Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục theo Nghị quyết 29-NQ/TW ngày 04/11/2013, việc nâng cao chất lượng giáo dục trung học phổ thông (THPT) trở thành nhiệm vụ trọng tâm. Huyện Thạnh Phú, tỉnh Bến Tre, với 3 trường THPT công lập và hơn 2.900 học sinh, đang đối mặt với thách thức trong quản lý và nâng cao hiệu quả hoạt động tổ chuyên môn (TCM) – một bộ phận quan trọng trong tổ chức và quản lý nhà trường. Đội ngũ cán bộ quản lý (CBQL) và giáo viên (GV) tại đây đều đạt chuẩn nghiệp vụ sư phạm, trong đó 21,7% tổ trưởng chuyên môn (TTCM) có trình độ trên chuẩn, tạo nền tảng thuận lợi cho đổi mới quản lý. Tuy nhiên, thực trạng quản lý hoạt động TCM còn nhiều hạn chế như lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động TCM tại các trường THPT huyện Thạnh Phú trong hai năm học 2017-2018 và 2018-2019, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, nâng cao hiệu quả hoạt động TCM, góp phần cải thiện chất lượng giáo dục địa phương. Nghiên cứu tập trung vào các khía cạnh: nhận thức của CBQL, TTCM và GV về vai trò TCM; thực trạng tổ chức và quản lý hoạt động TCM; các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý; và đề xuất giải pháp khả thi, cấp thiết. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ hiệu trưởng và các tổ chức giáo dục nâng cao năng lực quản lý, đồng thời góp phần thực hiện thành công chiến lược phát triển giáo dục của huyện Thạnh Phú.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục hiện đại, trong đó nhấn mạnh vai trò lãnh đạo toàn diện của hiệu trưởng trong quản lý hoạt động TCM. Theo quan điểm của các nhà nghiên cứu như Vaxukhomlinxiki, quản lý hiệu quả hoạt động chuyên môn phụ thuộc vào sự phối hợp chặt chẽ giữa hiệu trưởng, phó hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn. Lý thuyết quản lý bao gồm bốn chức năng chính: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, được áp dụng để phân tích hoạt động TCM tại trường THPT.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Tổ chuyên môn (TCM): Tập thể giáo viên cùng bộ môn hoặc nhóm môn học, chịu sự quản lý của hiệu trưởng thông qua tổ trưởng chuyên môn.
  • Hoạt động tổ chuyên môn: Bao gồm hoạt động hành chính sự vụ (triển khai văn bản, xây dựng kế hoạch, đánh giá GV) và hoạt động bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ (sinh hoạt chuyên môn, dự giờ, tổ chức chuyên đề).
  • Quản lý hoạt động TCM: Là quá trình tác động có ý thức của chủ thể quản lý (hiệu trưởng) đến hoạt động TCM thông qua các chức năng quản lý nhằm đạt mục tiêu giáo dục.
  • Yếu tố ảnh hưởng: Bao gồm nhận thức, năng lực của CBQL, TTCM, GV; văn hóa tổ chuyên môn; chỉ đạo của cấp trên; điều kiện cơ sở vật chất và tài chính.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu từ khảo sát 132 khách thể gồm 3 hiệu trưởng, 5 phó hiệu trưởng, 21 tổ trưởng chuyên môn và 103 giáo viên tại 3 trường THPT công lập huyện Thạnh Phú trong hai năm học 2017-2018 và 2018-2019. Ngoài ra, nghiên cứu phân tích các hồ sơ, văn bản quản lý hoạt động TCM của các trường.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng bảng hỏi với thang điểm 4 mức độ để đánh giá nhận thức, thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng. Phỏng vấn sâu nhằm làm rõ các kết quả khảo sát. Phân tích thống kê toán học bằng phần mềm SPSS để tính điểm trung bình, độ lệch chuẩn, tỷ lệ phần trăm và xếp hạng.
  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực trạng diễn ra trong hai năm học 2017-2018 và 2018-2019, phân tích dữ liệu và đề xuất biện pháp trong năm 2019-2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò hoạt động TCM: 132 CBQL, TTCM và GV đều đánh giá cao vai trò của hoạt động TCM trong nâng cao chất lượng giáo dục với điểm trung bình trên 3,2 (mức "rất đồng ý"). Tuy nhiên, nhận thức về tầm quan trọng của quản lý hoạt động TCM có sự khác biệt giữa các nhóm, trong đó CBQL có mức độ nhận thức cao hơn TTCM và GV khoảng 15%.

  2. Thực trạng hoạt động TCM: Hoạt động hành chính sự vụ được thực hiện thường xuyên với tỷ lệ trên 75% các hoạt động được đánh giá ở mức "thường xuyên" hoặc "tốt". Hoạt động bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ như sinh hoạt chuyên môn, dự giờ và tổ chức chuyên đề có mức độ thực hiện trung bình khoảng 68%, thấp hơn so với hoạt động hành chính.

  3. Quản lý hoạt động TCM của hiệu trưởng: Các chức năng quản lý được thực hiện không đồng đều, trong đó lập kế hoạch và chỉ đạo có mức độ thực hiện cao (trên 80%), nhưng kiểm tra và tổ chức hoạt động còn hạn chế với mức độ thực hiện khoảng 65%. Việc phê duyệt kế hoạch cá nhân giáo viên và kiểm tra tiến độ thực hiện kế hoạch chưa được thực hiện thường xuyên.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động TCM: Nhận thức và năng lực của CBQL, TTCM và GV là những yếu tố có ảnh hưởng mạnh mẽ với điểm trung bình trên 3,3. Điều kiện cơ sở vật chất và tài chính được đánh giá là yếu tố ảnh hưởng thấp hơn, với điểm trung bình khoảng 2,8, phản ánh hạn chế về trang thiết bị và kinh phí hỗ trợ.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy hoạt động TCM tại các trường THPT huyện Thạnh Phú được thực hiện với mức độ tương đối tốt về mặt hành chính, nhưng còn hạn chế trong các hoạt động chuyên môn sâu như đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá. Việc quản lý của hiệu trưởng, mặc dù có sự quan tâm, nhưng chưa thực sự đồng bộ và toàn diện, đặc biệt trong khâu kiểm tra và tổ chức thực hiện kế hoạch.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, mức độ quản lý và hoạt động TCM tại Thạnh Phú thấp hơn khoảng 10-15%, chủ yếu do hạn chế về điều kiện vật chất và năng lực quản lý của TTCM. Văn hóa tổ chuyên môn chưa phát triển mạnh, ảnh hưởng đến sự phối hợp và chia sẻ kinh nghiệm giữa các thành viên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện mức độ thực hiện các chức năng quản lý của hiệu trưởng và bảng tổng hợp điểm trung bình nhận thức của các nhóm đối tượng về các yếu tố ảnh hưởng. Điều này giúp minh họa rõ ràng sự phân bố và mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực quản lý cho hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ năng lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động TCM nhằm nâng cao năng lực quản lý, dự kiến thực hiện trong vòng 12 tháng, do Sở Giáo dục phối hợp với các trường đại học tổ chức.

  2. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống kế hoạch hoạt động TCM: Hiệu trưởng cần chỉ đạo xây dựng kế hoạch chi tiết, cụ thể cho từng tổ chuyên môn và cá nhân giáo viên, đảm bảo kế hoạch được phê duyệt và theo dõi thực hiện thường xuyên, áp dụng ngay từ năm học tiếp theo.

  3. Đầu tư cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị hỗ trợ: Nhà trường phối hợp với địa phương tăng cường đầu tư phòng họp, thiết bị công nghệ thông tin, máy chiếu, máy tính kết nối mạng để hỗ trợ sinh hoạt chuyên môn và bồi dưỡng nghiệp vụ, với mục tiêu hoàn thành trong 18 tháng.

  4. Xây dựng văn hóa tổ chuyên môn tích cực, khuyến khích chia sẻ và sáng tạo: Tổ chức các hoạt động giao lưu, trao đổi kinh nghiệm giữa các tổ chuyên môn, khuyến khích đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, nhằm tạo môi trường làm việc thân thiện, sáng tạo, dự kiến triển khai liên tục hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường THPT: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động tổ chuyên môn, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục toàn trường.

  2. Tổ trưởng chuyên môn: Tham khảo để hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và các kỹ năng quản lý tổ chuyên môn, áp dụng vào thực tiễn công tác.

  3. Giáo viên các tổ chuyên môn: Nắm bắt các hoạt động chuyên môn, phương pháp đổi mới dạy học và kiểm tra đánh giá, góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy.

  4. Các nhà quản lý giáo dục cấp sở, phòng giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, hướng dẫn và hỗ trợ các trường THPT trong việc quản lý hoạt động tổ chuyên môn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn có vai trò gì trong nâng cao chất lượng giáo dục?
    Quản lý hoạt động TCM giúp tổ chức, điều phối các hoạt động chuyên môn, đảm bảo sự đồng bộ và hiệu quả trong giảng dạy, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục toàn trường.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quản lý hoạt động tổ chuyên môn?
    Nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên là yếu tố quyết định, bên cạnh đó điều kiện cơ sở vật chất và chỉ đạo của cấp trên cũng có ảnh hưởng đáng kể.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý cho tổ trưởng chuyên môn?
    Thông qua các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đồng thời tạo điều kiện thực hành và trao đổi kinh nghiệm trong tổ chuyên môn.

  4. Hoạt động bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ gồm những nội dung gì?
    Bao gồm sinh hoạt chuyên môn, dự giờ, góp ý giờ dạy, tổ chức chuyên đề đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, bồi dưỡng học sinh giỏi và phụ đạo học sinh yếu.

  5. Làm sao để xây dựng văn hóa tổ chuyên môn tích cực?
    Khuyến khích sự chia sẻ, cởi mở, tôn trọng và hỗ trợ lẫn nhau giữa các thành viên, tổ chức các hoạt động giao lưu, trao đổi kinh nghiệm và tạo môi trường làm việc thân thiện, sáng tạo.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại trường THPT, làm rõ vai trò và tầm quan trọng của hoạt động này trong nâng cao chất lượng giáo dục.
  • Khảo sát thực trạng tại 3 trường THPT huyện Thạnh Phú cho thấy hoạt động TCM được thực hiện tương đối tốt về hành chính nhưng còn hạn chế trong bồi dưỡng chuyên môn và quản lý chưa đồng bộ.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chủ yếu là nhận thức và năng lực của CBQL, TTCM và GV, cùng với điều kiện cơ sở vật chất và tài chính còn hạn chế.
  • Đề xuất các biện pháp tăng cường đào tạo quản lý, hoàn thiện kế hoạch hoạt động, cải thiện cơ sở vật chất và xây dựng văn hóa tổ chuyên môn tích cực với tính cấp thiết và khả thi cao.
  • Tiếp theo, cần triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá hiệu quả sau khi áp dụng để điều chỉnh phù hợp.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý tổ chuyên môn, góp phần phát triển giáo dục bền vững tại huyện Thạnh Phú!