Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động trải nghiệm theo chủ đề giáo dục là một nội dung quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thông mới, nhằm phát triển toàn diện nhân cách và năng lực cho học sinh tiểu học. Tại thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai, hoạt động này đã được triển khai tại 100% các trường tiểu học, trong đó có 5 trường được khảo sát gồm Chu Văn An, Kim Đồng, Nguyễn Bá Ngọc, Đồng Tuyển và Tả Phời. Tuy nhiên, thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm còn nhiều hạn chế như chưa có sự đồng bộ, chưa huy động hiệu quả các nguồn lực, dẫn đến hiệu quả giáo dục chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm theo chủ đề giáo dục ở các trường tiểu học thành phố Lào Cai, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh. Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn năm học 2020-2021, với phạm vi khảo sát tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Lào Cai.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý hoạt động trải nghiệm, góp phần nâng cao năng lực tổ chức, đổi mới phương pháp giáo dục, đồng thời phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh tiểu học, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và giáo dục trải nghiệm. Theo Henry Fayol và Stephen Robbins, quản lý là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đạt mục tiêu đề ra. Trong giáo dục, quản lý hoạt động trải nghiệm bao gồm các chức năng: lập kế hoạch tổ chức hoạt động, chỉ đạo thực hiện và đánh giá kết quả.

Lý thuyết giáo dục trải nghiệm quốc tế nhấn mạnh vai trò của việc học qua thực hành, trải nghiệm thực tế và phản ánh để phát triển kỹ năng, giá trị sống và năng lực cá nhân. Hoạt động trải nghiệm theo chủ đề giáo dục được hiểu là quá trình học sinh tham gia trực tiếp vào các hoạt động gắn với các chủ đề cụ thể như bản thân, gia đình, cộng đồng, thiên nhiên, nghề nghiệp, nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động trải nghiệm, chủ đề giáo dục, năng lực thích ứng với cuộc sống, năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, năng lực định hướng nghề nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính. Cỡ mẫu gồm 20 cán bộ quản lý (hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn) và 90 giáo viên tại 5 trường tiểu học thành phố Lào Cai. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện dựa trên tiêu chí trường đại diện cho các khu vực trong thành phố.

Nguồn dữ liệu bao gồm: tài liệu chính thức của Bộ Giáo dục và Đào tạo, UBND tỉnh Lào Cai, Phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố Lào Cai; khảo sát thực trạng qua bảng hỏi dành cho cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh; phỏng vấn sâu với lãnh đạo nhà trường, giáo viên chủ nhiệm và phụ huynh; lấy ý kiến chuyên gia từ Phòng Giáo dục và Đào tạo.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả (tính phần trăm, điểm trung bình) và phân tích nội dung phỏng vấn. Quá trình nghiên cứu diễn ra trong năm học 2020-2021, gồm các giai đoạn: thu thập tài liệu, khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính khả thi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về mục đích và ý nghĩa hoạt động trải nghiệm: Khoảng 85% cán bộ quản lý và 78% giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về mục đích, ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm theo chủ đề giáo dục. Tuy nhiên, còn khoảng 15-22% chưa nắm rõ hoặc hiểu chưa đầy đủ, ảnh hưởng đến việc tổ chức hoạt động.

  2. Nội dung và hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm: 70% giáo viên cho biết nội dung hoạt động trải nghiệm được xây dựng phù hợp với chủ đề giáo dục và đặc điểm lứa tuổi học sinh. Hình thức tổ chức đa dạng như thảo luận, trò chơi, tham quan, câu lạc bộ, nhưng chỉ có 60% trường thực hiện đầy đủ các hình thức này đồng bộ và thường xuyên.

  3. Quản lý kế hoạch và tổ chức thực hiện: 65% cán bộ quản lý đánh giá việc lập kế hoạch tổ chức hoạt động trải nghiệm còn mang tính hình thức, chưa cụ thể chi tiết cho từng khối lớp. Việc tổ chức thực hiện chưa đồng bộ giữa các lớp và các tổ chuyên môn, dẫn đến hiệu quả hoạt động chưa cao.

  4. Kiểm tra, đánh giá và điều kiện phục vụ: Chỉ khoảng 55% trường có hệ thống kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động trải nghiệm rõ ràng và thường xuyên. Điều kiện cơ sở vật chất, kinh phí và nguồn lực hỗ trợ cho hoạt động trải nghiệm còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng tổ chức.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do nhận thức chưa đồng đều giữa các cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của hoạt động trải nghiệm trong phát triển năng lực học sinh. So với các nghiên cứu tại các tỉnh khác, tỷ lệ nhận thức đúng về mục đích hoạt động trải nghiệm tại Lào Cai tương đối cao nhưng vẫn cần nâng cao hơn nữa.

Việc lập kế hoạch và tổ chức thực hiện còn mang tính hình thức, chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận trong nhà trường, dẫn đến hoạt động chưa phát huy hết hiệu quả. Điều này phù hợp với kết quả nghiên cứu tại một số địa phương khác cho thấy công tác quản lý hoạt động trải nghiệm còn nhiều bất cập.

Kiểm tra, đánh giá chưa được chú trọng đúng mức, thiếu các tiêu chí đánh giá cụ thể và công cụ đánh giá phù hợp, làm giảm khả năng điều chỉnh và nâng cao chất lượng hoạt động. Điều kiện vật chất và nguồn lực hạn chế cũng là một trong những yếu tố ảnh hưởng lớn đến việc tổ chức hoạt động trải nghiệm hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức đúng về mục đích hoạt động trải nghiệm giữa cán bộ quản lý và giáo viên, bảng tổng hợp các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm và mức độ thực hiện tại các trường, cũng như biểu đồ đánh giá mức độ đáp ứng điều kiện cơ sở vật chất phục vụ hoạt động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý hoạt động trải nghiệm theo chủ đề giáo dục, tập trung vào kỹ năng lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và đánh giá. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố Lào Cai phối hợp với các trung tâm đào tạo giáo dục.

  2. Xây dựng kế hoạch tổ chức hoạt động trải nghiệm cụ thể, chi tiết: Hiệu trưởng các trường tiểu học cần chỉ đạo xây dựng kế hoạch hoạt động trải nghiệm theo chủ đề giáo dục cho từng học kỳ, tháng, tuần, đảm bảo phù hợp với đặc điểm từng khối lớp và điều kiện thực tế. Thời gian hoàn thành kế hoạch chi tiết trong 3 tháng đầu năm học. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn các trường.

  3. Đa dạng hóa hình thức tổ chức và tăng cường phối hợp: Khuyến khích các trường tổ chức đa dạng các hình thức hoạt động trải nghiệm như thảo luận, trò chơi, câu lạc bộ, tham quan dã ngoại, sự kiện, chiến dịch giáo dục. Tăng cường phối hợp với các lực lượng ngoài nhà trường như phụ huynh, cộng đồng, các tổ chức xã hội để huy động nguồn lực. Mục tiêu tăng 30% số hoạt động phối hợp trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, giáo viên và ban đại diện cha mẹ học sinh.

  4. Hoàn thiện hệ thống kiểm tra, đánh giá: Xây dựng bộ tiêu chí và công cụ đánh giá kết quả hoạt động trải nghiệm phù hợp với từng chủ đề và lứa tuổi học sinh. Tổ chức kiểm tra, đánh giá định kỳ để kịp thời điều chỉnh hoạt động. Thời gian triển khai trong 6 tháng đầu năm học. Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn và ban giám hiệu các trường.

  5. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và nguồn lực: Phối hợp với các cấp chính quyền và các tổ chức xã hội để huy động kinh phí, trang thiết bị phục vụ hoạt động trải nghiệm. Ưu tiên đầu tư các thiết bị dạy học ngoài trời, phòng học trải nghiệm, phương tiện tổ chức hoạt động. Mục tiêu nâng cấp cơ sở vật chất tại 80% trường trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo, UBND thành phố Lào Cai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động trải nghiệm theo chủ đề giáo dục, giúp nâng cao năng lực quản lý, lập kế hoạch và tổ chức hoạt động hiệu quả.

  2. Giáo viên tiểu học: Tài liệu giúp giáo viên hiểu rõ hơn về mục đích, nội dung, hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm, từ đó đổi mới phương pháp giảng dạy, tăng cường sự tham gia tích cực của học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành giáo dục: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về lý luận và thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm, đồng thời cung cấp các biện pháp quản lý khả thi, phù hợp với điều kiện thực tế.

  4. Cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Các phòng giáo dục và đào tạo, sở giáo dục có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, hướng dẫn và hỗ trợ các trường tiểu học trong việc tổ chức và quản lý hoạt động trải nghiệm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm theo chủ đề giáo dục là gì?
    Hoạt động trải nghiệm theo chủ đề giáo dục là quá trình học sinh tham gia trực tiếp vào các hoạt động gắn với các chủ đề cụ thể nhằm phát triển phẩm chất và năng lực toàn diện, thông qua trải nghiệm thực tế và phản ánh.

  2. Tại sao quản lý hoạt động trải nghiệm lại quan trọng?
    Quản lý tốt giúp đảm bảo hoạt động trải nghiệm được tổ chức bài bản, hiệu quả, phù hợp với mục tiêu giáo dục, đồng thời huy động được nguồn lực và phối hợp các lực lượng tham gia, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  3. Những khó khăn thường gặp trong quản lý hoạt động trải nghiệm ở trường tiểu học?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đồng đều, kế hoạch tổ chức chưa cụ thể, phối hợp chưa chặt chẽ, thiếu kiểm tra đánh giá hiệu quả, điều kiện cơ sở vật chất và nguồn lực hạn chế.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm?
    Cần nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ, giáo viên; xây dựng kế hoạch chi tiết; đa dạng hóa hình thức tổ chức; hoàn thiện hệ thống kiểm tra đánh giá; tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và huy động nguồn lực xã hội.

  5. Hoạt động trải nghiệm có ảnh hưởng như thế nào đến học sinh tiểu học?
    Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh phát triển kỹ năng sống, năng lực thích ứng, năng lực tổ chức hoạt động, định hướng nghề nghiệp, hình thành phẩm chất nhân cách như yêu nước, trung thực, trách nhiệm, góp phần giáo dục toàn diện.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm theo chủ đề giáo dục tại các trường tiểu học thành phố Lào Cai đã được triển khai rộng rãi nhưng còn nhiều hạn chế trong quản lý và tổ chức.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về hoạt động trải nghiệm tương đối cao nhưng chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện.
  • Kế hoạch tổ chức, phối hợp thực hiện và kiểm tra đánh giá còn nhiều bất cập, điều kiện vật chất và nguồn lực chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, khả thi nhằm nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh tiểu học.
  • Tiếp tục triển khai đào tạo, hoàn thiện kế hoạch, đa dạng hóa hình thức tổ chức, tăng cường kiểm tra đánh giá và đầu tư cơ sở vật chất trong giai đoạn 2022-2024.

Call-to-action: Các trường tiểu học và cơ quan quản lý giáo dục cần phối hợp chặt chẽ để áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả, nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới.