Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những công cụ quan trọng nhất để điều tiết kinh tế - xã hội, đảm bảo sự phát triển bền vững của quốc gia và địa phương. Tại huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng, với diện tích tự nhiên 189 km² và dân số trên 153 nghìn người, kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ nhỏ lẻ, việc quản lý NSNN có vai trò then chốt trong phát triển kinh tế - xã hội. Giai đoạn 2016-2018, tổng thu ngân sách trên địa bàn huyện tăng bình quân 33,4%/năm, thu nhập bình quân đầu người đạt 41,73 triệu đồng/năm, tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 2,39%, tỷ lệ người dân tham gia bảo hiểm y tế đạt 86,3%. Tuy nhiên, thu ngân sách còn hạn chế, phụ thuộc nhiều vào ngân sách cấp trên, còn tồn tại thất thu, bỏ sót nguồn thu và lãng phí trong chi tiêu.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý NSNN tại huyện Tiên Lãng trong giai đoạn 2016-2018, đánh giá những hạn chế, nguyên nhân và đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện đến năm 2025. Nghiên cứu có phạm vi tập trung vào các nội dung: lập dự toán, phân bổ và giao dự toán, tổ chức thu chi, quyết toán ngân sách và công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát ngân sách tại huyện Tiên Lãng. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả quản lý NSNN, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: NSNN là công cụ điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế, bao gồm các chức năng bảo đảm chi tiêu công và điều chỉnh các quan hệ xã hội. NSNN có cấu trúc gồm phần thu và phần chi, với các yêu cầu về cân bằng, minh bạch, công bằng và hiệu quả.

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện: Quản lý NSNN cấp huyện là quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động thu, chi ngân sách theo quy định pháp luật, đảm bảo sự phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội địa phương và phân cấp quản lý nhà nước.

  • Nguyên tắc quản lý ngân sách nhà nước: Bao gồm nguyên tắc quản lý thống nhất, tập trung dân chủ; hiệu quả, tiết kiệm; công khai, minh bạch, công bằng; phân công, phân cấp quản lý; bảo đảm trách nhiệm.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: dự toán ngân sách, phân bổ ngân sách, thu ngân sách, chi ngân sách, quyết toán ngân sách, thanh tra kiểm tra ngân sách, bội chi ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo tài chính, dự toán, quyết toán ngân sách của huyện Tiên Lãng giai đoạn 2016-2018; các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015; các báo cáo của Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước huyện Tiên Lãng; tài liệu học thuật và các nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Kết hợp nghiên cứu tài liệu, phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý ngân sách tại huyện Tiên Lãng để hiểu rõ thực trạng và khó khăn trong quản lý ngân sách.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp phân tích định lượng số liệu thu chi ngân sách, so sánh tỷ lệ phần trăm các khoản thu, chi qua các năm; phân tích định tính các nguyên nhân, hạn chế và đề xuất giải pháp dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn.

  • Cỡ mẫu và timeline: Dữ liệu thu thập tập trung vào giai đoạn 2016-2018, với các báo cáo tài chính hàng năm và phỏng vấn khoảng 10 cán bộ chủ chốt trong công tác quản lý ngân sách huyện. Nghiên cứu hoàn thành trong năm 2019, đề xuất giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu ngân sách: Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Tiên Lãng giai đoạn 2016-2018 tăng bình quân 33,4%/năm, tuy nhiên thu trên địa bàn chỉ chiếm khoảng 40% tổng thu ngân sách, phần còn lại phụ thuộc vào ngân sách cấp trên. Thu nhập bình quân đầu người tăng từ 32,5 triệu đồng năm 2016 lên 41,73 triệu đồng năm 2018. Tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 6,51% xuống còn 2,39%.

  2. Thực trạng chi ngân sách: Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên (chiếm trên 70% tổng chi), chi đầu tư phát triển chiếm khoảng 26,6%. Chi thường xuyên có xu hướng tăng nhẹ qua các năm, trong khi chi đầu tư phát triển chưa tương xứng với tiềm năng phát triển kinh tế của huyện.

  3. Công tác lập và phân bổ dự toán ngân sách: Dự toán ngân sách được lập theo đúng quy định, bám sát các chỉ tiêu kinh tế - xã hội và kết quả thực hiện năm trước. Tuy nhiên, việc phân bổ dự toán còn mang tính hành chính, chưa thực sự linh hoạt và chưa phát huy tối đa hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Thanh tra, kiểm tra và giám sát ngân sách: Công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách được thực hiện thường xuyên nhưng còn hạn chế về năng lực cán bộ và phương tiện kỹ thuật. Một số sai phạm về chi tiêu, thất thoát ngân sách vẫn xảy ra, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên bao gồm: năng lực cán bộ quản lý ngân sách còn yếu, thiếu chuyên môn sâu và kinh nghiệm thực tiễn; cơ chế phân cấp quản lý ngân sách chưa rõ ràng, dẫn đến sự chồng chéo và thiếu trách nhiệm trong quản lý thu chi; công tác kiểm tra, giám sát chưa được chú trọng đúng mức, thiếu công cụ hiện đại hỗ trợ quản lý; nguồn thu ngân sách địa phương còn hạn chế do kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp và dịch vụ nhỏ lẻ.

