Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học, việc nâng cao chất lượng hoạt động chuyên môn của đội ngũ giáo viên tiểu học trở thành nhiệm vụ trọng tâm. Huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa với 36 xã, 1 thị trấn và dân số hơn 230.000 người, có hệ thống giáo dục phổ thông phát triển với 36 trường tiểu học công lập và 1 trường tiểu học tư thục, quy mô hơn 20.000 học sinh. Chất lượng giáo dục tiểu học tại đây đã có nhiều chuyển biến tích cực, tuy nhiên vẫn còn tồn tại những hạn chế trong quản lý hoạt động tổ chuyên môn (TCM).
Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở các trường tiểu học huyện Hoằng Hóa theo hướng tổ chức biết học hỏi (TCBHH) nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động chuyên môn, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018. Nghiên cứu khảo sát thực trạng quản lý hoạt động TCM tại 10 trường tiểu học với 195 người tham gia, gồm 43 cán bộ quản lý và 152 giáo viên, trong năm học 2021-2023. Mục tiêu cụ thể là đánh giá nhận thức, thực trạng quản lý, các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp theo hướng TCBHH.
Việc nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc tạo môi trường học tập tích cực, thúc đẩy sự chia sẻ, học hỏi và phát triển năng lực chuyên môn của giáo viên, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại địa phương. Kết quả nghiên cứu cũng cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục trong việc xây dựng chính sách và chiến lược quản lý tổ chuyên môn hiệu quả, phù hợp với xu thế đổi mới giáo dục hiện nay.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, tổ chức biết học hỏi và quản lý hoạt động tổ chuyên môn trong trường tiểu học. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:
Lý thuyết quản lý hoạt động tổ chuyên môn: Theo đó, tổ chuyên môn là đơn vị quản lý trực tiếp các hoạt động chuyên môn của giáo viên trong trường, chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá các hoạt động giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Quản lý hoạt động TCM là quá trình có định hướng, có kế hoạch và có sự phối hợp chặt chẽ giữa các chủ thể quản lý như hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên.
Lý thuyết tổ chức biết học hỏi (Learning Organization): Được phát triển bởi Argyris & Schon (1997) và Leithwood (2001), tổ chức biết học hỏi là môi trường mà mọi thành viên liên tục học tập, chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm, phát triển năng lực cá nhân và tập thể nhằm thích nghi và phát triển bền vững. Các nguyên tắc cơ bản gồm làm chủ bản thân, mô hình tinh thần, học nhóm, chia sẻ tầm nhìn và tư duy hệ thống.
Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: tổ chuyên môn, quản lý hoạt động tổ chuyên môn, tổ chức biết học hỏi, hoạt động chuyên môn, sinh hoạt chuyên môn, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý tổ chuyên môn.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:
Nguồn dữ liệu: Dữ liệu được thu thập từ 195 phiếu khảo sát hợp lệ, gồm 43 cán bộ quản lý và 152 giáo viên tại 10 trường tiểu học huyện Hoằng Hóa. Ngoài ra, tác giả còn tiến hành phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý, tổ trưởng chuyên môn và quan sát thực tế các hoạt động tổ chuyên môn.
Phương pháp phân tích: Dữ liệu khảo sát được xử lý và phân tích bằng các phương pháp thống kê mô tả như tính trung bình, tỷ lệ phần trăm, so sánh mức độ thực hiện các nhiệm vụ và đánh giá các yếu tố ảnh hưởng. Phương pháp phân tích định tính được sử dụng để tổng hợp ý kiến phỏng vấn và quan sát.
Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong hai năm học 2021-2022 và 2022-2023, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và đánh giá thực trạng cũng như hiệu quả các biện pháp quản lý tổ chuyên môn theo hướng tổ chức biết học hỏi.
Phương pháp nghiên cứu được lựa chọn nhằm đảm bảo tính khách quan, khoa học và phù hợp với đặc thù quản lý giáo dục tiểu học tại địa phương, đồng thời tạo cơ sở thực tiễn cho việc đề xuất các giải pháp quản lý hiệu quả.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về vai trò tổ chuyên môn: Khoảng 85,7% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá tổ chuyên môn là hoạt động quan trọng và rất quan trọng trong trường tiểu học. Trong đó, 28,6% cho rằng rất quan trọng và 57,1% đánh giá quan trọng. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 13% ý kiến cho rằng tổ chuyên môn ít quan trọng hoặc không quan trọng, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động chung.
Thực trạng thực hiện nhiệm vụ tổ chuyên môn: Các nhiệm vụ như đề xuất phân công giáo viên dạy và giáo viên chủ nhiệm lớp được đánh giá tốt nhất với trên 40% cán bộ quản lý và giáo viên cho điểm tốt. Các nhiệm vụ xây dựng kế hoạch giáo dục, lập kế hoạch dạy học và lựa chọn sách giáo khoa được đánh giá ở mức khá với điểm trung bình từ 2,55 đến 2,80 trên thang 4 điểm. Tuy nhiên, việc chủ động, linh hoạt thực hiện kế hoạch hoạt động chuyên môn của tổ được đánh giá thấp nhất, chỉ khoảng 20% đánh giá tốt, 20% khá và hơn 50% còn lại trung bình hoặc kém.
Thực trạng nội dung hoạt động tổ chuyên môn: Tổ chuyên môn thực hiện đầy đủ các hoạt động như xây dựng kế hoạch, hướng dẫn xây dựng kế hoạch cá nhân, duyệt giáo án, bồi dưỡng chuyên môn, tổ chức thao giảng, dự giờ, đánh giá giáo viên và hiệu trưởng, đề xuất khen thưởng và kỷ luật. Tuy nhiên, chất lượng và hiệu quả các hoạt động này chưa đồng đều, còn mang tính hình thức và chưa thực sự phù hợp với điều kiện thực tế từng trường.
Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý tổ chuyên môn: Yếu tố chủ quan như phẩm chất, năng lực của hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý. Yếu tố khách quan gồm cơ chế chính sách, điều kiện kinh tế xã hội địa phương, cơ sở vật chất và trang thiết bị cũng tác động không nhỏ đến hoạt động tổ chuyên môn. Ví dụ, cơ sở vật chất thiếu thốn làm hạn chế việc ứng dụng công nghệ trong giảng dạy và sinh hoạt chuyên môn.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức đúng đắn về vai trò tổ chuyên môn là tiền đề quan trọng để nâng cao chất lượng hoạt động chuyên môn trong trường tiểu học. Tỷ lệ hơn 85% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá cao vai trò này phản ánh sự chuyển biến tích cực trong nhận thức quản lý giáo dục tại địa phương. Tuy nhiên, sự tồn tại của một bộ phận chưa nhận thức đúng gây cản trở cho việc triển khai các hoạt động hiệu quả.
Việc thực hiện các nhiệm vụ tổ chuyên môn đạt mức khá đến tốt chứng tỏ các trường đã chú trọng công tác quản lý chuyên môn, song sự thiếu linh hoạt trong thực hiện kế hoạch hoạt động chuyên môn cho thấy còn hạn chế trong việc thích ứng với điều kiện thực tế và đổi mới phương pháp giảng dạy theo chương trình mới. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về quản lý tổ chuyên môn tại các địa phương khác, khi mà việc xây dựng kế hoạch còn mang tính hình thức và chưa phát huy hết vai trò của tổ chuyên môn.
Các yếu tố chủ quan như năng lực lãnh đạo của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn được xác định là nhân tố quyết định trong việc thúc đẩy hoạt động tổ chuyên môn. Điều này đồng nhất với lý thuyết quản lý giáo dục và các nghiên cứu trong nước và quốc tế. Yếu tố khách quan như điều kiện cơ sở vật chất và chính sách cũng cần được quan tâm để tạo điều kiện thuận lợi cho tổ chuyên môn phát triển.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá mức độ quan trọng của tổ chuyên môn, bảng tổng hợp điểm trung bình các nhiệm vụ tổ chuyên môn và biểu đồ tròn phân bố các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý tổ chuyên môn, giúp minh họa rõ nét các kết quả nghiên cứu.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên
Tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn chuyên sâu về quản lý tổ chuyên môn theo hướng tổ chức biết học hỏi cho hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên. Mục tiêu tăng tỷ lệ nhận thức đúng về vai trò tổ chuyên môn lên trên 95% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trường.Xây dựng và điều chỉnh kế hoạch hoạt động tổ chuyên môn linh hoạt, phù hợp thực tiễn
Khuyến khích các tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch hoạt động theo hướng linh hoạt, có thể điều chỉnh kịp thời dựa trên tình hình thực tế và phản hồi từ giáo viên. Mục tiêu nâng cao hiệu quả thực hiện kế hoạch chuyên môn lên 80% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn các trường.Tăng cường kiểm tra, đánh giá và giám sát hoạt động tổ chuyên môn
Thiết lập quy trình kiểm tra, đánh giá định kỳ hoạt động tổ chuyên môn, đảm bảo tính công bằng, minh bạch và kịp thời. Mục tiêu giảm tỷ lệ hoạt động tổ chuyên môn mang tính hình thức xuống dưới 10% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu trường và Phòng Giáo dục.Cải thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ hoạt động chuyên môn
Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học hiện đại, hỗ trợ tổ chuyên môn tổ chức các hoạt động bồi dưỡng, sinh hoạt chuyên môn hiệu quả. Mục tiêu 100% trường tiểu học có đủ thiết bị tối thiểu phục vụ giảng dạy trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Giáo dục và các trường.Thúc đẩy văn hóa chia sẻ, học hỏi trong tổ chuyên môn
Xây dựng môi trường làm việc khuyến khích chia sẻ kinh nghiệm, sáng kiến, tổ chức các buổi hội thảo, tọa đàm chuyên môn định kỳ. Mục tiêu tăng số lượng sáng kiến kinh nghiệm được áp dụng lên 30% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn, Ban giám hiệu trường.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện, phòng giáo dục
Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp quản lý tổ chuyên môn theo hướng tổ chức biết học hỏi, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phát triển giáo dục phù hợp.Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường tiểu học
Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao năng lực quản lý hoạt động chuyên môn, tổ chức sinh hoạt chuyên môn hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.Tổ trưởng chuyên môn và giáo viên tiểu học
Hỗ trợ nâng cao nhận thức về vai trò tổ chuyên môn, phương pháp tổ chức hoạt động chuyên môn theo hướng học hỏi, chia sẻ, phát triển năng lực cá nhân và tập thể.Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, khoa học giáo dục
Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý tổ chuyên môn trong trường tiểu học, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông và xây dựng tổ chức biết học hỏi.
Câu hỏi thường gặp
Tổ chức biết học hỏi là gì và tại sao quan trọng trong quản lý tổ chuyên môn?
Tổ chức biết học hỏi là môi trường mà mọi thành viên liên tục học tập, chia sẻ kiến thức và phát triển năng lực. Trong quản lý tổ chuyên môn, nó giúp tạo điều kiện cho giáo viên nâng cao chuyên môn, đổi mới phương pháp giảng dạy, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục.Các yếu tố chủ quan nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tổ chuyên môn?
Chủ yếu là phẩm chất, năng lực và kinh nghiệm của hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên. Lãnh đạo có năng lực sẽ thúc đẩy hoạt động tổ chuyên môn hiệu quả hơn, tạo môi trường học tập tích cực.Làm thế nào để xây dựng kế hoạch hoạt động tổ chuyên môn linh hoạt?
Kế hoạch cần dựa trên tình hình thực tế của trường, phản hồi từ giáo viên và học sinh, có thể điều chỉnh kịp thời để phù hợp với các yêu cầu đổi mới chương trình và điều kiện thực tế.Vai trò của kiểm tra, đánh giá trong quản lý tổ chuyên môn là gì?
Kiểm tra, đánh giá giúp phát hiện hạn chế, sai sót trong hoạt động tổ chuyên môn, từ đó có biện pháp điều chỉnh, nâng cao hiệu quả hoạt động và đảm bảo tính công bằng, minh bạch.Làm sao để khắc phục hạn chế về cơ sở vật chất trong các trường tiểu học?
Cần có sự đầu tư từ các cấp chính quyền, huy động nguồn lực xã hội hóa giáo dục, đồng thời quản lý, sử dụng hiệu quả các trang thiết bị hiện có để phục vụ tốt cho hoạt động chuyên môn.
Kết luận
- Nghiên cứu đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng tổ chức biết học hỏi, làm rõ vai trò và nội dung quản lý trong trường tiểu học.
- Thực trạng quản lý tổ chuyên môn tại 10 trường tiểu học huyện Hoằng Hóa cho thấy nhận thức về vai trò tổ chuyên môn đã được nâng cao, nhưng còn tồn tại hạn chế trong thực hiện kế hoạch và hoạt động chuyên môn.
- Các yếu tố chủ quan và khách quan đều ảnh hưởng đáng kể đến hiệu quả quản lý tổ chuyên môn, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa các bên liên quan.
- Đã đề xuất 5 nhóm giải pháp thiết thực, có tính khả thi nhằm nâng cao chất lượng quản lý tổ chuyên môn theo hướng tổ chức biết học hỏi.
- Tiếp theo, cần triển khai thí điểm các giải pháp, đánh giá hiệu quả và nhân rộng mô hình quản lý tổ chuyên môn đổi mới, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại địa phương.
Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn nên áp dụng các biện pháp quản lý theo hướng tổ chức biết học hỏi để phát huy tối đa tiềm năng đội ngũ giáo viên, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện mô hình quản lý phù hợp với thực tiễn địa phương.