Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trở thành yêu cầu cấp thiết đối với nền giáo dục hiện đại. Tại Việt Nam, đặc biệt là các trường Trung học Phổ thông (THPT), hoạt động kiểm tra đánh giá (KTĐG) kết quả học tập của học sinh theo hướng tiếp cận năng lực (NL) được xem là một trong những yếu tố then chốt nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Thị xã Bến Cát, tỉnh Bình Dương, với sự phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng, đặt ra nhu cầu đổi mới công tác quản lý giáo dục, trong đó có quản lý hoạt động KTĐG kết quả học tập của học sinh theo hướng tiếp cận NL.

Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng quản lý hoạt động KTĐG kết quả học tập của học sinh theo hướng tiếp cận NL tại các trường THPT trên địa bàn thị xã Bến Cát trong hai năm học 2016-2017 và 2017-2018. Mục tiêu chính là làm rõ các mặt được và hạn chế trong công tác quản lý, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động KTĐG theo hướng tiếp cận NL, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá, đồng thời nâng cao chất lượng dạy và học tại các trường THPT trong khu vực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận năng lực và lý thuyết quản lý giáo dục.

  1. Lý thuyết kiểm tra đánh giá theo tiếp cận năng lực: Theo quan điểm này, KTĐG không chỉ tập trung vào việc đánh giá kiến thức mà còn chú trọng phát triển kỹ năng và thái độ của học sinh. Hoạt động đánh giá được thực hiện liên tục, đa dạng về phương pháp và công cụ nhằm phản ánh chính xác năng lực thực tế của học sinh trong các tình huống thực tiễn. Các khái niệm chính bao gồm: đánh giá quá trình, đánh giá tổng kết, năng lực học sinh, phương pháp đánh giá đa dạng (tự luận, trắc nghiệm khách quan, quan sát, đánh giá qua sản phẩm, dự án, hồ sơ học tập, tự đánh giá và đánh giá chéo).

  2. Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là quá trình tác động có ý thức, có kế hoạch của cán bộ quản lý đến các hoạt động giáo dục nhằm đạt được mục tiêu đề ra. Trong đó, quản lý hoạt động KTĐG kết quả học tập của học sinh là một chức năng quan trọng, bao gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá công tác KTĐG. Các nguyên tắc quản lý như tính hiệu lực, hiệu quả, khách quan, công bằng, toàn diện và phát triển được áp dụng để đảm bảo chất lượng công tác quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác của kết quả.

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu được thu thập từ hai trường THPT trên địa bàn thị xã Bến Cát, tỉnh Bình Dương, gồm THPT Bến Cát và THPT Tây Nam. Đối tượng khảo sát gồm hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên các bộ môn liên quan.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Mẫu nghiên cứu gồm toàn bộ cán bộ quản lý và giáo viên tại hai trường, với số lượng khoảng vài chục người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu toàn bộ nhằm đảm bảo tính đại diện.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng phiếu khảo sát, phỏng vấn sâu, quan sát thực tế và nghiên cứu hồ sơ, tài liệu liên quan đến hoạt động KTĐG.

  • Phương pháp phân tích: Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm SPSS với các phép thống kê mô tả (tính trung bình, tỷ lệ phần trăm) và thống kê suy diễn (kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, kiểm định thống kê). Dữ liệu định tính được phân tích nội dung nhằm làm rõ các quan điểm, nhận thức và thực trạng quản lý.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong hai năm học 2016-2017 và 2017-2018, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và đánh giá thực trạng một cách khách quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của KTĐG theo tiếp cận năng lực: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ vai trò quan trọng của hoạt động KTĐG theo hướng tiếp cận NL trong việc phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% trong số đó thực sự áp dụng các phương pháp đánh giá đa dạng và liên tục trong quá trình dạy học.

  2. Thực trạng thực hiện mục tiêu và nội dung đánh giá theo tiếp cận năng lực: Kết quả khảo sát cho thấy, 70% giáo viên tập trung đánh giá kiến thức lý thuyết, trong khi chỉ khoảng 40% thường xuyên đánh giá kỹ năng và thái độ của học sinh. Việc đánh giá quá trình còn hạn chế, chủ yếu tập trung vào đánh giá cuối kỳ.

  3. Quản lý hoạt động KTĐG theo tiếp cận năng lực tại các trường THPT: Hiệu trưởng và ban giám hiệu chủ yếu tập trung vào quản lý đánh giá cuối kỳ, với 75% kế hoạch quản lý hướng đến kiểm tra, thi cử và xếp loại học lực. Công tác chỉ đạo, hướng dẫn giáo viên thực hiện KTĐG theo tiếp cận NL còn thiếu đồng bộ và chưa được quan tâm đúng mức.

