Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh tình hình quốc phòng và an ninh ngày càng phức tạp, việc giáo dục quốc phòng và an ninh (GDQP&AN) cho học sinh trung học phổ thông (THPT) trở thành một nhiệm vụ quan trọng nhằm xây dựng thế hệ trẻ có phẩm chất và năng lực bảo vệ Tổ quốc. Theo báo cáo của Sở Giáo dục và Đào tạo Thành phố Hồ Chí Minh, trên địa bàn Quận 5 hiện có gần 40.645 học sinh, sinh viên, trong đó năm học 2019-2020 có 37.907 học sinh tham gia học môn GDQP&AN với kết quả kiểm tra đạt loại giỏi chiếm 21.3%, loại khá 62.4%, và loại đạt 16.3%. Môn học này không chỉ trang bị kiến thức lý luận về quốc phòng, an ninh mà còn rèn luyện kỹ năng quân sự, ý thức trách nhiệm công dân, góp phần xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh.

Tuy nhiên, thực trạng quản lý hoạt động giảng dạy môn GDQP&AN tại các trường THPT trên địa bàn Quận 5 còn tồn tại nhiều hạn chế như phối hợp kiểm tra chưa chặt chẽ, cơ sở vật chất chưa đồng bộ, ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 làm gián đoạn công tác bồi dưỡng kiến thức. Do đó, nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động giảng dạy môn GDQP&AN tại các trường THPT trên địa bàn Quận 5, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục quốc phòng và an ninh trong nhà trường.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 5 trường THPT công lập trên địa bàn Quận 5, Thành phố Hồ Chí Minh, với dữ liệu thu thập từ năm học 2020-2021 đến nay. Mục tiêu nghiên cứu là làm rõ cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động giảng dạy môn GDQP&AN, nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục quốc phòng và an ninh, góp phần xây dựng thế hệ học sinh có phẩm chất và năng lực bảo vệ Tổ quốc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình quản lý hoạt động giảng dạy, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý theo khoa học của Taylor nhấn mạnh việc tổ chức, lập kế hoạch và chỉ đạo công việc một cách hệ thống, chuyên nghiệp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý.
  • Tiếp cận chức năng quản lý bao gồm bốn chức năng chính: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, được vận dụng để phân tích quản lý hoạt động giảng dạy môn GDQP&AN.
  • Khái niệm hoạt động giảng dạy được hiểu là quá trình tương tác giữa giáo viên và học sinh nhằm truyền đạt kiến thức, kỹ năng và hình thành phẩm chất, thái độ theo mục tiêu giáo dục.
  • Lý thuyết về giáo dục quốc phòng và an ninh dựa trên các văn bản pháp luật như Luật Quốc phòng 2018, Luật An ninh quốc gia 2004 và Thông tư 46/2020/TT-BGDĐT, xác định mục tiêu, nội dung và phương pháp giáo dục quốc phòng và an ninh trong trường THPT.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giảng dạy bao gồm yếu tố chủ quan (nhận thức, năng lực cán bộ quản lý, giáo viên) và yếu tố khách quan (cơ sở vật chất, chính sách, môi trường xã hội).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ 5 trường THPT công lập trên địa bàn Quận 5, gồm cán bộ quản lý (hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn) và giáo viên môn GDQP&AN.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu:
    • Điều tra bằng bảng hỏi với 150 cán bộ quản lý và giáo viên nhằm khảo sát nhận thức, thực trạng quản lý và giảng dạy.
    • Phỏng vấn sâu với một số cán bộ quản lý và giáo viên để làm rõ các vấn đề còn vướng mắc.
    • Nghiên cứu sản phẩm hoạt động như kế hoạch giảng dạy, giáo án, biên bản họp tổ chuyên môn, báo cáo tổng kết.
  • Phương pháp phân tích:
    • Sử dụng phần mềm IBM SPSS Statistics 22.0 để xử lý dữ liệu định lượng, phân tích thống kê mô tả (điểm trung bình, độ lệch chuẩn, tỷ lệ phần trăm).
    • Phân tích nội dung dữ liệu phỏng vấn và sản phẩm hoạt động để bổ sung, đối chiếu kết quả định lượng.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu từ năm học 2020-2021 đến năm 2023, phân tích và đề xuất biện pháp trong năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của môn GDQP&AN: 85% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá môn học có vai trò quan trọng trong giáo dục toàn diện học sinh. Tuy nhiên, 15% còn lại chưa thực sự quan tâm đúng mức, ảnh hưởng đến chất lượng giảng dạy.

  2. Thực trạng lập kế hoạch giảng dạy: 78% giáo viên thực hiện kế hoạch giảng dạy đầy đủ và chi tiết, nhưng chỉ 65% kế hoạch được phê duyệt và kiểm tra thường xuyên bởi cán bộ quản lý. Điều này cho thấy sự chưa đồng bộ trong công tác quản lý kế hoạch.

  3. Phương pháp và hình thức giảng dạy: 70% giáo viên áp dụng đa dạng phương pháp giảng dạy, kết hợp lý thuyết và thực hành, trong đó phương pháp học trải nghiệm và thảo luận nhóm được đánh giá cao về hiệu quả. Tuy nhiên, 30% còn sử dụng phương pháp truyền thống, ít đổi mới.

  4. Điều kiện hỗ trợ giảng dạy: Cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ môn học được đánh giá ở mức trung bình (điểm trung bình 3.2/5), trong đó một số trường thiếu thao trường rộng rãi và thiết bị mô hình vũ khí. Mạng internet và hệ thống máy tính được trang bị tốt, hỗ trợ việc tìm kiếm tài liệu và ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy quản lý hoạt động giảng dạy môn GDQP&AN tại các trường THPT trên địa bàn Quận 5 đã đạt được những bước tiến tích cực, đặc biệt trong nhận thức về tầm quan trọng và áp dụng phương pháp giảng dạy tích cực. Tuy nhiên, sự chưa đồng bộ trong lập kế hoạch và kiểm tra, đánh giá còn là điểm hạn chế cần khắc phục.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc áp dụng đa dạng phương pháp giảng dạy và chú trọng thực hành phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện đại, góp phần nâng cao hiệu quả học tập. Việc thiếu hụt cơ sở vật chất và trang thiết bị đặc thù là thách thức chung của nhiều trường THPT, ảnh hưởng đến chất lượng giảng dạy môn học đặc thù như GDQP&AN.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp giảng dạy, bảng phân tích điểm trung bình về điều kiện hỗ trợ giảng dạy và biểu đồ tròn về mức độ nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các khía cạnh thực trạng và hỗ trợ việc đề xuất giải pháp phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý và giáo viên

    • Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao năng lực quản lý và phương pháp giảng dạy tích cực cho cán bộ quản lý và giáo viên môn GDQP&AN.
    • Mục tiêu: 100% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với Bộ Quốc phòng.

  2. Hoàn thiện quy trình lập kế hoạch và kiểm tra, đánh giá giảng dạy

    • Xây dựng quy định chặt chẽ về lập kế hoạch giảng dạy, phê duyệt và kiểm tra định kỳ.
    • Mục tiêu: 90% kế hoạch giảng dạy được phê duyệt và kiểm tra hàng học kỳ.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường THPT.

  3. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học

    • Bổ sung thao trường, bãi tập, trang thiết bị mô hình vũ khí, thiết bị công nghệ hỗ trợ giảng dạy.
    • Mục tiêu: Hoàn thành đầu tư trong vòng 24 tháng, nâng mức đánh giá điều kiện hỗ trợ lên trên 4/5.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, Ban giám hiệu trường.

  4. Đổi mới phương pháp giảng dạy và hình thức tổ chức học tập

    • Khuyến khích áp dụng phương pháp học trải nghiệm, thảo luận nhóm, kỹ thuật dạy học tích cực.
    • Mục tiêu: 80% giáo viên áp dụng phương pháp đổi mới trong giảng dạy.
    • Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn và giáo viên GDQP&AN.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường và các đơn vị quân sự địa phương

    • Tổ chức các hoạt động thực tế, tập huấn kỹ năng quân sự, giao lưu với lực lượng vũ trang.
    • Mục tiêu: Tổ chức ít nhất 2 hoạt động thực tế mỗi năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, Ban chỉ huy quân sự Quận 5.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và các giải pháp quản lý hoạt động giảng dạy môn GDQP&AN, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tại các trường THPT.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch đào tạo, kiểm tra, đánh giá giảng dạy phù hợp với đặc thù môn học.

  2. Giáo viên môn Giáo dục Quốc phòng và An ninh

    • Lợi ích: Cập nhật kiến thức, phương pháp giảng dạy đổi mới, nâng cao kỹ năng tổ chức hoạt động giảng dạy hiệu quả.
    • Use case: Áp dụng các phương pháp học trải nghiệm, thảo luận nhóm trong giảng dạy.

  3. Nhà hoạch định chính sách giáo dục

    • Lợi ích: Cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình, đầu tư cơ sở vật chất và đào tạo đội ngũ giáo viên môn GDQP&AN.
    • Use case: Ban hành các văn bản hướng dẫn, quy định về quản lý và tổ chức giảng dạy môn học.

  4. Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành Quản lý Giáo dục

    • Lợi ích: Tài liệu tham khảo về quản lý hoạt động giảng dạy môn học đặc thù, phương pháp nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu liên quan đến quản lý giáo dục và giáo dục quốc phòng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý hoạt động giảng dạy môn GDQP&AN lại quan trọng?
    Quản lý tốt giúp đảm bảo chất lượng giảng dạy, nâng cao hiệu quả giáo dục, góp phần xây dựng thế hệ học sinh có phẩm chất và năng lực bảo vệ Tổ quốc. Ví dụ, quản lý chặt chẽ giúp kế hoạch giảng dạy được thực hiện đúng tiến độ và đạt mục tiêu đề ra.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giảng dạy môn GDQP&AN?
    Bao gồm yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ quản lý, nhận thức giáo viên; yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, chính sách, môi trường xã hội. Ví dụ, thiếu thao trường rộng rãi làm hạn chế thực hành kỹ năng quân sự.

  3. Phương pháp giảng dạy nào hiệu quả nhất cho môn GDQP&AN?
    Phương pháp học trải nghiệm, thảo luận nhóm và kết hợp lý thuyết với thực hành được đánh giá cao về hiệu quả, giúp học sinh hứng thú và tiếp thu tốt hơn. Ví dụ, tổ chức các buổi học ngoại khóa, thực hành kỹ thuật bắn súng mô hình.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý của cán bộ quản lý trường THPT?
    Thông qua các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về quản lý giáo dục và phương pháp giảng dạy tích cực, đồng thời tăng cường trao đổi kinh nghiệm giữa các trường. Ví dụ, tổ chức hội thảo chuyên môn hàng năm.

  5. Cơ sở vật chất ảnh hưởng như thế nào đến chất lượng giảng dạy môn GDQP&AN?
    Cơ sở vật chất đầy đủ, hiện đại giúp giáo viên tổ chức các hoạt động thực hành hiệu quả, học sinh có môi trường học tập an toàn và sinh động. Ví dụ, trang bị đầy đủ mô hình vũ khí, thao trường rộng rãi giúp học sinh thực hành kỹ năng chính xác.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động giảng dạy môn Giáo dục Quốc phòng và An ninh tại các trường THPT trên địa bàn Quận 5 có vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục quốc phòng và an ninh.
  • Thực trạng quản lý đã đạt được nhiều kết quả tích cực về nhận thức và phương pháp giảng dạy, nhưng còn tồn tại hạn chế về lập kế hoạch, kiểm tra và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa các bên liên quan.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp giảng dạy, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp với các đơn vị quân sự địa phương.
  • Tiếp theo, cần triển khai các biện pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các cơ quan liên quan cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng quản lý và giảng dạy môn Giáo dục Quốc phòng và An ninh, góp phần xây dựng thế hệ trẻ vững mạnh, bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong tình hình mới.