàn thị xã trong khoảng thời gian 2015-2017. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý địa phương trong việc đổi mới và nâng cao hiệu quả quản lý NSNN, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội ổn định và bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào các khái niệm chính như: ngân sách nhà nước, quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, phân cấp quản lý ngân sách, và các nguyên tắc quản lý ngân sách. Ngân sách nhà nước được hiểu là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Quản lý ngân sách nhà nước là quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ ngân sách nhằm đảm bảo hiệu quả và tuân thủ pháp luật. Mô hình phân cấp quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện được áp dụng để phân tích vai trò, trách nhiệm và quyền hạn của các cấp chính quyền trong việc lập dự toán, chấp hành, quyết toán và giám sát ngân sách. Các nguyên tắc quản lý ngân sách như tính thống nhất, hiệu quả, tiết kiệm, công khai minh bạch và phân cấp quản lý được xem là cơ sở để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo thống kê, tài liệu nghiên cứu liên quan đến quản lý NSNN và các báo cáo của các cơ quan chức năng tại thị xã Phú Thọ. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát phỏng vấn 50 doanh nghiệp trên địa bàn, cùng với phỏng vấn 5 cán bộ thuế và cán bộ phòng Tài chính Kế hoạch thị xã. Mẫu nghiên cứu được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên hệ thống nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả để đánh giá biến động thu chi ngân sách, phương pháp so sánh để đối chiếu các chỉ tiêu qua các năm, từ đó rút ra các nhận định về hiệu quả quản lý ngân sách. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2017, phù hợp với dữ liệu thu thập và thực tiễn quản lý ngân sách tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu ngân sách: Tổng thu NSNN trên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2015-2017 có xu hướng tăng trưởng ổn định, với mức tăng trung bình khoảng 7% mỗi năm, phù hợp với tốc độ tăng trưởng kinh tế địa phương. Tuy nhiên, tỷ lệ thu so với dự toán chỉ đạt khoảng 85-90%, cho thấy còn tồn tại sự chênh lệch giữa kế hoạch và thực tế thu ngân sách.

  2. Thực trạng chi ngân sách: Chi ngân sách nhà nước tại thị xã cũng tăng trưởng tương ứng, trong đó chi đầu tư phát triển chiếm khoảng 40% tổng chi ngân sách. Tuy nhiên, việc phân bổ vốn đầu tư còn dàn trải, manh mún, dẫn đến hiệu quả sử dụng vốn chưa cao, với tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư chỉ đạt khoảng 75% kế hoạch.

  3. Quản lý dự toán và chấp hành ngân sách: Công tác lập dự toán ngân sách được thực hiện theo đúng quy trình, tuy nhiên việc điều chỉnh dự toán trong quá trình thực hiện còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng ứng phó với biến động nguồn thu. Tỷ lệ chấp hành dự toán chi ngân sách đạt khoảng 88%, phản ánh sự tuân thủ nhưng cũng cho thấy một số khó khăn trong cân đối ngân sách.

  4. Giám sát và kiểm tra ngân sách: Hoạt động giám sát ngân sách của Hội đồng nhân dân và các cơ quan chức năng được tăng cường, tuy nhiên vẫn còn hạn chế về năng lực và công cụ giám sát. Việc phát hiện và xử lý các sai phạm trong quản lý ngân sách chưa được thực hiện triệt để, ảnh hưởng đến tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên chủ yếu do các yếu tố thể chế tài chính chưa hoàn thiện, bộ máy quản lý còn thiếu đồng bộ và năng lực cán bộ chưa đáp ứng yêu cầu. So với các địa phương như thành phố Bắc Ninh và Tuyên Quang, thị xã Phú Thọ còn chậm trong việc ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý ngân sách và chưa có hệ thống kiểm soát chi tiêu chặt chẽ. Việc phân bổ vốn đầu tư dàn trải và manh mún cũng là điểm chung của nhiều địa phương cấp huyện, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển kinh tế - xã hội. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu chi ngân sách qua các năm và bảng so sánh tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư giữa các năm để minh họa rõ hơn về hiệu quả quản lý ngân sách. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thiện thể chế, nâng cao năng lực quản lý và tăng cường giám sát nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện thể chế quản lý ngân sách: Ban hành các văn bản quy phạm pháp luật cụ thể, minh bạch về quy trình lập dự toán, phân bổ và sử dụng ngân sách, đồng thời quy định rõ trách nhiệm của từng cơ quan, đơn vị trong quản lý ngân sách. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm; Chủ thể thực hiện: UBND thị xã phối hợp với Sở Tài chính tỉnh.

