Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã là một bộ phận quan trọng trong hệ thống tài chính quốc gia, đóng vai trò thiết yếu trong việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước tại địa phương. Tại huyện Thanh Bình, tỉnh Đồng Tháp, với diện tích tự nhiên 344,54 km², dân số khoảng 43.075 hộ dân, ngân sách xã là công cụ chủ đạo để phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội. Giai đoạn 2016-2018, công tác quản lý ngân sách cấp xã tại đây đã đạt được nhiều thành tựu, trong đó nguồn thu ngân sách xã hàng năm vượt dự toán, góp phần quan trọng vào sự phát triển địa phương.

Tuy nhiên, nghiên cứu cũng chỉ ra một số hạn chế như nguồn thu chưa khai thác hết tiềm năng, dự toán chi thường xuyên chưa sát thực tế, việc chấp hành dự toán chi chưa hiệu quả, hồ sơ chứng từ chưa đầy đủ và công tác kiểm soát chi ngân sách còn nhiều bất cập. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ lý luận và thực trạng quản lý ngân sách nhà nước cấp xã tại huyện Thanh Bình, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp xã phù hợp với điều kiện hiện nay, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, điều hành quản lý, kế toán, quyết toán và kiểm tra giám sát ngân sách xã từ năm 2016 đến nay. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, đồng thời hỗ trợ chính quyền địa phương trong việc thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, trong đó có:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Định nghĩa ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước theo luật định. Ngân sách nhà nước vừa là công cụ tài chính, vừa là công cụ điều tiết kinh tế vĩ mô.

  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách: Phân cấp quản lý ngân sách giữa các cấp chính quyền nhằm xác định phạm vi, trách nhiệm và quyền hạn trong việc quản lý nguồn thu và nhiệm vụ chi, đảm bảo tính chủ động và hiệu quả trong quản lý tài chính địa phương.

  • Khái niệm quản lý ngân sách xã: Quản lý ngân sách xã là hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng các quỹ tiền tệ của chính quyền cấp xã nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ trong phạm vi phân cấp quản lý.

Các khái niệm chính bao gồm: dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, kế toán ngân sách, kiểm tra giám sát ngân sách, phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi, tiêu chuẩn định mức chi ngân sách xã.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp định lượng nhằm đảm bảo tính khách quan và khoa học:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, văn bản pháp luật, thống kê của Ủy ban nhân dân huyện Thanh Bình, Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện, Kho bạc Nhà nước huyện, Chi cục Thuế huyện và các cuộc phỏng vấn trực tiếp với Chủ tịch UBND xã, kế toán ngân sách xã.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn các xã tiêu biểu trong huyện Thanh Bình để khảo sát, đảm bảo đại diện cho thực trạng quản lý ngân sách cấp xã.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu thu chi ngân sách giai đoạn 2016-2018, kết hợp xử lý logic các thông tin định tính về quy trình quản lý, tổ chức bộ máy và các yếu tố tác động. Biểu đồ và bảng số liệu được sử dụng để minh họa thực trạng và so sánh các chỉ tiêu tài chính.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý số liệu trong khoảng thời gian từ năm 2016 đến năm 2018, phân tích và đề xuất giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách cấp xã đến năm 2020 và các năm tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn thu ngân sách xã vượt dự toán: Trong giai đoạn 2016-2018, nguồn thu ngân sách xã tại huyện Thanh Bình luôn vượt dự toán, thể hiện sự chủ động trong khai thác nguồn thu tại địa phương. Ví dụ, năm 2017, tổng thu ngân sách xã vượt dự toán khoảng 8%, góp phần tăng nguồn lực cho chi tiêu phát triển.

  2. Dự toán chi thường xuyên chưa sát thực tế: Nhiều xã lập dự toán chi thường xuyên thấp hơn nhu cầu thực tế, dẫn đến việc phải điều chỉnh dự toán trong năm. Tỷ lệ điều chỉnh dự toán chi thường xuyên chiếm khoảng 15-20% tổng dự toán chi, gây khó khăn trong quản lý và điều hành ngân sách.

  3. Hồ sơ, chứng từ thanh toán chưa đầy đủ: Qua kiểm tra của Kho bạc Nhà nước huyện, khoảng 12% hồ sơ chi thường xuyên chưa đầy đủ theo quy định, ảnh hưởng đến tính minh bạch và hiệu quả quản lý ngân sách.

  4. Công tác kiểm soát chi ngân sách còn hạn chế: Việc kiểm soát chi ngân sách xã qua Kho bạc Nhà nước huyện còn có những bất cập, nhiều khoản chi chưa được kiểm soát chặt chẽ, dẫn đến tình trạng chi không đúng dự toán hoặc sai tiêu chuẩn định mức chi.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên chủ yếu do trình độ chuyên môn và ý thức chấp hành của cán bộ quản lý ngân sách xã còn hạn chế, đặc biệt là Chủ tịch UBND xã và bộ phận tài chính kế toán. Việc phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi chưa thực sự phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của từng xã, dẫn đến khó khăn trong cân đối ngân sách.

