Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách Nhà nước (NSNN) là công cụ tài chính quan trọng trong điều tiết nền kinh tế vĩ mô, đóng vai trò thiết yếu trong việc huy động và phân bổ nguồn lực tài chính nhằm phát triển kinh tế - xã hội. Tại huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình, một huyện thuần nông với nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp, công tác quản lý ngân sách nhà nước có vai trò quan trọng trong việc thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Giai đoạn 2015-2017, công tác quản lý ngân sách huyện Lệ Thủy đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế như lập dự toán chưa sát thực tế, thất thoát trong quản lý thu chi và công tác thanh tra, kiểm tra còn mang tính hình thức.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng căn cứ khoa học về quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Lệ Thủy, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp huyện, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đảm bảo cân đối thu chi và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý ngân sách từ năm 2015 đến năm 2017 tại huyện Lệ Thủy, bao gồm lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý ngân sách cấp huyện, đồng thời làm tài liệu tham khảo cho các cán bộ quản lý và các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Định nghĩa ngân sách nhà nước theo Luật NSNN 83/2015/QH13, đặc điểm, chức năng và vai trò của ngân sách trong nền kinh tế thị trường, bao gồm huy động nguồn lực, cân đối thu chi, giám sát và điều tiết kinh tế xã hội.
  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách: Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước giữa các cấp chính quyền, nguyên tắc phân cấp, vai trò và nội dung phân cấp ngân sách cấp huyện nhằm tăng hiệu quả quản lý và phát huy tính chủ động của địa phương.
  • Khái niệm quản lý ngân sách cấp huyện: Quản lý ngân sách là quá trình sử dụng các công cụ và phương pháp quản lý để điều hành hoạt động thu chi ngân sách, đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của địa phương. Các nguyên tắc cơ bản như nguyên tắc đầy đủ, thống nhất, cân đối, công khai và rõ ràng được áp dụng trong quản lý ngân sách cấp huyện.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước, phân cấp quản lý ngân sách, lập dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, thanh tra kiểm tra ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính nhằm đánh giá toàn diện công tác quản lý ngân sách tại huyện Lệ Thủy:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu chi ngân sách nhà nước huyện Lệ Thủy giai đoạn 2015-2017, các báo cáo tài chính, quyết toán ngân sách, kết quả thanh tra, kiểm tra ngân sách; tài liệu pháp luật liên quan như Luật NSNN 2015, Nghị định 163/2016/NĐ-CP; các tài liệu nghiên cứu, kinh nghiệm quản lý ngân sách của các huyện khác.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê số liệu thu chi ngân sách, so sánh tỷ lệ phần trăm các khoản thu, chi qua các năm; phương pháp tổng hợp, so sánh để đánh giá thực trạng và hạn chế; phân tích nguyên nhân và đề xuất giải pháp dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu thu thập toàn bộ các báo cáo ngân sách và tài liệu liên quan trong giai đoạn nghiên cứu tại huyện Lệ Thủy, đảm bảo tính đại diện và đầy đủ.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2017, với việc thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu trong năm 2018, đồng thời tham khảo kinh nghiệm quản lý ngân sách của các địa phương khác trong cùng thời kỳ.

Phương pháp luận dựa trên chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, bám sát các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về quản lý ngân sách nhà nước.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán ngân sách: Dự toán thu ngân sách huyện Lệ Thủy giai đoạn 2015-2017 có sự tăng trưởng ổn định, tuy nhiên việc lập dự toán còn chưa sát với thực tế. Tỷ lệ dự toán thu đạt khoảng 85-90% so với thực tế thu, cho thấy dự toán có phần lạc quan hoặc chưa phản ánh đầy đủ nguồn thu. Dự toán chi cũng chưa cân đối hoàn toàn với nguồn thu, dẫn đến áp lực cân đối ngân sách.

  2. Cơ cấu nguồn thu và chi ngân sách: Trong giai đoạn nghiên cứu, nguồn thu chủ yếu của huyện là thuế nội địa và các khoản thu từ sản xuất nông nghiệp, chiếm khoảng 70% tổng thu ngân sách. Chi ngân sách tập trung vào chi thường xuyên (khoảng 65%) và chi đầu tư phát triển (khoảng 35%). Tỷ lệ chi đầu tư phát triển còn thấp so với nhu cầu phát triển hạ tầng và kinh tế địa phương.

  3. Công tác chấp hành dự toán ngân sách: Việc chấp hành dự toán thu ngân sách đạt khoảng 92% so với dự toán được giao, tuy nhiên vẫn còn tình trạng thất thoát do chưa bao quát hết các nguồn thu. Công tác chi ngân sách chưa tập trung đúng mức, có hiện tượng chi sai quy định và chưa kiểm soát chặt chẽ các khoản chi thường xuyên.

  4. Thanh tra, kiểm tra ngân sách: Công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách huyện Lệ Thủy còn mang tính hình thức, chưa phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. So với các huyện như Vũ Thư (Thái Bình) và Nha Trang (Khánh Hòa), tỷ lệ phát hiện sai phạm và thu hồi ngân sách chưa cao, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ việc lập dự toán chưa sát thực tế do thiếu thông tin chính xác về nguồn thu, cũng như năng lực cán bộ quản lý ngân sách còn hạn chế. Cơ cấu chi ngân sách chưa hợp lý, chi đầu tư phát triển thấp làm giảm khả năng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế địa phương. Công tác thanh tra, kiểm tra chưa được chú trọng đúng mức, dẫn đến việc thất thoát ngân sách và chi sai quy định.

