Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc nâng cao chất lượng dạy và học ở các trường trung học cơ sở (THCS) trở thành nhiệm vụ trọng tâm. Thành phố Thanh Hóa, với hệ thống giáo dục phát triển và hơn 8 trường THCS tham gia nghiên cứu, đang triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Tuy nhiên, thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn (TCM) tại các trường THCS trên địa bàn còn nhiều hạn chế, chủ yếu mang tính hình thức, chưa phát huy hiệu quả đổi mới giáo dục.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý hoạt động TCM theo hướng nghiên cứu bài học (NCBH) tại các trường THCS thành phố Thanh Hóa, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn năm học 2020-2021, khảo sát 45 cán bộ quản lý và 120 giáo viên trực tiếp tham gia công tác chuyên môn tại 8 trường THCS. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương thức quản lý hoạt động chuyên môn, nâng cao năng lực giảng dạy của giáo viên và phát triển toàn diện năng lực học sinh, đồng thời hỗ trợ hiệu quả công tác chỉ đạo của hiệu trưởng các trường THCS.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình nghiên cứu bài học (NCBH). Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh vai trò của cán bộ quản lý trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động chuyên môn nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Mô hình NCBH, xuất phát từ Nhật Bản, tập trung vào việc giáo viên cùng nhau thiết kế, dự giờ, phân tích và chia sẻ thực tế việc học của học sinh để cải tiến phương pháp dạy học.

Ba khái niệm trọng tâm được sử dụng gồm:

  • Tổ chuyên môn (TCM): Bộ phận cấu thành trong tổ chức trường THCS, gồm nhóm giáo viên cùng môn học hoặc cán bộ chuyên môn, chịu sự quản lý của tổ trưởng do hiệu trưởng bổ nhiệm.
  • Nghiên cứu bài học (NCBH): Quá trình giáo viên cùng nghiên cứu, thiết kế và đánh giá bài học nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và chất lượng học tập của học sinh.
  • Quản lý hoạt động TCM theo hướng NCBH: Quá trình tác động có chủ đích của cán bộ quản lý nhằm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra các hoạt động nghiên cứu bài học trong TCM để nâng cao hiệu quả giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 8 trường THCS tại thành phố Thanh Hóa, với mẫu gồm 45 cán bộ quản lý (hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng TCM) và 120 giáo viên tham gia xây dựng nội dung, phương pháp dạy học theo hướng NCBH.
  • Phương pháp khảo sát: Sử dụng phiếu khảo sát đánh giá nhận thức, thực trạng hoạt động và quản lý TCM theo hướng NCBH.
  • Phương pháp quan sát: Dự giờ minh họa, quan sát sinh hoạt chuyên môn và hoạt động giảng dạy thực tế để thu thập dữ liệu định tính.
  • Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Thu thập đánh giá về tính cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lý được đề xuất từ cán bộ quản lý và giáo viên có kinh nghiệm.
  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích định lượng và định tính bằng phần mềm Excel, trình bày kết quả qua bảng biểu và biểu đồ minh họa.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2020-2021, bao gồm giai đoạn khảo sát, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính khả thi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động TCM theo hướng NCBH: Khoảng 85% cán bộ quản lý và 78% giáo viên đánh giá hoạt động TCM theo hướng NCBH là rất quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy và học. Tuy nhiên, 22% giáo viên vẫn giữ quan điểm truyền thống, chưa hoàn toàn đồng thuận với phương pháp mới.

  2. Thực trạng xây dựng kế hoạch hoạt động TCM: 70% tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch theo hướng NCBH, nhưng chỉ có khoảng 55% kế hoạch được thực hiện đầy đủ và đúng tiến độ. Việc thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa tổ trưởng và giáo viên là nguyên nhân chính.

  3. Tổ chức thực hiện và chỉ đạo hoạt động TCM: 60% giáo viên cho biết các buổi sinh hoạt chuyên môn theo hướng NCBH được tổ chức thường xuyên, nhưng chỉ 48% cảm nhận được sự chỉ đạo sát sao từ ban giám hiệu. Việc dự giờ minh họa và thảo luận sau giờ dạy chưa được thực hiện đồng đều.

  4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động TCM: Chỉ 50% trường THCS có hệ thống kiểm tra, đánh giá hoạt động TCM theo hướng NCBH một cách bài bản. Việc đánh giá chủ yếu dựa trên hồ sơ chuyên môn và chưa tập trung vào hiệu quả thực tế của học sinh.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy hoạt động TCM theo hướng NCBH đã được các trường THCS thành phố Thanh Hóa quan tâm và triển khai, góp phần nâng cao nhận thức và năng lực chuyên môn của giáo viên. Tuy nhiên, sự thiếu đồng bộ trong xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện làm giảm hiệu quả quản lý. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác, tỷ lệ thực hiện kế hoạch và kiểm tra đánh giá tại Thanh Hóa còn thấp hơn khoảng 10-15%, phản ánh sự cần thiết phải tăng cường chỉ đạo và hỗ trợ từ ban giám hiệu.

