Tổng quan nghiên cứu

Quản lý thu, chi ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò thiết yếu trong việc điều hành kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng và phát triển địa phương. Tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu, một huyện vùng cao với diện tích tự nhiên hơn 68.500 ha và dân số khoảng 56.000 người, công tác quản lý thu, chi NSNN gặp nhiều thách thức do nguồn thu hạn hẹp trong khi nhu cầu chi ngày càng tăng. Giai đoạn 2017-2019, tổng thu ngân sách trên địa bàn có sự biến động với nhiều khoản thu vượt dự toán, trong khi công tác chi ngân sách đảm bảo cân đối và phục vụ các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, vẫn tồn tại hạn chế như dự toán thu chưa vững chắc, nguồn thu chủ yếu dựa vào đất đai và tài nguyên, công tác quyết toán còn sai sót và kiểm tra chưa đồng bộ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu, chi NSNN trên địa bàn huyện Tam Đường trong giai đoạn 2017-2019, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp huyện. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách trên địa bàn huyện, với số liệu thu thập từ các báo cáo chính thức và khảo sát thực tế năm 2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Tam Đường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Ngân sách nhà nước là công cụ tài chính quan trọng của Nhà nước, bao gồm toàn bộ các khoản thu, chi đã được dự toán và thực hiện trong một năm nhằm đảm bảo chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước (Luật Ngân sách Nhà nước, 2015). Đặc điểm của ngân sách nhà nước là tính pháp lý cao, tính kế hoạch và sự giám sát của các cơ quan nhà nước.

  • Lý thuyết quản lý thu, chi ngân sách nhà nước: Quản lý thu ngân sách là quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật để huy động nguồn lực tài chính, đảm bảo công bằng và hiệu quả. Quản lý chi ngân sách là quá trình phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung nhằm thực hiện chức năng của Nhà nước, đảm bảo chi tiêu tiết kiệm, hợp lý và hiệu quả.

  • Khái niệm và nguyên tắc quản lý ngân sách: Bao gồm nguyên tắc quản lý thống nhất, tập trung, công khai, minh bạch, công bằng và có phân cấp quản lý; các phương pháp quản lý như phương pháp tổ chức, hành chính, kinh tế và pháp luật.

  • Các chỉ tiêu đánh giá quản lý ngân sách: Tốc độ tăng trưởng thu, chi NSNN; cơ cấu thu, chi ngân sách; tỷ lệ thực hiện thu, chi so với kế hoạch.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của UBND huyện Tam Đường giai đoạn 2017-2019, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, Nghị định 163/2016/NĐ-CP và Thông tư 342/2016/TT-BTC. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát, phỏng vấn 35 cán bộ quản lý thu, chi ngân sách tại phòng Tài chính – Kế hoạch huyện và các xã, thị trấn trong năm 2020.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để trình bày số liệu qua bảng biểu, biểu đồ; phương pháp so sánh để đánh giá mức độ tăng trưởng, tỷ lệ thực hiện dự toán thu, chi qua các năm; phân tích định tính dựa trên ý kiến khảo sát và đánh giá thực trạng.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: 35 cán bộ tham gia quản lý thu, chi ngân sách được chọn theo phương pháp phi xác suất, bao gồm cán bộ phòng Tài chính – Kế hoạch huyện, Chủ tịch UBND và cán bộ kế toán ngân sách các xã, thị trấn nhằm đảm bảo tính đại diện cho các cấp quản lý ngân sách.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu thứ cấp từ báo cáo 2017-2019; khảo sát sơ cấp và phân tích dữ liệu trong khoảng thời gian từ tháng 5 đến tháng 6 năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tốc độ tăng trưởng thu ngân sách: Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Tam Đường giai đoạn 2017-2019 có xu hướng tăng trưởng ổn định, với mức tăng trung bình khoảng 8-10% mỗi năm. Năm 2019, tổng thu đạt khoảng 100% kế hoạch, trong đó nhiều khoản thu vượt dự toán giao.

  2. Cơ cấu thu ngân sách: Thu ngân sách chủ yếu dựa vào các nguồn thu từ đất đai, tài nguyên và thanh lý tài sản nhà nước, chiếm trên 60% tổng thu. Thu từ khu vực ngoài quốc doanh còn hạn chế, dẫn đến nguồn thu không ổn định và thiếu bền vững.

  3. Tỷ lệ thực hiện chi ngân sách: Chi ngân sách nhà nước trên địa bàn đạt trên 95% kế hoạch hàng năm, đảm bảo kịp thời cho các hoạt động quản lý nhà nước, quốc phòng, an ninh và phát triển kinh tế - xã hội. Chi đầu tư phát triển chiếm khoảng 40% tổng chi ngân sách, tập trung vào xây dựng cơ bản và phát triển hạ tầng.

  4. Công tác quản lý và kiểm tra: Công tác lập dự toán ngân sách còn mang tính chủ quan, chưa dựa trên cơ sở khoa học vững chắc. Việc quyết toán ngân sách của một số cơ quan, đơn vị còn sai sót, chưa tuân thủ đầy đủ quy định pháp luật. Kiểm tra, thanh tra thu, chi ngân sách chưa thường xuyên và đồng bộ, dẫn đến việc thu hồi nợ đọng thuế còn chậm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ đặc thù kinh tế - xã hội của huyện Tam Đường là vùng cao, điều kiện phát triển kinh tế còn nhiều khó khăn, nguồn thu chủ yếu dựa vào tài nguyên thiên nhiên và đất đai, chưa đa dạng hóa được nguồn thu. So với các huyện như Tiền Hải (Thái Bình) và Thuận Thành (Bắc Ninh), nơi có nguồn thu đa dạng và công tác quản lý ngân sách chặt chẽ hơn, Tam Đường còn nhiều tiềm năng chưa được khai thác hiệu quả.