  2. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ về quản lý ngân sách và ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ tài chính, thuế và các đơn vị sử dụng ngân sách. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính Kế hoạch thị xã phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin: Xây dựng và triển khai hệ thống phần mềm quản lý ngân sách điện tử, giúp theo dõi, giám sát thu chi ngân sách kịp thời, chính xác và minh bạch. Thời gian thực hiện: 2 năm; Chủ thể thực hiện: UBND thị xã phối hợp với Kho bạc Nhà nước và Sở Thông tin và Truyền thông.

  4. Tăng cường công tác giám sát, kiểm tra: Thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ từ Hội đồng nhân dân, các cơ quan thanh tra, kiểm toán và sự tham gia của người dân nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm trong quản lý ngân sách. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể thực hiện: HĐND thị xã, Thanh tra tỉnh và các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, nguyên tắc và thực trạng quản lý ngân sách cấp huyện, từ đó áp dụng các giải pháp cải tiến phù hợp.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng và hoàn thiện các chính sách, thể chế quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện.

  4. Doanh nghiệp và tổ chức xã hội trên địa bàn: Hiểu rõ hơn về cơ chế thu chi ngân sách, từ đó phối hợp hiệu quả với chính quyền địa phương trong các hoạt động kinh tế - xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế địa phương?
    Quản lý ngân sách cấp huyện là công cụ huy động và phân bổ nguồn lực tài chính để thực hiện các chức năng nhà nước tại địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và nâng cao đời sống nhân dân.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách tại thị xã Phú Thọ?
    Các yếu tố chính gồm thể chế tài chính, năng lực bộ máy và cán bộ quản lý, trình độ phát triển kinh tế và mức thu nhập của người dân, cũng như sự minh bạch và giám sát trong quản lý ngân sách.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn này?
    Luận văn sử dụng phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp qua khảo sát phỏng vấn và dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo, văn bản pháp luật; phân tích dữ liệu bằng thống kê mô tả và so sánh để đánh giá thực trạng quản lý ngân sách.

  4. Các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách là gì?
    Bao gồm hoàn thiện thể chế quản lý, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách và tăng cường công tác giám sát, kiểm tra.

  5. Làm thế nào để doanh nghiệp có thể phối hợp hiệu quả với chính quyền trong quản lý ngân sách?
    Doanh nghiệp cần hiểu rõ các quy định về nghĩa vụ thuế, phí và các khoản đóng góp, đồng thời tham gia phản hồi, giám sát việc sử dụng ngân sách để đảm bảo nguồn lực được sử dụng hiệu quả, minh bạch.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích và đánh giá thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại thị xã Phú Thọ giai đoạn 2015-2017, chỉ ra những ưu điểm và hạn chế trong công tác lập dự toán, chấp hành, quyết toán và giám sát ngân sách.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách gồm thể chế tài chính, bộ máy và cán bộ, trình độ phát triển kinh tế và mức thu nhập của người dân.
  • So sánh với thực tiễn quản lý ngân sách tại một số địa phương khác cho thấy thị xã Phú Thọ cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao năng lực quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách gồm hoàn thiện thể chế, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ và tăng cường giám sát.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, là cơ sở khoa học cho các nhà quản lý địa phương trong việc đổi mới và nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và lãnh đạo thị xã Phú Thọ cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật dữ liệu để điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển.