Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo tại Việt Nam, việc nâng cao chất lượng dạy và học ở bậc trung học cơ sở (THCS) trở thành nhiệm vụ trọng tâm. Trường THCS Nghĩa Tân, quận Cầu Giấy, Hà Nội, với hơn 2000 học sinh và đội ngũ giáo viên đạt chuẩn chuyên môn cao, là một trong những đơn vị điển hình trong việc quản lý hoạt động tổ chuyên môn (TCM) nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay. Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng quản lý hoạt động TCM tại trường, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 6 tổ chuyên môn và 6 tổ trưởng chuyên môn, khảo sát trong hai năm học 2014-2015 và 2015-2016. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý chuyên môn, góp phần nâng cao hiệu quả đổi mới dạy học, đồng thời hỗ trợ nhà trường phát huy nội lực trong bối cảnh phát triển giáo dục hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình quản lý hoạt động chuyên môn trong nhà trường. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  1. Lý thuyết quản lý theo chức năng: Nhấn mạnh các chức năng kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra trong quản lý hoạt động TCM nhằm đảm bảo sự vận hành hiệu quả của tổ chuyên môn.

  2. Mô hình quản lý đổi mới phương pháp dạy học: Tập trung vào việc phát huy vai trò của tổ trưởng chuyên môn trong việc chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học, bồi dưỡng giáo viên và tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động tổ chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học, nghiên cứu bài học, bồi dưỡng giáo viên, và kiểm tra đánh giá chuyên môn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Tài liệu pháp luật, văn bản chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các văn bản quản lý giáo dục liên quan.
  • Số liệu khảo sát thực trạng quản lý hoạt động TCM tại trường THCS Nghĩa Tân qua bảng hỏi với 103 cán bộ, giáo viên, tổ trưởng chuyên môn.
  • Hồ sơ chuyên môn, kế hoạch hoạt động tổ chuyên môn, biên bản sinh hoạt chuyên môn.

Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả, phân tích định tính và so sánh tỷ lệ phần trăm các chỉ tiêu quản lý. Cỡ mẫu khảo sát toàn bộ đội ngũ cán bộ, giáo viên và tổ trưởng chuyên môn tại trường trong hai năm học 2014-2016. Lý do lựa chọn phương pháp này nhằm đảm bảo tính khách quan, toàn diện và phù hợp với mục tiêu nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng xây dựng kế hoạch hoạt động chuyên môn: Khoảng 85% tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch hàng năm nhưng chỉ 60% kế hoạch được thực hiện đầy đủ và hiệu quả. Việc kiểm tra, đánh giá kế hoạch còn mang tính hình thức.

  2. Quản lý đổi mới phương pháp dạy học: 70% giáo viên tham gia đổi mới phương pháp dạy học theo hướng nghiên cứu bài học, tuy nhiên chỉ 55% tổ chức sinh hoạt chuyên môn đạt hiệu quả cao, còn lại chưa phát huy hết vai trò của tổ trưởng chuyên môn.

  3. Hoạt động dự giờ, thao giảng, hội giảng: Tỷ lệ dự giờ thăm lớp đạt 75%, nhưng việc rút kinh nghiệm và áp dụng kết quả dự giờ còn hạn chế, chưa tạo được sự chuyển biến rõ rệt trong phương pháp giảng dạy.

  4. Bồi dưỡng phát triển đội ngũ giáo viên: 80% giáo viên được tham gia các lớp bồi dưỡng chuyên môn, song việc áp dụng kiến thức bồi dưỡng vào thực tế giảng dạy chưa đồng đều giữa các tổ chuyên môn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do quản lý hoạt động TCM còn mang tính hành chính, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều trường THCS tại các đô thị lớn, nơi áp lực đổi mới giáo dục cao nhưng nguồn lực quản lý chưa đồng bộ. Việc quản lý chưa thực sự phát huy vai trò tự chủ và sáng tạo của tổ chuyên môn làm giảm hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện kế hoạch, đổi mới phương pháp, dự giờ và bồi dưỡng giáo viên theo từng tổ chuyên môn, giúp minh họa rõ nét sự khác biệt và điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nâng cao nhận thức cho tổ trưởng chuyên môn và giáo viên về vai trò và tầm quan trọng của hoạt động tổ chuyên môn trong nhà trường, nhằm nâng cao tỷ lệ thực hiện kế hoạch chuyên môn đạt trên 90% trong vòng 1 năm học. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu phối hợp với phòng GD&ĐT.

  2. Chỉ đạo tổ chức bồi dưỡng chuyên môn và nghiệp vụ quản lý cho tổ trưởng chuyên môn theo định kỳ 6 tháng/lần, tập trung vào kỹ năng lãnh đạo, đổi mới phương pháp dạy học và quản lý sinh hoạt chuyên môn. Mục tiêu tăng cường năng lực quản lý và chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học.

  3. Đổi mới chỉ đạo quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học, xây dựng quy trình dự giờ, thảo luận và rút kinh nghiệm bài học khoa học, đảm bảo 100% tổ chuyên môn thực hiện đầy đủ quy trình này trong năm học tiếp theo.

  4. Thường xuyên kiểm tra, giám sát việc thực hiện quy chế chuyên môn và hồ sơ chuyên môn của giáo viên, kết hợp khen thưởng kịp thời các tổ và cá nhân có thành tích xuất sắc nhằm tạo động lực phát triển. Thời gian thực hiện liên tục trong năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và Ban giám hiệu các trường THCS: Nắm bắt các biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn hiệu quả, từ đó nâng cao chất lượng quản lý và chỉ đạo đổi mới dạy học.

  2. Tổ trưởng chuyên môn và giáo viên: Hiểu rõ vai trò, nhiệm vụ và phương pháp tổ chức hoạt động chuyên môn, áp dụng đổi mới phương pháp dạy học và nghiên cứu bài học.

  3. Cán bộ quản lý giáo dục tại phòng GD&ĐT: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, hướng dẫn và hỗ trợ các trường trong công tác quản lý chuyên môn.

  4. Nghiên cứu sinh, học viên cao học chuyên ngành quản lý giáo dục: Tham khảo mô hình nghiên cứu thực tiễn, phương pháp khảo sát và đề xuất biện pháp quản lý trong bối cảnh đổi mới giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn có vai trò gì trong đổi mới giáo dục?
    Quản lý hoạt động tổ chuyên môn là yếu tố then chốt giúp tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra việc đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập, góp phần thực hiện thành công mục tiêu đổi mới giáo dục.

  2. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sinh hoạt tổ chuyên môn?
    Cần xây dựng kế hoạch sinh hoạt cụ thể, tổ chức theo hướng nghiên cứu bài học, tăng cường thảo luận, chia sẻ kinh nghiệm và áp dụng kết quả dự giờ để cải tiến phương pháp giảng dạy.

  3. Tổ trưởng chuyên môn cần có những năng lực gì để quản lý hiệu quả?
    Tổ trưởng cần có năng lực chuyên môn vững vàng, kỹ năng lãnh đạo, tổ chức, giao tiếp, khả năng đổi mới phương pháp dạy học và quản lý sinh hoạt chuyên môn theo quy trình khoa học.

  4. Các biện pháp quản lý nào giúp phát huy vai trò của tổ chuyên môn?
    Bao gồm nâng cao nhận thức, bồi dưỡng chuyên môn và nghiệp vụ quản lý, đổi mới chỉ đạo theo hướng nghiên cứu bài học, kiểm tra giám sát thực hiện quy chế chuyên môn và khen thưởng kịp thời.

  5. Làm sao để đảm bảo việc đổi mới phương pháp dạy học được thực hiện đồng bộ?
    Cần sự phối hợp chặt chẽ giữa hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên, xây dựng kế hoạch đổi mới rõ ràng, tổ chức bồi dưỡng thường xuyên và kiểm tra đánh giá hiệu quả thực hiện.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại trường THCS Nghĩa Tân đã có nhiều tiến bộ nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về tính hình thức và hiệu quả thực thi.
  • Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng nghiên cứu bài học được triển khai nhưng chưa đồng đều giữa các tổ chuyên môn.
  • Việc bồi dưỡng và phát triển đội ngũ giáo viên được chú trọng nhưng cần nâng cao hơn nữa khả năng áp dụng vào thực tế giảng dạy.
  • Các biện pháp quản lý đề xuất tập trung vào nâng cao nhận thức, bồi dưỡng năng lực tổ trưởng chuyên môn, đổi mới chỉ đạo và kiểm tra giám sát nhằm phát huy vai trò tổ chuyên môn.
  • Tiếp tục nghiên cứu và áp dụng các giải pháp quản lý đồng bộ sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng yêu cầu đổi mới dạy học hiện nay.

Hành động tiếp theo: Ban giám hiệu trường THCS Nghĩa Tân cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời phối hợp với các cơ quan quản lý giáo dục để đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp.