Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo tại Việt Nam, đặc biệt kể từ khi triển khai Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, việc quản lý hoạt động đánh giá kết quả học tập (KQHT) theo hướng phát triển năng lực (PTNL) học sinh trở thành một vấn đề cấp thiết. Tại các trường trung học phổ thông (THPT) tư thục quận Kiến An, thành phố Hải Phòng, số lượng học sinh tăng từ 5.325 năm học 2020-2021 lên khoảng 6.854 năm học 2023-2024, với đội ngũ giáo viên từ 741 lên 1.030 người, cho thấy sự phát triển nhanh chóng của hệ thống giáo dục tư thục tại địa phương. Tuy nhiên, hiệu quả đổi mới đánh giá KQHT theo hướng PTNL chưa đạt kỳ vọng, khi công tác kiểm tra chủ yếu tập trung vào kiến thức truyền thống, chưa phát huy được năng lực tư duy sáng tạo và kỹ năng vận dụng thực tiễn của học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động đánh giá KQHT theo hướng PTNL học sinh tại các trường THPT tư thục quận Kiến An trong giai đoạn 2021-2023, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Nghiên cứu tập trung vào các đối tượng gồm cán bộ quản lý (CBQL), giáo viên (GV) và học sinh, với phạm vi khảo sát tại các trường THPT tư thục tiêu biểu như Edison, Hàng Hải I và Tân Trào. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc đổi mới quản lý đánh giá, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại và hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục hiện đại, tập trung vào quản lý hoạt động đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực học sinh. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết phát triển năng lực học sinh: Năng lực được hiểu là sự kết hợp giữa kiến thức, kỹ năng, thái độ và hành vi nhằm giải quyết các tình huống thực tiễn. Khung năng lực học sinh THPT theo chương trình GDPT 2018 bao gồm các năng lực chung như tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề và sáng tạo, cùng các năng lực đặc thù như ngôn ngữ, công nghệ thông tin, khoa học và thể chất.

  2. Mô hình quản lý hoạt động đánh giá KQHT theo hướng PTNL: Quản lý được định nghĩa là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đảm bảo hoạt động đánh giá KQHT diễn ra hiệu quả, minh bạch và phù hợp với mục tiêu phát triển năng lực học sinh. Mô hình nhấn mạnh vai trò trung tâm của hiệu trưởng trong việc xây dựng chiến lược, chỉ đạo đổi mới phương pháp đánh giá, giám sát và hỗ trợ giáo viên.

Các khái niệm chính bao gồm: đánh giá quá trình (formative assessment), đánh giá tổng kết (summative assessment), năng lực học sinh, quản lý giáo dục, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý đánh giá như nhận thức CBQL, năng lực giáo viên, điều kiện vật chất và sự phối hợp giữa các bộ phận.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ các trường THPT tư thục quận Kiến An, gồm 117 giáo viên, 17 cán bộ quản lý và 45 học sinh, tổng cộng 179 phiếu khảo sát. Ngoài ra, dữ liệu được bổ sung từ phỏng vấn chuyên gia, quan sát thực tế và phân tích các sản phẩm quản lý, đánh giá của nhà trường.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích tần suất, điểm trung bình và so sánh mức độ thực hiện các tiêu chí đánh giá. Các công thức toán thống kê được áp dụng để xử lý dữ liệu khảo sát, đánh giá mức độ thực hiện và ảnh hưởng của các yếu tố.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong giai đoạn 2021-2023, với khảo sát thực trạng vào năm học 2022-2023 và kiểm nghiệm các biện pháp quản lý đề xuất trong năm học 2023-2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ thực hiện mục đích đánh giá KQHT theo hướng PTNL: Kết quả khảo sát cho thấy các mục tiêu đánh giá được thực hiện ở mức khá với điểm trung bình khoảng 3,08 trên thang 4. Mục tiêu "Giúp giáo viên điều chỉnh hoạt động dạy học" đạt điểm cao nhất (3,17), trong khi "Cung cấp thông tin chính xác, kịp thời để học sinh điều chỉnh hoạt động học tập" thấp hơn (3,01).

  2. Thực trạng nội dung đánh giá: Nội dung đánh giá tập trung vào xác định mức độ hoàn thành nhiệm vụ học tập và rèn luyện của học sinh, với điểm trung bình 3,16. Các nội dung như cung cấp thông tin phản hồi cho học sinh và hỗ trợ cán bộ quản lý giáo dục điều chỉnh kế hoạch được thực hiện tương đối tốt.

  3. Hình thức đánh giá: Đánh giá thường xuyên về sự hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực học sinh được thực hiện tốt nhất với điểm trung bình 3,35. Ngược lại, đánh giá tổng hợp kết quả học tập đạt được của học sinh có mức độ thực hiện thấp nhất (2,13), cho thấy sự hạn chế trong việc tổng kết và đánh giá toàn diện.

  4. Phương pháp đánh giá: Phương pháp quan sát được sử dụng phổ biến nhất (45,35%), tiếp theo là đánh giá qua hồ sơ học tập (35,09%) và phương pháp vấn đáp (31,01%). Phương pháp kiểm tra viết truyền thống ít được áp dụng trong đánh giá năng lực (22,70%).

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng quản lý hoạt động đánh giá KQHT theo hướng PTNL tại các trường THPT tư thục quận Kiến An còn nhiều hạn chế. Mức độ thực hiện các mục tiêu và nội dung đánh giá chỉ đạt mức khá, chưa thực sự phát huy vai trò của đánh giá trong việc phát triển toàn diện năng lực học sinh. Hình thức và phương pháp đánh giá còn thiên về truyền thống, chưa đa dạng và linh hoạt, chưa tận dụng hiệu quả các công cụ đánh giá hiện đại.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ của CBQL và giáo viên về tầm quan trọng của đánh giá theo năng lực, năng lực chuyên môn và kỹ năng đánh giá còn hạn chế, cùng với điều kiện vật chất và công nghệ hỗ trợ chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, việc áp dụng đánh giá quá trình, đánh giá dựa trên sản phẩm và dự án học tập là xu hướng tất yếu để nâng cao chất lượng giáo dục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ thực hiện các mục tiêu đánh giá, bảng so sánh tỷ lệ sử dụng các hình thức và phương pháp đánh giá, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong thực tiễn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho CBQL, giáo viên và phụ huynh về vai trò và ý nghĩa của đánh giá KQHT theo hướng PTNL, nhằm tạo sự đồng thuận và cam kết thực hiện đổi mới. Thời gian thực hiện: 6 tháng đầu năm học 2024-2025; Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo Hải Phòng phối hợp với các trường.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch đánh giá KQHT theo hướng PTNL chi tiết, cụ thể cho từng môn học và cấp học, đảm bảo tính khả thi và phù hợp với điều kiện thực tế của từng trường. Thời gian: Triển khai từ đầu năm học 2024-2025; Chủ thể: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn các trường.

  3. Tổ chức bồi dưỡng, tập huấn kỹ năng đánh giá theo hướng PTNL cho giáo viên, tập trung vào phương pháp đánh giá quá trình, đánh giá dựa trên sản phẩm và sử dụng công nghệ thông tin trong đánh giá. Thời gian: 2 đợt/năm học; Chủ thể: Sở GDĐT và các trung tâm bồi dưỡng giáo viên.

  4. Kiểm tra, giám sát và đánh giá việc thực hiện kế hoạch đánh giá KQHT theo hướng PTNL, nhằm phát hiện kịp thời các khó khăn, vướng mắc và điều chỉnh phù hợp. Thời gian: Định kỳ 6 tháng/lần; Chủ thể: Ban giám hiệu, phòng giáo dục quận Kiến An.

  5. Xây dựng môi trường học tập và đánh giá thuận lợi, bao gồm đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị công nghệ hỗ trợ đánh giá, tạo điều kiện cho học sinh phát triển năng lực toàn diện. Thời gian: Kế hoạch đầu tư giai đoạn 2024-2026; Chủ thể: Nhà trường phối hợp với các cấp quản lý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nhận diện thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý đánh giá KQHT theo hướng PTNL, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch quản lý phù hợp.

  2. Hiệu trưởng và ban giám hiệu các trường THPT tư thục: Áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả, nâng cao năng lực lãnh đạo trong đổi mới đánh giá kết quả học tập.

  3. Giáo viên các môn học THPT: Nắm bắt phương pháp đánh giá năng lực, cải tiến kỹ năng đánh giá để hỗ trợ học sinh phát triển toàn diện.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý đánh giá KQHT theo hướng PTNL là gì?
    Quản lý đánh giá KQHT theo hướng PTNL là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đảm bảo hoạt động đánh giá không chỉ đo lường kiến thức mà còn phát triển toàn diện năng lực học sinh, bao gồm kỹ năng tư duy, giao tiếp và sáng tạo.

  2. Tại sao đánh giá quá trình lại quan trọng trong phát triển năng lực học sinh?
    Đánh giá quá trình giúp giáo viên và học sinh nhận biết mức độ tiến bộ, điều chỉnh phương pháp dạy và học kịp thời, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực toàn diện.

  3. Những hình thức đánh giá nào được áp dụng phổ biến tại các trường THPT tư thục quận Kiến An?
    Các hình thức đánh giá thường xuyên về phẩm chất và năng lực, đánh giá định kỳ về nội dung học tập, và đánh giá tổng hợp kết quả học tập. Tuy nhiên, đánh giá thường xuyên về phẩm chất và năng lực được thực hiện tốt nhất.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý đánh giá KQHT theo hướng PTNL?
    Nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên về đánh giá theo năng lực là yếu tố then chốt, cùng với sự hỗ trợ về cơ sở vật chất và công nghệ, cũng như sự phối hợp giữa các bộ phận trong nhà trường.

  5. Làm thế nào để nâng cao năng lực đánh giá của giáo viên?
    Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về phương pháp đánh giá năng lực, tập huấn sử dụng công cụ đánh giá hiện đại, khuyến khích giáo viên thực hành và chia sẻ kinh nghiệm trong quá trình đổi mới đánh giá.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động đánh giá KQHT theo hướng PTNL tại các trường THPT tư thục quận Kiến An đang được thực hiện ở mức khá, nhưng còn nhiều hạn chế về phương pháp và hình thức đánh giá.
  • Hiệu trưởng giữ vai trò trung tâm trong việc xây dựng chiến lược, chỉ đạo và giám sát hoạt động đánh giá nhằm phát triển năng lực học sinh.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý đánh giá bao gồm nhận thức CBQL, năng lực giáo viên, điều kiện vật chất và sự phối hợp nội bộ.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả đánh giá, bao gồm tuyên truyền, lập kế hoạch, bồi dưỡng kỹ năng, kiểm tra giám sát và đầu tư cơ sở vật chất.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc đổi mới quản lý giáo dục tại Hải Phòng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông theo hướng phát triển năng lực toàn diện.

Các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên được khuyến khích áp dụng các biện pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý đánh giá KQHT, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, chia sẻ kinh nghiệm nhằm phát triển bền vững giáo dục theo hướng năng lực tại địa phương.