Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã là một lĩnh vực quan trọng trong hệ thống quản lý tài chính công, đặc biệt tại các địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội đa dạng như huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình. Với diện tích tự nhiên 178,5 km² và dân số trung bình gần 6.000 người mỗi xã, huyện Gia Viễn có địa hình phức tạp gồm đồng bằng, bán sơn địa và vùng chiêm trũng, tạo nên những thuận lợi và thách thức trong phát triển kinh tế - xã hội cũng như quản lý ngân sách xã (NSX). Giai đoạn nghiên cứu từ năm 2012 đến 2016 tập trung đánh giá thực trạng quản lý NSX tại 20 xã và thị trấn trên địa bàn huyện, nhằm làm rõ những kết quả đạt được, tồn tại hạn chế và đề xuất giải pháp hoàn thiện.

Mục tiêu nghiên cứu là hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý NSX, phân tích thực trạng quản lý ngân sách nhà nước cấp xã tại huyện Gia Viễn, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương nâng cao năng lực quản lý tài chính công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội và xây dựng nông thôn mới. Các chỉ số như tổng giá trị sản xuất công nghiệp đạt 4.960 tỷ đồng năm 2016, tăng 22,3% so với năm trước, cùng với việc có 5 xã đạt chuẩn nông thôn mới, phản ánh sự phát triển kinh tế - xã hội và nhu cầu quản lý ngân sách ngày càng cao, đòi hỏi công tác quản lý ngân sách phải được hoàn thiện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước và quản lý công, trong đó có:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Xem ngân sách nhà nước là công cụ tài chính chủ đạo để huy động, phân phối và sử dụng nguồn lực tài chính nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Khái niệm ngân sách xã được hiểu là quỹ tiền tệ tập trung phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa chính quyền xã và các chủ thể khác, đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ chính trị, kinh tế, xã hội tại địa phương.

  • Mô hình chu trình quản lý ngân sách: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, hạch toán kế toán và quyết toán ngân sách, cùng với công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát nhằm đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và kỷ cương trong quản lý ngân sách.

  • Khái niệm chính: Ngân sách xã, nguồn thu ngân sách xã (thu 100%, thu phân chia theo tỷ lệ % và thu bổ sung từ cấp trên), nhiệm vụ chi ngân sách xã (chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển), nguyên tắc quản lý ngân sách (tập trung, thống nhất, tiết kiệm, công khai, kỷ cương).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phương pháp phân tích - tổng hợp: Hệ thống hóa các lý thuyết, chính sách và thực tiễn quản lý ngân sách cấp xã.

  • Phương pháp thống kê: Thu thập và xử lý số liệu về dự toán thu, chi ngân sách xã giai đoạn 2012-2016, bao gồm tổng thu ngân sách xã, tỷ lệ thu đạt được, chi ngân sách theo các khoản mục.

  • Phương pháp so sánh: Đối chiếu thực trạng quản lý ngân sách xã tại huyện Gia Viễn với các huyện khác trong vùng đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ nhằm rút ra bài học kinh nghiệm.

  • Nguồn dữ liệu: Chủ yếu là tài liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo tài chính, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách của các xã thuộc huyện Gia Viễn, cùng các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước số 83/2015/QH13.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu toàn bộ 20 xã và thị trấn trên địa bàn huyện Gia Viễn trong giai đoạn 2012-2016, đảm bảo tính đại diện và toàn diện.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu trong giai đoạn 2012-2016, đồng thời đề xuất định hướng phát triển đến năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng nguồn thu ngân sách xã: Tổng thu ngân sách xã giai đoạn 2012-2016 có xu hướng tăng, với tổng giá trị thu đạt khoảng 875 tỷ đồng năm 2016, tăng 2,09% so với năm 2015. Tỷ lệ thu đạt dự toán trung bình đạt khoảng 90%, phản ánh sự cải thiện trong công tác thu ngân sách.

  2. Cơ cấu chi ngân sách hợp lý nhưng còn hạn chế: Chi ngân sách xã tập trung chủ yếu vào chi thường xuyên (chi lương, chi hành chính, chi an sinh xã hội) chiếm khoảng 70% tổng chi, còn chi đầu tư phát triển chiếm khoảng 30%. Tuy nhiên, chi đầu tư xây dựng cơ bản còn dàn trải, chưa tập trung vào các công trình trọng điểm, dẫn đến hiệu quả sử dụng ngân sách chưa cao.

  3. Công tác quản lý ngân sách còn nhiều tồn tại: Một số xã còn để xảy ra tình trạng thất thu, nợ đọng thuế, chi vượt định mức, chưa thực hiện nghiêm túc công khai minh bạch tài chính ngân sách. Đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách xã còn hạn chế về trình độ chuyên môn và năng lực quản lý, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.

  4. Ảnh hưởng của điều kiện kinh tế - xã hội và cơ chế chính sách: Điều kiện địa lý phức tạp, kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp với nguồn thu hạn chế, cùng với cơ chế phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi chưa thực sự phù hợp đã ảnh hưởng đến khả năng cân đối ngân sách xã.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý ngân sách cấp xã tại huyện Gia Viễn đã có những chuyển biến tích cực, đặc biệt trong việc tăng cường thu ngân sách và đảm bảo chi tiêu đúng mục đích. Tuy nhiên, các tồn tại như thất thu, chi không tiết kiệm, năng lực cán bộ còn hạn chế là những vấn đề phổ biến không chỉ ở Gia Viễn mà còn ở nhiều địa phương khác trong vùng đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ.

So sánh với các huyện như Quế Võ (Bắc Ninh) và Hoằng Hóa (Thanh Hóa), Gia Viễn có điểm tương đồng về cơ cấu kinh tế và thách thức trong quản lý ngân sách xã. Các huyện này đã áp dụng các giải pháp như tăng cường phối hợp giữa các cơ quan thuế, tài chính và chính quyền xã, nâng cao năng lực cán bộ, đồng thời đẩy mạnh công khai minh bạch tài chính, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách xã theo năm, bảng phân bổ chi ngân sách theo các khoản mục, và biểu đồ so sánh tỷ lệ thu đạt dự toán giữa các xã. Việc minh họa này giúp làm rõ xu hướng và điểm nghẽn trong quản lý ngân sách cấp xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế phân cấp quản lý ngân sách xã: Điều chỉnh cơ chế phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi phù hợp với điều kiện thực tế của huyện Gia Viễn, đảm bảo ngân sách xã có đủ nguồn lực để thực hiện các nhiệm vụ chính trị, kinh tế, xã hội. Thời gian thực hiện: 2019-2020. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, UBND huyện.

  2. Tăng cường công tác lập dự toán và chấp hành dự toán ngân sách: Nâng cao chất lượng lập dự toán dựa trên cơ sở phân tích thực tế, đảm bảo cân đối thu chi, tránh tình trạng chi vượt dự toán. Thực hiện kiểm tra, giám sát chặt chẽ trong quá trình chấp hành dự toán. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, UBND xã.

  3. Nâng cao năng lực quản lý ngân sách cho cán bộ cấp xã: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ về quản lý tài chính công, kế toán ngân sách cho cán bộ tài chính - kế toán xã. Thời gian: 2019-2021. Chủ thể: Học viện Hành chính Quốc gia, Sở Tài chính.

  4. Đẩy mạnh công khai, minh bạch tài chính ngân sách xã: Thực hiện công khai dự toán, quyết toán ngân sách tại các xã theo quy định, tăng cường vai trò giám sát của cộng đồng dân cư và Hội đồng nhân dân xã. Thời gian: liên tục. Chủ thể: UBND xã, HĐND xã.

  5. Phát triển nguồn thu ngân sách xã bền vững: Khai thác hiệu quả các nguồn thu từ đất đai, phí lệ phí, huy động đóng góp hợp pháp của nhân dân, đồng thời phối hợp với cơ quan thuế để giảm thất thu, nợ đọng thuế. Thời gian: 2019-2022. Chủ thể: UBND xã, Chi cục Thuế huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công cấp xã, huyện: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý ngân sách, áp dụng các giải pháp thực tiễn để cải thiện công tác thu chi ngân sách tại địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo để xây dựng, điều chỉnh cơ chế phân cấp ngân sách phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của các địa phương tương tự.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý công, Tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích về lý thuyết và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, giúp nâng cao hiểu biết chuyên môn.

  4. Các tổ chức nghiên cứu, tư vấn phát triển địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để đề xuất các chương trình hỗ trợ nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách xã gồm những nguồn thu nào chính?
    Ngân sách xã bao gồm các khoản thu được hưởng 100%, các khoản thu phân chia theo tỷ lệ phần trăm giữa xã và cấp trên, cùng với các khoản thu bổ sung từ ngân sách cấp trên nhằm cân đối ngân sách xã. Ví dụ, thuế sử dụng đất nông nghiệp, phí lệ phí địa phương là các nguồn thu quan trọng.

  2. Quy trình lập dự toán ngân sách xã được thực hiện như thế nào?
    Lập dự toán ngân sách xã dựa trên hướng dẫn của UBND cấp trên, phối hợp với các ban ngành, tổ chức xã để tổng hợp các khoản thu, chi theo quy định, đảm bảo cân đối thu chi và trình HĐND xã quyết định trước ngày 31/12 năm trước.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách xã tại huyện Gia Viễn là gì?
    Khó khăn gồm quy mô ngân sách nhỏ, nguồn thu hạn chế, công tác thu chưa triệt để dẫn đến thất thu, chi ngân sách chưa tiết kiệm và hiệu quả, cùng với năng lực cán bộ quản lý còn hạn chế.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã?
    Cần hoàn thiện cơ chế phân cấp, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường công khai minh bạch, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thuế, tài chính và chính quyền địa phương, đồng thời phát triển nguồn thu bền vững.

  5. Vai trò của công tác kiểm tra, giám sát trong quản lý ngân sách xã?
    Kiểm tra, giám sát giúp phát hiện sai phạm, đảm bảo thu chi đúng quy định, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần xây dựng niềm tin của nhân dân đối với chính quyền cơ sở.

Kết luận

  • Ngân sách xã tại huyện Gia Viễn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hoạt động bộ máy chính quyền cơ sở và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Thực trạng quản lý ngân sách xã đã có nhiều tiến bộ, nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về quy mô ngân sách, công tác thu chi và năng lực cán bộ.
  • Cơ sở lý luận và thực tiễn được hệ thống hóa rõ ràng, làm nền tảng cho việc đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách cấp xã.
  • Các giải pháp tập trung vào hoàn thiện cơ chế phân cấp, nâng cao năng lực quản lý, tăng cường công khai minh bạch và phát triển nguồn thu bền vững.
  • Nghiên cứu đề xuất lộ trình thực hiện đến năm 2020, kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, cơ quan chuyên môn và cộng đồng dân cư nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã.

Để tiếp tục phát huy hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, các nhà quản lý và nghiên cứu nên áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá thường xuyên để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội địa phương.