Nguyên nhân chủ yếu là do năng lực quản lý của tổ trưởng TCM và cán bộ quản lý nhà trường chưa đồng đều, cùng với hạn chế về cơ sở vật chất và thiết bị hỗ trợ giảng dạy theo hướng NCBH. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong sinh hoạt chuyên môn còn hạn chế, ảnh hưởng đến tính linh hoạt và hiệu quả của hoạt động.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các bước quản lý hoạt động TCM (xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo, kiểm tra đánh giá) và bảng so sánh nhận thức giữa cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của NCBH.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và tổ trưởng TCM

    • Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý hoạt động TCM theo hướng NCBH.
    • Mục tiêu: 100% cán bộ quản lý và tổ trưởng TCM được bồi dưỡng trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm.
  2. Xây dựng và triển khai hệ thống kế hoạch hoạt động TCM đồng bộ, linh hoạt

    • Thiết lập quy trình xây dựng kế hoạch theo hướng NCBH, đảm bảo sự tham gia đầy đủ của giáo viên.
    • Mục tiêu: 90% tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch chi tiết và thực hiện đúng tiến độ trong năm học tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ trưởng TCM.
  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong sinh hoạt chuyên môn

    • Phát triển nền tảng trực tuyến để tổ chức họp, dự giờ và thảo luận chuyên môn.
    • Mục tiêu: 80% tổ chuyên môn sử dụng công nghệ hỗ trợ trong sinh hoạt chuyên môn trong 6 tháng tới.
    • Chủ thể thực hiện: Nhà trường phối hợp với các đơn vị công nghệ giáo dục.
  4. Cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động TCM theo hướng NCBH

    • Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động TCM dựa trên kết quả học tập và phản hồi của học sinh.
    • Mục tiêu: 100% trường THCS áp dụng bộ tiêu chí mới trong năm học tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ trưởng TCM.
  5. Đảm bảo cơ sở vật chất và thiết bị dạy học phục vụ hoạt động TCM

    • Đầu tư trang thiết bị hiện đại, phòng học chức năng và tài liệu tham khảo theo hướng NCBH.
    • Mục tiêu: Nâng cấp cơ sở vật chất tại 100% trường THCS trong vòng 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Phòng GD&ĐT và nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường THCS

    • Lợi ích: Nắm bắt phương pháp quản lý hoạt động TCM theo hướng NCBH, nâng cao hiệu quả chỉ đạo chuyên môn.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch, tổ chức và kiểm tra hoạt động chuyên môn trong nhà trường.
  2. Giáo viên các môn học tại trường THCS

    • Lợi ích: Hiểu rõ quy trình NCBH, nâng cao năng lực giảng dạy và phát triển kỹ năng chuyên môn.
    • Use case: Tham gia sinh hoạt chuyên môn, thiết kế bài giảng minh họa và dự giờ phản hồi.
  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố và tỉnh

    • Lợi ích: Định hướng chính sách, hỗ trợ các trường THCS trong việc đổi mới quản lý và nâng cao chất lượng giáo dục.
    • Use case: Xây dựng chương trình bồi dưỡng, giám sát và đánh giá hoạt động chuyên môn.
  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý hoạt động TCM theo hướng NCBH.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ hoặc tiến sĩ liên quan đến đổi mới giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nghiên cứu bài học (NCBH) là gì và tại sao lại quan trọng trong quản lý tổ chuyên môn?
    NCBH là quá trình giáo viên cùng thiết kế, dự giờ và phân tích bài học nhằm nâng cao năng lực giảng dạy và chất lượng học tập của học sinh. Đây là phương pháp giúp chuyển đổi từ dạy học truyền thống sang lấy học sinh làm trung tâm, tăng tính sáng tạo và hiệu quả trong giảng dạy.

  2. Làm thế nào để xây dựng kế hoạch hoạt động tổ chuyên môn theo hướng NCBH hiệu quả?
    Kế hoạch cần được xây dựng dựa trên phân tích thực trạng, xác định mục tiêu rõ ràng, phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng giáo viên, đồng thời có sự phối hợp chặt chẽ giữa tổ trưởng và các thành viên. Việc này giúp đảm bảo kế hoạch khả thi và phù hợp với điều kiện thực tế.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng NCBH?
    Bao gồm năng lực quản lý của cán bộ quản lý và tổ trưởng TCM, nhận thức và chuyên môn của giáo viên, cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, cũng như chính sách và môi trường kinh tế xã hội địa phương.

  4. Làm thế nào để kiểm tra, đánh giá hoạt động tổ chuyên môn theo hướng NCBH?
    Việc kiểm tra đánh giá dựa trên các tiêu chí về nhận thức của giáo viên, hiệu quả học tập của học sinh, chất lượng bài giảng minh họa và sự tham gia tích cực trong sinh hoạt chuyên môn. Đánh giá cần khách quan, tập trung vào cải tiến và phát triển.

  5. Tổ chuyên môn có vai trò gì trong việc nâng cao chất lượng giáo dục tại trường THCS?
    Tổ chuyên môn là đầu mối quản lý hoạt động chuyên môn, giúp thống nhất phương pháp dạy học, tổ chức bồi dưỡng giáo viên, xây dựng kế hoạch giảng dạy và đánh giá kết quả học tập, từ đó góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học là giải pháp đổi mới quan trọng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường THCS thành phố Thanh Hóa.
  • Nghiên cứu đã chỉ ra thực trạng quản lý còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm tra đánh giá hoạt động TCM.
  • Đề xuất các biện pháp đồng bộ, bao gồm bồi dưỡng năng lực quản lý, ứng dụng công nghệ thông tin, cải tiến kiểm tra đánh giá và đầu tư cơ sở vật chất.
  • Các biện pháp được khảo nghiệm có tính cần thiết và khả thi, phù hợp với điều kiện thực tế của các trường THCS tại Thanh Hóa.
  • Khuyến nghị các cấp quản lý giáo dục và nhà trường triển khai thực hiện các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới để nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng giáo dục.

Call-to-action: Các trường THCS và Phòng GD&ĐT thành phố Thanh Hóa cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới và nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.