So sánh với các huyện lân cận như Kiến Thụy, Tiên Lữ và Tiền Hải, huyện Tiên Lãng có mức thu ngân sách thấp hơn, chi đầu tư phát triển chưa tương xứng với tiềm năng. Các huyện này đã áp dụng nhiều biện pháp như tăng cường thu hút đầu tư, rà soát nguồn thu, nâng cao hiệu quả chi tiêu và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách, từ đó đạt được kết quả tích cực hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ phần trăm thu ngân sách địa phương so với tổng thu ngân sách, biểu đồ cơ cấu chi ngân sách theo từng năm, bảng tổng hợp kết quả thanh tra, kiểm tra ngân sách. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét xu hướng và điểm nghẽn trong quản lý ngân sách huyện Tiên Lãng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý ngân sách, tài chính công cho cán bộ, công chức huyện Tiên Lãng nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng thực tiễn. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do UBND huyện phối hợp với Học viện Hành chính Quốc gia tổ chức.

  2. Hoàn thiện cơ chế phân cấp và phân quyền quản lý ngân sách: Rà soát, điều chỉnh các quy định về phân cấp quản lý ngân sách để đảm bảo rõ ràng, minh bạch, tránh chồng chéo và nâng cao trách nhiệm của từng cấp, từng cơ quan trong quản lý thu chi ngân sách. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Sở Tài chính và UBND huyện chủ trì.

  3. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Xây dựng hệ thống phần mềm quản lý ngân sách điện tử, kết nối giữa các cơ quan thu, chi, kiểm tra để nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu sai sót và thất thoát ngân sách. Thời gian triển khai trong 3 năm, do Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông.

  4. Nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát ngân sách: Tăng cường nguồn lực, trang thiết bị và đào tạo chuyên môn cho đội ngũ thanh tra, kiểm tra ngân sách; xây dựng quy trình kiểm tra chặt chẽ, minh bạch, xử lý nghiêm các vi phạm. Thời gian thực hiện liên tục, do Thanh tra huyện và các cơ quan liên quan đảm nhiệm.

  5. Đa dạng hóa nguồn thu ngân sách địa phương: Khuyến khích phát triển các ngành công nghiệp, dịch vụ, du lịch và nông nghiệp công nghệ cao để mở rộng cơ sở thuế, giảm sự phụ thuộc vào ngân sách cấp trên. UBND huyện phối hợp với các sở ngành liên quan xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế địa phương trong 5 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và các cơ quan tài chính địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng, khó khăn và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, từ đó áp dụng vào thực tiễn công tác quản lý.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý công, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu và luận văn liên quan.

  3. Các cơ quan hoạch định chính sách tài chính - ngân sách: Hỗ trợ đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách địa phương, từ đó xây dựng chính sách phân cấp, phân quyền phù hợp, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Các tổ chức, doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn huyện Tiên Lãng: Hiểu rõ cơ chế quản lý ngân sách địa phương, từ đó phối hợp hiệu quả với chính quyền trong các hoạt động đầu tư, kinh doanh và đóng góp ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế - xã hội?
    Quản lý ngân sách cấp huyện là công cụ quan trọng để huy động và sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính địa phương, đảm bảo chi tiêu công hợp lý, thúc đẩy phát triển kinh tế, nâng cao đời sống người dân và bảo đảm an ninh quốc phòng.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách tại huyện Tiên Lãng là gì?
    Khó khăn gồm năng lực cán bộ còn hạn chế, nguồn thu ngân sách địa phương thấp, cơ chế phân cấp chưa rõ ràng, công tác thanh tra, kiểm tra chưa hiệu quả, dẫn đến thất thu và lãng phí ngân sách.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thu ngân sách địa phương?
    Cần đa dạng hóa nguồn thu, tăng cường kiểm tra, rà soát các khoản thu, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, đồng thời phát triển kinh tế địa phương để mở rộng cơ sở thuế.

  4. Vai trò của công tác thanh tra, kiểm tra trong quản lý ngân sách là gì?
    Thanh tra, kiểm tra giúp phát hiện, ngăn chặn sai phạm, lãng phí, thất thoát ngân sách, đảm bảo tính minh bạch, công bằng và hiệu quả trong sử dụng ngân sách nhà nước.

  5. Các giải pháp công nghệ nào có thể áp dụng trong quản lý ngân sách cấp huyện?
    Áp dụng phần mềm quản lý ngân sách điện tử, hệ thống kế toán tài chính tự động, kết nối dữ liệu thu chi giữa các cơ quan, sử dụng công nghệ số để giám sát và báo cáo ngân sách kịp thời, chính xác.

Kết luận

  • Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện Tiên Lãng giữ vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương, góp phần nâng cao đời sống người dân và đảm bảo an ninh quốc phòng.
  • Thực trạng quản lý ngân sách còn nhiều hạn chế như thu ngân sách địa phương thấp, chi tiêu chưa hiệu quả, công tác thanh tra kiểm tra chưa đáp ứng yêu cầu.
  • Nguyên nhân chủ yếu do năng lực cán bộ, cơ chế phân cấp chưa rõ ràng, thiếu ứng dụng công nghệ và công tác giám sát còn yếu.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện cơ chế phân cấp, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường thanh tra kiểm tra và đa dạng hóa nguồn thu.
  • Nghiên cứu hướng tới hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước huyện Tiên Lãng đến năm 2025, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững, kêu gọi các cấp chính quyền và cơ quan liên quan phối hợp thực hiện các giải pháp đề xuất.