Việc lập dự toán ngân sách chưa chính xác ảnh hưởng đến hiệu quả chấp hành và quyết toán ngân sách, làm giảm tính minh bạch và hiệu quả sử dụng nguồn lực. Công tác kiểm tra, thanh tra chưa thường xuyên cũng làm giảm khả năng phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, gây thất thoát ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu, chi ngân sách qua các năm, bảng cơ cấu thu chi theo loại hình và biểu đồ tỷ lệ thực hiện dự toán thu, chi để minh họa rõ nét hơn về thực trạng quản lý ngân sách trên địa bàn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách: Áp dụng phương pháp dự báo khoa học, dựa trên cơ sở dữ liệu thực tế và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của huyện. Mục tiêu nâng cao độ chính xác dự toán thu, chi lên trên 95% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện phối hợp với các đơn vị liên quan.

  2. Đa dạng hóa nguồn thu ngân sách: Tăng cường khai thác các nguồn thu ngoài quốc doanh, phát triển các ngành dịch vụ, du lịch sinh thái và công nghiệp chế biến nhằm tạo nguồn thu ổn định, bền vững. Mục tiêu tăng tỷ trọng thu ngoài quốc doanh lên ít nhất 30% tổng thu ngân sách trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các phòng ban kinh tế và đầu tư.

  3. Nâng cao hiệu quả công tác chấp hành và quyết toán ngân sách: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ quản lý ngân sách, đặc biệt là cán bộ kế toán tại các xã, thị trấn. Áp dụng phần mềm quản lý ngân sách hiện đại để theo dõi, giám sát chặt chẽ các khoản thu, chi. Mục tiêu đạt tỷ lệ quyết toán đúng quy định trên 98% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính – Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước huyện.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra, xử lý nợ đọng thuế: Thiết lập kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thuế, tài chính và thanh tra để phát hiện, xử lý kịp thời các vi phạm. Mục tiêu giảm nợ đọng thuế xuống dưới 5% tổng thu ngân sách trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Cơ quan Thuế, UBND huyện, Thanh tra huyện.

  5. Đẩy mạnh công khai, minh bạch ngân sách: Thực hiện đầy đủ các quy định về công khai ngân sách, tạo điều kiện cho nhân dân và các tổ chức giám sát, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các đơn vị sử dụng ngân sách.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã: Nghiên cứu giúp nâng cao kiến thức, kỹ năng lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, từ đó cải thiện hiệu quả quản lý tài chính công tại địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo để xây dựng các chính sách, quy định phù hợp với đặc thù vùng cao, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật và cơ chế quản lý ngân sách nhà nước.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý thu, chi ngân sách cấp huyện, đặc biệt trong điều kiện kinh tế vùng cao, giúp mở rộng hiểu biết và ứng dụng lý thuyết vào thực tế.

  4. UBND huyện Tam Đường và các cơ quan liên quan: Sử dụng kết quả nghiên cứu để đánh giá, điều chỉnh và nâng cao hiệu quả công tác quản lý ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu, chi ngân sách nhà nước có vai trò gì đối với phát triển địa phương?
    Quản lý thu, chi NSNN là công cụ điều tiết tài chính, đảm bảo nguồn lực cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng và các chính sách xã hội. Ví dụ, tại Tam Đường, ngân sách hỗ trợ xây dựng hạ tầng và phát triển nông nghiệp, góp phần nâng cao đời sống người dân.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách tại huyện Tam Đường là gì?
    Khó khăn gồm nguồn thu hạn chế, chủ yếu dựa vào đất đai và tài nguyên; dự toán thu chưa chính xác; công tác quyết toán và kiểm tra chưa đồng bộ. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách và phát triển bền vững.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả lập dự toán ngân sách?
    Cần áp dụng phương pháp dự báo dựa trên dữ liệu thực tế, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời tăng cường đào tạo cán bộ và sử dụng công nghệ quản lý hiện đại để đảm bảo tính chính xác và khả thi của dự toán.

  4. Tại sao cần đa dạng hóa nguồn thu ngân sách?
    Đa dạng hóa nguồn thu giúp giảm phụ thuộc vào các nguồn không ổn định như đất đai, tài nguyên, tạo nguồn thu bền vững hơn, từ đó nâng cao khả năng cân đối ngân sách và đáp ứng nhu cầu chi tiêu phát triển.

  5. Công tác kiểm tra, thanh tra ngân sách có ý nghĩa như thế nào?
    Kiểm tra, thanh tra giúp phát hiện, xử lý kịp thời các sai phạm, ngăn ngừa thất thoát, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách. Ví dụ, tại Tam Đường, việc tăng cường kiểm tra đã góp phần giảm nợ đọng thuế và nâng cao ý thức chấp hành ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu, chi ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Tam Đường giai đoạn 2017-2019, chỉ ra những kết quả tích cực và hạn chế cần khắc phục.
  • Nguồn thu ngân sách chủ yếu dựa vào đất đai và tài nguyên, chưa đa dạng và bền vững, trong khi công tác lập dự toán và quyết toán còn nhiều sai sót.
  • Công tác quản lý thu, chi ngân sách cần được hoàn thiện qua các giải pháp cụ thể như nâng cao chất lượng lập dự toán, đa dạng hóa nguồn thu, tăng cường kiểm tra, thanh tra và đào tạo cán bộ.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để UBND huyện Tam Đường và các cơ quan liên quan xây dựng chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp nhằm phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Tam Đường.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương, góp phần xây dựng huyện Tam Đường phát triển toàn diện và bền vững!