Tổng quan nghiên cứu

Lễ hội là một phần quan trọng của di sản văn hóa phi vật thể, phản ánh đời sống tinh thần và văn hóa cộng đồng. Trên địa bàn huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng, với dân số khoảng 182,2 nghìn người (năm 2015) và 46 di tích lịch sử văn hóa được xếp hạng, lễ hội truyền thống đóng vai trò thiết yếu trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc. Từ năm 2011 đến 2017, huyện Tiên Lãng đã phục dựng và tổ chức nhiều lễ hội truyền thống như lễ hội Chợ Giải, lễ hội đình Cựu Đôi, lễ hội đền Gắm, lễ hội phủ Bắc Hưng và lễ hội đua thuyền xã Đoàn Lập, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng công tác quản lý lễ hội trên địa bàn huyện Tiên Lãng, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn 2011-2017, gắn liền với quá trình phục dựng và tổ chức lễ hội truyền thống, đồng thời đánh giá vai trò của các chủ thể quản lý và cộng đồng trong công tác này. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng tổ chức lễ hội, bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, đồng thời thúc đẩy phát triển du lịch văn hóa bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý văn hóa truyền thống, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý lễ hội truyền thống: Nhấn mạnh vai trò của nhà nước và cộng đồng trong việc bảo tồn, tổ chức và phát huy giá trị lễ hội, đồng thời đảm bảo tính linh thiêng và phù hợp với thuần phong mỹ tục.
  • Mô hình quản lý di sản văn hóa phi vật thể: Tập trung vào việc bảo vệ các giá trị văn hóa phi vật thể như nghi lễ, trò chơi dân gian, âm nhạc truyền thống trong lễ hội, đồng thời kết hợp với phát triển kinh tế - xã hội.
  • Khái niệm về cộng đồng và vai trò của cộng đồng trong quản lý lễ hội: Cộng đồng là chủ thể sáng tạo và thụ hưởng lễ hội, có vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát triển các giá trị văn hóa truyền thống.

Các khái niệm chính bao gồm: lễ hội truyền thống, quản lý lễ hội, di sản văn hóa phi vật thể, cộng đồng, và cơ chế phối hợp quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Thu thập và phân tích các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành, báo cáo ngành và các nghiên cứu liên quan đến quản lý lễ hội và di sản văn hóa.
  • Phương pháp phân tích, tổng hợp: Đánh giá, nhận định dựa trên dữ liệu thu thập được, xây dựng khung phân tích phù hợp với thực trạng địa phương.
  • Phương pháp điền dã: Tham dự trực tiếp các lễ hội trên địa bàn huyện Tiên Lãng để thu thập dữ liệu thực tiễn về tổ chức, quản lý và sự tham gia của cộng đồng.
  • Phương pháp phỏng vấn sâu: Thu thập ý kiến từ các cán bộ quản lý văn hóa, ban tổ chức lễ hội và người dân địa phương nhằm có cái nhìn đa chiều về công tác quản lý lễ hội.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các lễ hội truyền thống được tổ chức trên địa bàn huyện Tiên Lãng trong giai đoạn 2011-2017, cùng với các cán bộ quản lý văn hóa cấp huyện, xã và đại diện cộng đồng. Phương pháp chọn mẫu chủ yếu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu mục tiêu nhằm đảm bảo thu thập thông tin đa dạng và sâu sắc.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng tổ chức lễ hội truyền thống: Huyện Tiên Lãng có 5 lễ hội truyền thống cấp xã được tổ chức thường xuyên, với quy mô vừa phải, thu hút hàng nghìn người tham gia. Ví dụ, lễ hội đền Gắm thu hút đông đảo du khách với các trò chơi dân gian như đấu vật, kéo co, chọi gà. Lễ hội đua thuyền xã Đoàn Lập được tổ chức định kỳ 2 năm/lần, có sự tham gia của 11 thôn với sự cổ vũ nhiệt tình của cộng đồng.

