Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông theo chương trình 2018, quản lý hoạt động của tổ chuyên môn (TCM) tại các trường Trung học cơ sở (THCS) đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng dạy và học. Huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, với 19 trường THCS và tỷ lệ học sinh tốt nghiệp THCS đạt gần 100% trong năm học 2021-2022, là một điển hình tiêu biểu cho sự phát triển giáo dục địa phương. Tuy nhiên, công tác quản lý hoạt động TCM vẫn còn tồn tại những hạn chế như quản lý hành chính nặng nề, thiếu đổi mới trong phương pháp quản lý và chưa phát huy tối đa vai trò của tổ trưởng chuyên môn (TTCM).

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng quản lý hoạt động TCM ở các trường THCS huyện Thuận Thành, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý, đáp ứng yêu cầu đổi mới của chương trình giáo dục phổ thông 2018. Nghiên cứu tập trung khảo sát 7 trường THCS điển hình trên địa bàn huyện trong năm học 2021-2023, với sự tham gia của 143 cán bộ quản lý, TTCM và giáo viên. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ Hiệu trưởng các trường THCS nâng cao năng lực quản lý, góp phần phát triển giáo dục địa phương theo hướng hiện đại, hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và quản lý nhà trường, trong đó quản lý được hiểu là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý (Hiệu trưởng) đến đối tượng quản lý (TCM) nhằm đạt mục tiêu giáo dục đề ra. Các chức năng quản lý gồm: lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá.

Mô hình quản lý hoạt động TCM được xây dựng dựa trên các khái niệm chính: tổ chuyên môn là bộ phận trong cơ cấu tổ chức nhà trường, chịu sự quản lý trực tiếp của Hiệu trưởng; hoạt động TCM bao gồm chăm lo điều kiện dạy học, nâng cao chất lượng giờ dạy, khảo sát đánh giá học sinh và thực hiện quy chế chuyên môn; quản lý hoạt động TCM là sự tác động có hệ thống của Hiệu trưởng thông qua các chức năng quản lý nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình GDPT 2018.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu chuyên ngành, văn bản pháp luật, báo cáo ngành và khảo sát thực địa tại 7 trường THCS huyện Thuận Thành. Cỡ mẫu khảo sát gồm 143 người, bao gồm 14 cán bộ quản lý, 14 TTCM và 115 giáo viên. Phương pháp chọn mẫu theo phân nhóm trường theo bán kính địa lý nhằm đảm bảo tính đại diện.

Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả với thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng. Ngoài ra, phỏng vấn sâu và quan sát thực tế được áp dụng để làm rõ các vấn đề quản lý. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong hai năm học 2021-2023, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý hoạt động TCM: 85% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá công tác lập kế hoạch quản lý hoạt động TCM ở các trường THCS đạt mức khá trở lên, tuy nhiên chỉ khoảng 60% cho rằng kế hoạch có tính cụ thể và khả thi cao. Việc tổ chức thực hiện kế hoạch được đánh giá tích cực với 78% ý kiến đồng thuận, nhưng chỉ 55% cho rằng công tác chỉ đạo thực hiện được thực hiện sát sao và kịp thời.

  2. Kiểm tra, đánh giá hoạt động TCM: Khoảng 65% giáo viên cho biết công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động TCM còn mang tính hình thức, chưa thực sự sâu sát và chưa tạo được động lực tích cực cho giáo viên. Tỷ lệ này thấp hơn so với mức 75% đánh giá tích cực về công tác thi đua, khen thưởng được áp dụng chưa hiệu quả.

  3. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động TCM: Năng lực của Hiệu trưởng và TTCM được xác định là yếu tố chủ quan quan trọng nhất, với 90% ý kiến cho rằng năng lực quản lý và chuyên môn của lãnh đạo ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả quản lý. Về yếu tố khách quan, điều kiện kinh tế - xã hội và cơ sở vật chất được đánh giá tích cực, với 80% trường có cơ sở vật chất kiên cố và trang thiết bị dạy học hiện đại, hỗ trợ tốt cho hoạt động TCM.

  4. Hạn chế trong quản lý: Công tác quản lý còn nặng về hành chính, thiếu đổi mới trong phương pháp quản lý và chưa phát huy vai trò của TTCM. Việc phối hợp giữa các lực lượng trong quản lý hoạt động TCM chưa chặt chẽ, dẫn đến hiệu quả quản lý chưa cao.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản lý hoạt động TCM tại các trường THCS huyện Thuận Thành đã đạt được những thành tựu nhất định, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục địa phương. Tuy nhiên, hạn chế trong công tác kiểm tra, đánh giá và chỉ đạo thực hiện phản ánh sự cần thiết đổi mới phương pháp quản lý, tăng cường vai trò lãnh đạo của Hiệu trưởng và TTCM.