  4. Khó khăn trong quá trình quản lý và thực hiện KTĐG theo tiếp cận năng lực: Các khó khăn chính bao gồm thiếu kiến thức và kỹ năng chuyên môn của giáo viên về đánh giá năng lực (chiếm 65%), hạn chế về cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ kiểm tra đánh giá (khoảng 50%), và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận quản lý và giáo viên trong công tác kiểm tra đánh giá.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng quản lý hoạt động KTĐG kết quả học tập theo hướng tiếp cận năng lực tại các trường THPT thị xã Bến Cát còn nhiều hạn chế, đặc biệt là trong việc tổ chức đánh giá quá trình và đa dạng hóa phương pháp đánh giá. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ nhận thức chưa đồng đều của cán bộ quản lý và giáo viên, cũng như hạn chế về nguồn lực và cơ sở vật chất.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, xu hướng chuyển đổi từ đánh giá truyền thống sang đánh giá theo năng lực là tất yếu nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục hiện đại. Tuy nhiên, việc thực hiện đòi hỏi sự đồng bộ trong quản lý, đào tạo nâng cao năng lực cho giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp đánh giá và biểu đồ tròn về nhận thức của cán bộ quản lý sẽ giúp minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc cung cấp cơ sở khoa học để các trường THPT tại Bến Cát điều chỉnh, hoàn thiện công tác quản lý KTĐG theo hướng tiếp cận năng lực, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Bồi dưỡng nâng cao nhận thức và năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên về KTĐG theo tiếp cận năng lực: Tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu, hội thảo và trao đổi kinh nghiệm định kỳ trong vòng 12 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học thực hiện.

  2. Xây dựng và hoàn thiện kế hoạch kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận năng lực: Các trường cần xây dựng kế hoạch chi tiết, bao gồm đánh giá quá trình và tổng kết, đảm bảo phù hợp với chuẩn kiến thức và năng lực của từng môn học, thực hiện ngay trong năm học tiếp theo.

  3. Tăng cường chỉ đạo, tổ chức thực hiện công tác KTĐG theo tiếp cận năng lực: Hiệu trưởng và ban giám hiệu cần chỉ đạo giáo viên sử dụng đa dạng các phương pháp và công cụ đánh giá, khuyến khích học sinh tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau, đồng thời cung cấp phản hồi kịp thời trong quá trình học tập.

  4. Cải tiến hoạt động kiểm tra, giám sát và đánh giá công tác KTĐG: Xây dựng tiêu chí và quy trình đánh giá việc thực hiện KTĐG của giáo viên, tổ chức dự giờ, thao giảng để góp ý và đánh giá, đồng thời áp dụng các hình thức khen thưởng kịp thời nhằm động viên giáo viên thực hiện tốt công tác KTĐG.

  5. Tăng cường quản lý cơ sở vật chất và điều kiện phục vụ hoạt động KTĐG: Đầu tư bổ sung trang thiết bị, phần mềm hỗ trợ kiểm tra đánh giá, xây dựng phòng máy tính kết nối internet dành riêng cho giáo viên, đồng thời đẩy mạnh công tác xã hội hóa giáo dục để huy động nguồn lực tài chính trong vòng 2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường THPT: Giúp nâng cao năng lực quản lý công tác kiểm tra đánh giá, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục và đào tạo.

  2. Giáo viên các môn học tại trường THPT: Cung cấp kiến thức và phương pháp đánh giá theo tiếp cận năng lực, hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn quản lý hoạt động kiểm tra đánh giá trong giáo dục phổ thông.

  4. Sở Giáo dục và Đào tạo các tỉnh, thành phố: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và chỉ đạo đổi mới công tác kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần chuyển đổi kiểm tra đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực?
    Việc chuyển đổi giúp đánh giá toàn diện hơn về kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh, phù hợp với yêu cầu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong thời đại công nghiệp 4.0.

  2. Các phương pháp kiểm tra đánh giá nào được áp dụng phổ biến theo tiếp cận năng lực?
    Bao gồm kiểm tra viết tự luận, trắc nghiệm khách quan, quan sát, đánh giá qua sản phẩm, dự án học tập, hồ sơ học tập, tự đánh giá và đánh giá chéo.

  3. Khó khăn lớn nhất trong quản lý hoạt động KTĐG theo tiếp cận năng lực là gì?
    Thiếu kiến thức và kỹ năng chuyên môn của giáo viên, hạn chế về cơ sở vật chất và thiếu sự phối hợp đồng bộ trong công tác quản lý là những khó khăn chính.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động KTĐG theo tiếp cận năng lực?
    Cần tổ chức bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên, xây dựng kế hoạch chi tiết, tăng cường chỉ đạo và giám sát, đồng thời cải thiện cơ sở vật chất và điều kiện làm việc.

  5. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý KTĐG theo tiếp cận năng lực là gì?
    Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm chính trong việc xây dựng kế hoạch, chỉ đạo thực hiện, kiểm tra và đánh giá công tác KTĐG, tạo điều kiện và động viên giáo viên thực hiện đổi mới.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng quản lý hoạt động kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo hướng tiếp cận năng lực tại các trường THPT thị xã Bến Cát, tỉnh Bình Dương, với nhiều mặt được và hạn chế cụ thể.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của KTĐG theo tiếp cận năng lực còn chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện.
  • Công tác quản lý chủ yếu tập trung vào đánh giá cuối kỳ, chưa chú trọng đánh giá quá trình và đa dạng hóa phương pháp đánh giá.
  • Đề xuất 5 nhóm biện pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động KTĐG theo tiếp cận năng lực, bao gồm bồi dưỡng chuyên môn, xây dựng kế hoạch, chỉ đạo thực hiện, cải tiến kiểm tra giám sát và tăng cường cơ sở vật chất.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu áp dụng tại các địa phương khác để nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông toàn quốc.

Hành động ngay hôm nay để đổi mới công tác kiểm tra đánh giá, góp phần phát triển năng lực học sinh và nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường THPT!