So sánh với các nghiên cứu tại huyện Vũ Thư và huyện Thái Thụy, nơi có tỷ lệ thu ngân sách tăng trưởng qua các năm đạt trên 100% dự toán và công tác thanh tra, kiểm tra được thực hiện nghiêm túc, cho thấy việc nâng cao năng lực quản lý và tăng cường kiểm tra là yếu tố then chốt để cải thiện hiệu quả quản lý ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ dự toán thu và thực thu qua các năm, cơ cấu nguồn thu và chi ngân sách, cũng như số lượng và kết quả các cuộc thanh tra, kiểm tra ngân sách. Bảng so sánh các chỉ tiêu quản lý ngân sách giữa huyện Lệ Thủy và các huyện tham khảo sẽ minh họa rõ nét hơn về hiệu quả quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán ngân sách sát thực tế: Cần xây dựng hệ thống thu thập và phân tích thông tin nguồn thu chính xác, cập nhật thường xuyên để dự toán ngân sách phản ánh đúng khả năng thu của địa phương. Thời gian thực hiện: ngay trong các kỳ lập dự toán hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các cơ quan thuế, kho bạc.

  2. Cơ cấu lại chi ngân sách, ưu tiên chi đầu tư phát triển: Điều chỉnh tỷ lệ chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển nhằm tăng cường đầu tư hạ tầng kinh tế - xã hội, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương. Thời gian thực hiện: giai đoạn 2018-2025. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Hội đồng nhân dân huyện.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ quản lý ngân sách cho cán bộ cấp huyện, đặc biệt là kỹ năng lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể thực hiện: Học viện Hành chính Quốc gia phối hợp với UBND huyện.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách: Xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các sai phạm, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý ngân sách. Thời gian thực hiện: ngay từ năm 2018 và duy trì thường xuyên. Chủ thể thực hiện: Thanh tra huyện, Sở Tài chính tỉnh Quảng Bình.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Triển khai phần mềm quản lý ngân sách điện tử, kết nối dữ liệu giữa các cơ quan thuế, kho bạc và đơn vị sử dụng ngân sách nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và giảm thiểu sai sót. Thời gian thực hiện: 2019-2022. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với Sở Tài chính và các đơn vị công nghệ thông tin.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao năng lực lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, đồng thời đề xuất giải pháp cải thiện công tác quản lý thu chi ngân sách.

  2. Các nhà nghiên cứu và giảng viên chuyên ngành quản lý công, tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc giảng dạy và nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế nông thôn.

  3. Lãnh đạo và cán bộ các cơ quan tài chính, thuế, kho bạc địa phương: Giúp hiểu rõ hơn về thực trạng và các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý ngân sách, từ đó phối hợp hiệu quả trong công tác quản lý thu chi ngân sách.

  4. Sinh viên các ngành kinh tế, quản lý công, tài chính ngân hàng: Luận văn là tài liệu tham khảo thực tiễn, giúp sinh viên nắm vững kiến thức lý thuyết và áp dụng vào thực tế quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế địa phương?
    Quản lý ngân sách cấp huyện đảm bảo cân đối thu chi, phân bổ nguồn lực tài chính hợp lý để thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng tại địa phương, góp phần thúc đẩy tăng trưởng và nâng cao đời sống nhân dân.

  2. Những nguyên tắc cơ bản trong quản lý ngân sách cấp huyện là gì?
    Bao gồm nguyên tắc đầy đủ, trọn vẹn; thống nhất; cân đối ngân sách; công khai minh bạch; rõ ràng, trung thực và chính xác. Các nguyên tắc này giúp đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và trách nhiệm trong quản lý ngân sách.

  3. Tại sao công tác lập dự toán ngân sách tại huyện Lệ Thủy còn chưa sát thực tế?
    Do thiếu thông tin chính xác về nguồn thu, năng lực cán bộ lập dự toán còn hạn chế, chưa cập nhật đầy đủ các biến động kinh tế xã hội địa phương, dẫn đến dự toán có phần lạc quan hoặc không phản ánh đúng khả năng thu ngân sách.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách?
    Cần xây dựng kế hoạch thanh tra kiểm tra rõ ràng, tăng cường nguồn lực và năng lực cho đội ngũ thanh tra, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý, đồng thời xử lý nghiêm các sai phạm để nâng cao tính răn đe và hiệu quả quản lý.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin có tác động như thế nào đến quản lý ngân sách?
    Ứng dụng công nghệ giúp tự động hóa quy trình thu chi, giảm thiểu sai sót, tăng tính minh bạch và hiệu quả quản lý, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho việc giám sát, kiểm tra và báo cáo ngân sách kịp thời, chính xác.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa các lý thuyết cơ bản về ngân sách nhà nước và quản lý ngân sách cấp huyện, làm rõ vai trò và nguyên tắc quản lý ngân sách tại huyện Lệ Thủy.
  • Thực trạng quản lý ngân sách giai đoạn 2015-2017 cho thấy nhiều kết quả tích cực nhưng còn tồn tại hạn chế về lập dự toán, chấp hành dự toán và công tác thanh tra, kiểm tra.
  • Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách gồm phân cấp quản lý, chính sách vĩ mô, chu trình ngân sách, nguồn thu chi và yếu tố con người, tổ chức bộ máy.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm như nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường thanh tra kiểm tra, cơ cấu lại chi ngân sách và ứng dụng công nghệ thông tin nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách huyện.
  • Khuyến nghị thực hiện các giải pháp trong giai đoạn 2018-2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, góp phần phát triển kinh tế - xã hội huyện Lệ Thủy bền vững. Các cán bộ quản lý và nhà nghiên cứu được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu này trong thực tiễn công tác quản lý ngân sách.