So sánh với kinh nghiệm quản lý ngân sách xã tại các địa phương khác như huyện Kỳ Anh (Hà Tĩnh), tỉnh Đồng Nai và tỉnh An Giang cho thấy, các địa phương này đã chú trọng công khai minh bạch, nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường kiểm tra, thanh tra và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách. Những bài học này có thể áp dụng để cải thiện công tác quản lý ngân sách cấp xã tại huyện Thanh Bình.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ vượt dự toán thu ngân sách, tỷ lệ điều chỉnh dự toán chi, tỷ lệ hồ sơ chứng từ đầy đủ và các chỉ số kiểm soát chi ngân sách qua các năm, giúp minh họa rõ nét thực trạng và xu hướng quản lý ngân sách cấp xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện bộ máy tổ chức quản lý ngân sách cấp xã: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho Chủ tịch UBND xã và cán bộ tài chính kế toán, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật về ngân sách. Thời gian thực hiện: 2019-2021. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Nâng cao chất lượng lập dự toán và phân bổ dự toán: Xây dựng quy trình lập dự toán sát thực tế, dựa trên phân tích nhu cầu chi tiêu và nguồn thu thực tế của từng xã, giảm thiểu điều chỉnh dự toán trong năm. Thời gian thực hiện: 2019-2020. Chủ thể thực hiện: UBND xã, Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện.

  3. Đổi mới công tác quản lý thu, chi ngân sách nhà nước cấp xã: Tăng cường khai thác các nguồn thu tiềm năng như quỹ đất công ích, hoa lợi công sản; áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu chi; nâng cao hiệu quả kiểm soát chi qua Kho bạc Nhà nước. Thời gian thực hiện: 2019-2022. Chủ thể thực hiện: UBND xã, Kho bạc Nhà nước huyện, Chi cục Thuế huyện.

  4. Tăng cường công khai tài chính và kiểm tra, thanh tra ngân sách xã: Thực hiện nghiêm túc việc công khai tài chính cấp xã theo quy định; tăng cường kiểm tra, thanh tra tài chính nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm. Thời gian thực hiện: 2019-2021. Chủ thể thực hiện: Hội đồng nhân dân xã, Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện, Thanh tra huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình lập dự toán, chấp hành dự toán, kế toán và kiểm soát ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tài chính địa phương.

  2. Lãnh đạo Ủy ban nhân dân huyện và Phòng Tài chính – Kế hoạch: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, hướng dẫn và giám sát công tác quản lý ngân sách cấp xã hiệu quả hơn.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý công, tài chính công: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp xã tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh phân cấp ngân sách.

  4. Các cơ quan thanh tra, kiểm tra tài chính: Hỗ trợ trong việc đánh giá, kiểm tra và giám sát công tác quản lý ngân sách cấp xã, phát hiện và xử lý các sai phạm kịp thời.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã có vai trò gì trong phát triển kinh tế - xã hội?
    Ngân sách cấp xã là nguồn lực tài chính chủ yếu để thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh trật tự và cung cấp dịch vụ công cộng tại địa phương. Ví dụ, ngân sách xã dùng để xây dựng cơ sở hạ tầng, hỗ trợ các chương trình an sinh xã hội.

  2. Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước được thực hiện như thế nào?
    Phân cấp quản lý ngân sách xác định rõ quyền hạn, trách nhiệm của các cấp chính quyền trong việc quản lý nguồn thu và nhiệm vụ chi, giúp tăng tính chủ động và hiệu quả trong quản lý tài chính địa phương, đồng thời đảm bảo sự phối hợp giữa các cấp ngân sách.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách cấp xã tại huyện Thanh Bình là gì?
    Khó khăn gồm dự toán chi chưa sát thực tế, hồ sơ chứng từ chưa đầy đủ, kiểm soát chi ngân sách còn hạn chế và trình độ chuyên môn của cán bộ quản lý ngân sách chưa cao, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã?
    Cần đào tạo nâng cao trình độ cán bộ, hoàn thiện quy trình lập dự toán, tăng cường công khai minh bạch, áp dụng công nghệ thông tin và tăng cường kiểm tra, thanh tra ngân sách để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.

  5. Vai trò của Kho bạc Nhà nước trong quản lý ngân sách cấp xã là gì?
    Kho bạc Nhà nước thực hiện kiểm soát chi ngân sách, đảm bảo các khoản chi đúng dự toán, tiêu chuẩn định mức, minh bạch và hiệu quả. Qua đó góp phần nâng cao chất lượng quản lý tài chính tại cấp xã.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ lý luận và thực trạng quản lý ngân sách nhà nước cấp xã tại huyện Thanh Bình, tỉnh Đồng Tháp giai đoạn 2016-2018, chỉ ra những thành tựu và hạn chế trong công tác quản lý ngân sách cấp xã.
  • Nguồn thu ngân sách xã vượt dự toán, tuy nhiên dự toán chi thường xuyên chưa sát thực tế, hồ sơ chứng từ chưa đầy đủ và kiểm soát chi ngân sách còn nhiều bất cập.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện bộ máy tổ chức, nâng cao chất lượng lập dự toán, đổi mới quản lý thu chi và tăng cường công khai, kiểm tra, thanh tra ngân sách cấp xã.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo cán bộ, hoàn thiện quy trình quản lý ngân sách và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính cấp xã. Đề nghị các cơ quan chức năng phối hợp thực hiện để đạt hiệu quả cao nhất.

Hãy áp dụng những giải pháp này để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, góp phần phát triển bền vững huyện Thanh Bình và các địa phương tương tự.