  2. Vai trò của các chủ thể quản lý: Sở Văn hóa và Thể thao Hải Phòng, Phòng Văn hóa Thông tin huyện Tiên Lãng và Ban văn hóa cơ sở các xã phối hợp chặt chẽ trong công tác quản lý lễ hội. Tuy nhiên, đội ngũ cán bộ quản lý văn hóa cấp huyện còn mỏng, với chỉ khoảng 4 cán bộ chuyên trách quản lý lễ hội, dẫn đến áp lực công việc lớn và phân bổ nguồn lực hạn chế.

  3. Sự tham gia tích cực của cộng đồng: Cộng đồng địa phương đóng vai trò chủ đạo trong tổ chức và quản lý lễ hội, từ việc xây dựng kịch bản, phân công nhân sự đến giám sát và tổng kết sau lễ hội. Sự tham gia này góp phần bảo tồn tính linh thiêng, đảm bảo lễ hội diễn ra trang nghiêm và phù hợp với truyền thống.

  4. Công tác tuyên truyền và phổ biến pháp luật: Từ năm 2011 đến nay, công tác tuyên truyền các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý lễ hội được thực hiện thường xuyên qua các lớp tập huấn, hệ thống loa truyền thanh, báo chí và các hoạt động văn hóa cộng đồng. Nhờ đó, nhận thức của cán bộ và người dân về quản lý lễ hội được nâng cao rõ rệt.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý lễ hội trên địa bàn huyện Tiên Lãng đã đạt được nhiều thành tựu tích cực, đặc biệt trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Sự phối hợp giữa các cấp quản lý nhà nước và cộng đồng dân cư tạo nên cơ chế quản lý hiệu quả, phù hợp với đặc điểm địa phương.

Tuy nhiên, hạn chế về nguồn nhân lực và kinh phí vẫn là thách thức lớn, ảnh hưởng đến khả năng tổ chức lễ hội quy mô lớn và chuyên nghiệp hơn. So với một số nghiên cứu trong ngành văn hóa, việc huy động nguồn lực xã hội hóa và tăng cường đào tạo cán bộ quản lý là những giải pháp được khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ cán bộ quản lý văn hóa trên tổng số dân, bảng thống kê số lượng và quy mô các lễ hội theo năm, cũng như sơ đồ cơ cấu tổ chức quản lý lễ hội tại huyện Tiên Lãng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ cấu tổ chức quản lý lễ hội: Tăng cường biên chế và đào tạo chuyên môn cho cán bộ quản lý văn hóa cấp huyện và xã, nhằm nâng cao năng lực tổ chức và giám sát lễ hội. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do UBND huyện phối hợp Sở Văn hóa và Thể thao Hải Phòng chủ trì.

  2. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức: Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo và chiến dịch truyền thông sâu rộng về giá trị văn hóa lễ hội và quy định pháp luật liên quan. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân hiểu biết về quản lý lễ hội lên trên 80% trong vòng 3 năm, do Phòng Văn hóa Thông tin huyện và các xã thực hiện.

  3. Khôi phục, bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội truyền thống: Hỗ trợ kinh phí và kỹ thuật cho việc phục dựng các lễ hội truyền thống, đồng thời phát triển các hoạt động văn hóa, nghệ thuật dân gian trong phần hội để thu hút du khách. Thời gian triển khai liên tục, do Ban Quản lý di tích và cộng đồng địa phương phối hợp thực hiện.

  4. Phát huy vai trò tự quản của cộng đồng: Tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong công tác tổ chức, giám sát và đánh giá lễ hội, đảm bảo tính minh bạch và phù hợp với truyền thống. Xây dựng các tổ tự quản lễ hội tại các xã trong vòng 1 năm, do UBND xã và các tổ chức đoàn thể địa phương đảm nhiệm.

  5. Quản lý dịch vụ, vệ sinh môi trường và an ninh trật tự trong lễ hội: Thiết lập các quy trình kiểm tra, giám sát chặt chẽ các hoạt động dịch vụ, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, an ninh trật tự và phòng chống cháy nổ. Mục tiêu giảm thiểu các vi phạm xuống dưới 5% trong các lễ hội lớn, do Phòng Văn hóa Thông tin phối hợp Công an huyện thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý văn hóa các cấp: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý lễ hội, giúp nâng cao năng lực tổ chức và điều hành các hoạt động văn hóa truyền thống.

  2. Nhà nghiên cứu văn hóa và di sản: Tài liệu tham khảo quý giá về thực trạng và giải pháp bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, đặc biệt là lễ hội truyền thống tại địa phương.

  3. Cộng đồng dân cư và ban tổ chức lễ hội: Hiểu rõ vai trò và trách nhiệm trong việc bảo tồn, phát huy giá trị lễ hội, đồng thời nâng cao ý thức tham gia quản lý và tổ chức lễ hội.

  4. Các cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển văn hóa, du lịch gắn với lễ hội truyền thống, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lễ hội truyền thống có vai trò gì trong đời sống văn hóa người dân Tiên Lãng?
    Lễ hội truyền thống là dịp để người dân thể hiện lòng biết ơn tổ tiên, tưởng nhớ các nhân vật lịch sử, đồng thời duy trì các giá trị văn hóa, tạo sự gắn kết cộng đồng và đáp ứng nhu cầu vui chơi, giải trí lành mạnh.

  2. Ai là chủ thể chính trong công tác quản lý lễ hội tại huyện Tiên Lãng?
    Chủ thể chính bao gồm các cơ quan quản lý nhà nước như Sở Văn hóa và Thể thao Hải Phòng, Phòng Văn hóa Thông tin huyện Tiên Lãng, Ban văn hóa cơ sở các xã, cùng với sự tham gia tích cực của cộng đồng dân cư địa phương.

  3. Những khó khăn lớn nhất trong quản lý lễ hội hiện nay là gì?
    Hạn chế về nguồn nhân lực chuyên trách, kinh phí tổ chức còn hạn chế, cùng với việc cần nâng cao nhận thức và sự phối hợp giữa các chủ thể quản lý là những thách thức chính.

  4. Làm thế nào để bảo đảm tính linh thiêng và truyền thống trong lễ hội?
    Cần xây dựng kịch bản lễ hội dựa trên các giá trị truyền thống, có sự tham gia của cộng đồng và các nhà nghiên cứu văn hóa, đồng thời tuân thủ các quy định pháp luật về tổ chức lễ hội.

  5. Vai trò của công tác tuyên truyền trong quản lý lễ hội như thế nào?
    Tuyên truyền giúp nâng cao nhận thức của cán bộ và người dân về giá trị văn hóa lễ hội, pháp luật liên quan, từ đó góp phần tổ chức lễ hội đúng quy định, tiết kiệm và hiệu quả.

Kết luận

  • Lễ hội truyền thống trên địa bàn huyện Tiên Lãng là di sản văn hóa phi vật thể quan trọng, góp phần bảo tồn giá trị lịch sử, văn hóa và tâm linh của cộng đồng.
  • Công tác quản lý lễ hội đã có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý nhà nước và cộng đồng, tuy nhiên còn hạn chế về nguồn lực và năng lực tổ chức.
  • Việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật và nâng cao nhận thức cộng đồng đã đạt được kết quả tích cực, tạo nền tảng cho quản lý lễ hội bền vững.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện cơ cấu tổ chức, phát huy vai trò cộng đồng, bảo tồn giá trị lễ hội và quản lý dịch vụ, vệ sinh môi trường.
  • Tiếp tục nghiên cứu, triển khai các hoạt động đào tạo, xã hội hóa nguồn lực và phát triển du lịch văn hóa gắn với lễ hội trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và cộng đồng cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát, đánh giá hiệu quả công tác quản lý lễ hội để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của huyện Tiên Lãng.