So sánh với các nghiên cứu trong nước, kết quả tương đồng với nhận định về vai trò quyết định của năng lực quản lý và sự phối hợp hiệu quả giữa các bộ phận trong nhà trường. Việc áp dụng các công cụ quản lý hiện đại và đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học được khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động TCM.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tròn thể hiện tỷ lệ đánh giá các chức năng quản lý, bảng so sánh mức độ hài lòng của giáo viên về các khía cạnh quản lý và biểu đồ cột minh họa các yếu tố ảnh hưởng chủ quan và khách quan.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng xây dựng kế hoạch quản lý hoạt động TCM: Hiệu trưởng cần chủ động phân tích thực trạng, lấy ý kiến đóng góp từ TTCM và giáo viên để xây dựng kế hoạch cụ thể, khả thi, có định lượng rõ ràng. Thời gian thực hiện: ngay trong năm học tiếp theo; chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và TTCM.

  2. Đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học: Tổ chức sinh hoạt chuyên môn định kỳ, tập trung phân tích giờ dạy minh họa, dự giờ và rút kinh nghiệm nhằm nâng cao năng lực chuyên môn giáo viên. Thời gian: triển khai trong 6 tháng đầu năm học; chủ thể: TTCM phối hợp với giáo viên cốt cán.

  3. Tăng cường phối hợp các lực lượng trong quản lý hoạt động TCM: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Hiệu trưởng, TTCM, giáo viên và các bộ phận liên quan nhằm đảm bảo thực hiện kế hoạch quản lý hiệu quả. Thời gian: liên tục trong năm học; chủ thể: Ban giám hiệu và tổ chức công đoàn.

  4. Cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá và tạo động lực cho TCM: Thiết lập bộ tiêu chí kiểm tra, đánh giá minh bạch, khách quan, kết hợp với công tác thi đua, khen thưởng nhằm khích lệ tinh thần làm việc của giáo viên. Thời gian: xây dựng trong quý đầu năm học, áp dụng liên tục; chủ thể: Ban giám hiệu và tổ kiểm tra.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng các trường THCS: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động TCM, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục nhà trường.

  2. Tổ trưởng chuyên môn và giáo viên: Hiểu rõ vai trò, nhiệm vụ và phương pháp hoạt động hiệu quả của tổ chuyên môn trong bối cảnh đổi mới chương trình GDPT 2018.

  3. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện, sở giáo dục: Áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, hướng dẫn và hỗ trợ các trường THCS trong quản lý hoạt động chuyên môn.

  4. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Quản lý giáo dục: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, khung lý thuyết và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn là gì?
    Quản lý hoạt động TCM là quá trình Hiệu trưởng tác động có mục đích và kế hoạch đến các tổ chuyên môn nhằm đạt mục tiêu giáo dục theo chương trình GDPT 2018. Ví dụ, Hiệu trưởng xây dựng kế hoạch, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động TCM để nâng cao chất lượng dạy học.

  2. Vai trò của Hiệu trưởng trong quản lý hoạt động TCM như thế nào?
    Hiệu trưởng là chủ thể quản lý trực tiếp, chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá hoạt động TCM, đồng thời tạo động lực cho giáo viên thông qua thi đua, khen thưởng.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động TCM?
    Yếu tố chủ quan gồm năng lực Hiệu trưởng, TTCM và giáo viên; yếu tố khách quan gồm điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách giáo dục và cơ sở vật chất. Ví dụ, năng lực quản lý tốt giúp tổ chức hoạt động TCM hiệu quả hơn.

  4. Làm thế nào để đổi mới sinh hoạt chuyên môn hiệu quả?
    Áp dụng phương pháp nghiên cứu bài học gồm chuẩn bị bài dạy minh họa, dự giờ, thảo luận và áp dụng thực tế, giúp giáo viên nâng cao năng lực chuyên môn và đổi mới phương pháp dạy học.

  5. Công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động TCM cần lưu ý gì?
    Cần xây dựng tiêu chí kiểm tra phù hợp, khách quan, thực chất, tránh hình thức; kết hợp với công tác thi đua, khen thưởng để tạo động lực cho giáo viên và tổ chuyên môn phát triển.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở các trường THCS huyện Thuận Thành đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục địa phương.
  • Hạn chế chủ yếu là công tác quản lý còn mang tính hành chính, thiếu đổi mới và chưa phát huy tối đa vai trò của tổ trưởng chuyên môn.
  • Năng lực của Hiệu trưởng và TTCM là yếu tố quyết định hiệu quả quản lý hoạt động TCM.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng lập kế hoạch, đổi mới sinh hoạt chuyên môn, tăng cường phối hợp và cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu, áp dụng các biện pháp đề xuất trong năm học tới nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động TCM, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Hành động tiếp theo: Hiệu trưởng và các tổ chức liên quan cần nhanh chóng áp dụng các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, đảm bảo phát triển bền vững hoạt động tổ chuyên môn tại các trường THCS.