Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết 29-NQ-TW ngày 04/11/2013, việc nâng cao chất lượng giáo dục trung học cơ sở (THCS) trở thành nhiệm vụ trọng tâm nhằm đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội, với 36 trường THCS, trong đó có trường PTDT Nội trú và trường PTCS, đang triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018 với nhiều thách thức về quản lý hoạt động tổ chuyên môn. Tổ chuyên môn là đơn vị trực tiếp quản lý, điều hành và kiểm tra đánh giá hoạt động chuyên môn của giáo viên, đóng vai trò then chốt trong việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại các trường THCS trên địa bàn huyện Ba Vì, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp để nâng cao chất lượng hoạt động tổ chuyên môn, đáp ứng yêu cầu triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2021-2022, tập trung vào 12 trường THCS với 186 người tham gia khảo sát, bao gồm 36 tổ trưởng, tổ phó chuyên môn và 150 giáo viên.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý tổ chuyên môn, góp phần nâng cao hiệu quả đổi mới giáo dục tại các trường THCS, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục trong việc xây dựng và thực hiện các kế hoạch chuyên môn phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình hoạt động tổ chuyên môn trong trường phổ thông. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý theo Fayol và Koontz: Quản lý là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, điều chỉnh và kiểm soát nhằm đạt mục tiêu đề ra. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn được hiểu là sự tác động có tổ chức, có mục đích của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đảm bảo hoạt động tổ chuyên môn đi vào nề nếp, đạt hiệu quả.

  2. Mô hình sinh hoạt chuyên môn theo nghiên cứu bài học: Đây là phương pháp đổi mới sinh hoạt chuyên môn, giúp giáo viên nâng cao năng lực chuyên môn thông qua việc chuẩn bị, dạy minh họa, dự giờ, thảo luận và áp dụng thực tế. Mô hình này nhấn mạnh vai trò của tổ trưởng chuyên môn trong việc điều hành và tổ chức các hoạt động chuyên môn.

Các khái niệm chính bao gồm: tổ chuyên môn, hoạt động tổ chuyên môn, quản lý hoạt động tổ chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 12 trường THCS trên địa bàn huyện Ba Vì, với tổng số 186 người tham gia khảo sát (36 tổ trưởng, tổ phó chuyên môn và 150 giáo viên). Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi, quan sát, phỏng vấn sâu và tổng kết kinh nghiệm.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng kỹ thuật SWOT để đánh giá thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn, kết hợp phân tích thống kê mô tả và phân tích định tính nhằm khái quát hóa kết quả khảo sát. Phương pháp toán học được áp dụng để xử lý số liệu nhằm đảm bảo tính khách quan và chính xác.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2021-2022, bao gồm các giai đoạn: thu thập tài liệu lý luận, khảo sát thực trạng tại các trường, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp quản lý và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng xây dựng kế hoạch hoạt động tổ chuyên môn: Khoảng 75% tổ chuyên môn tại các trường THCS huyện Ba Vì đã xây dựng kế hoạch hoạt động chuyên môn hàng năm, tuy nhiên chỉ có khoảng 60% kế hoạch được thực hiện đầy đủ và hiệu quả. Việc xây dựng kế hoạch còn mang tính hình thức, thiếu sự cụ thể và chưa sát với thực tế giảng dạy.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá: Khoảng 68% giáo viên tham gia khảo sát cho biết tổ chuyên môn đã triển khai đổi mới phương pháp dạy học theo hướng nghiên cứu bài học, nhưng chỉ 55% giáo viên thực sự áp dụng hiệu quả trong giảng dạy. Việc dự giờ, thăm lớp và rút kinh nghiệm giờ dạy được tổ chức nhưng chưa thường xuyên và chưa có tiêu chí đánh giá rõ ràng.

  3. Bồi dưỡng phát triển đội ngũ giáo viên: Có 70% giáo viên được tham gia các hoạt động bồi dưỡng chuyên môn do tổ chuyên môn tổ chức, nhưng chỉ 50% cảm thấy các hoạt động này đáp ứng đúng nhu cầu và trình độ của giáo viên. Việc khuyến khích tự bồi dưỡng còn hạn chế, thiếu sự hỗ trợ về thời gian và tài liệu.

  4. Quản lý hồ sơ chuyên môn: Khoảng 80% tổ chuyên môn thực hiện quản lý hồ sơ chuyên môn theo quy định, tuy nhiên chất lượng hồ sơ chưa đồng đều, nhiều giáo viên chưa chú trọng đến việc lưu trữ và cập nhật hồ sơ đầy đủ, ảnh hưởng đến công tác kiểm tra, đánh giá.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố chủ quan và khách quan. Về chủ quan, năng lực quản lý của tổ trưởng chuyên môn còn hạn chế, chưa phát huy hết vai trò điều hành và phối hợp trong tổ. Về khách quan, điều kiện cơ sở vật chất, thời gian dành cho hoạt động chuyên môn còn thiếu, ảnh hưởng đến hiệu quả sinh hoạt tổ chuyên môn.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như Vũng Tàu và Bắc Giang, kết quả khảo sát tại Ba Vì tương đồng về những khó khăn trong việc xây dựng kế hoạch và đổi mới phương pháp dạy học. Tuy nhiên, mức độ tham gia bồi dưỡng và quản lý hồ sơ chuyên môn tại Ba Vì có phần tích cực hơn nhờ sự quan tâm của lãnh đạo nhà trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các hoạt động quản lý tổ chuyên môn và bảng tổng hợp đánh giá mức độ hài lòng của giáo viên về các hoạt động bồi dưỡng chuyên môn. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong quản lý tổ chuyên môn tại các trường THCS huyện Ba Vì.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực quản lý cho tổ trưởng chuyên môn: Tổ chức các khóa bồi dưỡng kỹ năng quản lý, lãnh đạo tổ chuyên môn, tập trung vào xây dựng kế hoạch, tổ chức sinh hoạt chuyên môn và đánh giá hiệu quả công việc. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng đầu năm học, do Phòng GD&ĐT phối hợp với các trường tổ chức.

  2. Đổi mới và nâng cao chất lượng sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá giờ dạy, tăng cường dự giờ, thăm lớp và rút kinh nghiệm theo chu trình 4 bước. Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ giảng dạy. Thực hiện liên tục trong năm học, do tổ chuyên môn và hiệu trưởng phối hợp chỉ đạo.

  3. Phát triển đội ngũ giáo viên thông qua bồi dưỡng chuyên môn sát với nhu cầu thực tế: Tổ chức các chuyên đề bồi dưỡng theo nhóm môn học, khuyến khích tự học và chia sẻ kinh nghiệm qua các buổi sinh hoạt chuyên môn. Cung cấp tài liệu, hỗ trợ thời gian và điều kiện học tập cho giáo viên. Thời gian triển khai từ đầu năm học, do tổ chuyên môn và nhà trường phối hợp thực hiện.

  4. Nâng cao hiệu quả quản lý hồ sơ chuyên môn: Quy định mẫu hồ sơ thống nhất, tổ chức kiểm tra, đánh giá định kỳ chất lượng hồ sơ của từng giáo viên. Tăng cường hướng dẫn và giám sát việc lưu trữ hồ sơ chuyên môn nhằm đảm bảo tính khoa học và minh bạch. Thực hiện hàng học kỳ, do tổ trưởng chuyên môn và hiệu trưởng chịu trách nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường THCS: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và các biện pháp quản lý tổ chuyên môn hiệu quả, giúp nâng cao chất lượng giáo dục và đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình phổ thông.

  2. Tổ trưởng và tổ phó chuyên môn: Tài liệu tham khảo hữu ích để nâng cao năng lực quản lý, tổ chức sinh hoạt chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá.

  3. Giáo viên THCS: Hiểu rõ vai trò của tổ chuyên môn trong phát triển chuyên môn, tham gia tích cực vào các hoạt động bồi dưỡng, nghiên cứu bài học và đổi mới phương pháp giảng dạy.

  4. Cán bộ quản lý giáo dục cấp phòng và sở GD&ĐT: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch hỗ trợ các trường THCS trong công tác quản lý tổ chuyên môn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn có vai trò gì trong đổi mới giáo dục?
    Quản lý tổ chuyên môn giúp tổ chức, điều hành các hoạt động chuyên môn của giáo viên, đảm bảo thực hiện hiệu quả chương trình giáo dục phổ thông mới, nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục toàn diện học sinh.

  2. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý của tổ trưởng chuyên môn?
    Thông qua các khóa bồi dưỡng kỹ năng quản lý, lãnh đạo, xây dựng kế hoạch và tổ chức sinh hoạt chuyên môn; đồng thời tăng cường thực hành, trao đổi kinh nghiệm và nhận sự hỗ trợ từ lãnh đạo nhà trường.

  3. Phương pháp sinh hoạt chuyên môn theo nghiên cứu bài học có ưu điểm gì?
    Phương pháp này giúp giáo viên cùng nhau chuẩn bị, dạy minh họa, dự giờ và thảo luận bài học, từ đó nâng cao năng lực chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá hiệu quả hơn.

  4. Làm sao để tổ chức bồi dưỡng chuyên môn phù hợp với nhu cầu giáo viên?
    Cần khảo sát nhu cầu thực tế của giáo viên, xây dựng chuyên đề bồi dưỡng sát với trình độ và yêu cầu đổi mới, kết hợp hình thức bồi dưỡng trực tiếp và tự học, tạo điều kiện thuận lợi về thời gian và tài liệu.

  5. Quản lý hồ sơ chuyên môn có ảnh hưởng thế nào đến chất lượng giáo dục?
    Hồ sơ chuyên môn phản ánh quá trình thực hiện nhiệm vụ giảng dạy của giáo viên, giúp lãnh đạo nhà trường kiểm tra, đánh giá và điều chỉnh kịp thời, từ đó nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại các trường THCS huyện Ba Vì đã đạt được những kết quả nhất định nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục để đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Các hoạt động xây dựng kế hoạch, đổi mới phương pháp dạy học, bồi dưỡng giáo viên và quản lý hồ sơ chuyên môn là những lĩnh vực trọng tâm cần được nâng cao.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể, khả thi nhằm tăng cường năng lực tổ trưởng chuyên môn, đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo nghiên cứu bài học, phát triển đội ngũ giáo viên và nâng cao hiệu quả quản lý hồ sơ.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn và lý luận, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THCS trên địa bàn huyện Ba Vì, đồng thời làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn triển khai các giải pháp đề xuất trong năm học tiếp theo để đạt hiệu quả cao nhất.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và tổ trưởng chuyên môn cần chủ động áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, trao đổi kinh nghiệm để không ngừng nâng cao chất lượng hoạt động tổ chuyên môn, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông 2018.