Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán tại các trường trung học cơ sở (THCS) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm được xem là giải pháp hiệu quả nhằm phát triển năng lực thực tiễn, phẩm chất và tiềm năng sáng tạo của học sinh. Tại trường THCS Cao Thắng, thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh, việc triển khai hoạt động dạy học môn Toán theo hướng trải nghiệm còn nhiều hạn chế do thiếu đầu tư về cơ sở vật chất, nhận thức và kỹ năng của giáo viên cũng như công tác quản lý chưa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng trải nghiệm tại trường THCS Cao Thắng trong giai đoạn 2015-2018, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Nghiên cứu tập trung vào các nội dung: phát triển chương trình, lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, kiểm tra đánh giá, quản lý cơ sở vật chất và phối hợp các lực lượng giáo dục.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện công tác quản lý dạy học môn Toán theo hướng trải nghiệm, tạo môi trường học tập tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh, đồng thời hỗ trợ nhà trường nâng cao hiệu quả giáo dục toàn diện. Kết quả nghiên cứu có thể làm cơ sở tham khảo cho các trường THCS khác trong việc đổi mới phương pháp dạy học và quản lý giáo dục.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết học tập dựa vào trải nghiệm của David Kolb (1984), trong đó học tập là quá trình kiến thức được tạo ra thông qua chuyển đổi kinh nghiệm thực tế. Mô hình học tập trải nghiệm gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, khái quát hóa trừu tượng và thử nghiệm tích cực. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò trung tâm của kinh nghiệm trong việc hình thành và phát triển kiến thức.

Bên cạnh đó, nghiên cứu áp dụng các khái niệm quản lý giáo dục và quản lý dạy học môn Toán theo hướng trải nghiệm, bao gồm các thành tố: mục tiêu, nội dung, phương pháp, kiểm tra đánh giá, cơ sở vật chất và phối hợp lực lượng giáo dục. Quản lý được hiểu là quá trình tác động có kế hoạch của cán bộ quản lý nhằm phát huy hiệu quả hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động trải nghiệm, dạy học theo hướng trải nghiệm, quản lý hoạt động dạy học môn Toán, đặc điểm tâm sinh lý học sinh THCS, và các năng lực cần phát triển theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu khảo sát từ 4 cán bộ quản lý, 9 giáo viên Toán và học sinh trường THCS Cao Thắng; số liệu thống kê kết quả học tập môn Toán trong 3 năm học 2015-2018; tài liệu quản lý, báo cáo tổng kết của nhà trường; ý kiến chuyên gia giáo dục.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Điều tra viết (bảng hỏi), phỏng vấn sâu, quan sát thực tế, nghiên cứu sản phẩm hoạt động (giáo án, kế hoạch, báo cáo), tổng kết kinh nghiệm và tham khảo ý kiến chuyên gia.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các vấn đề lý luận; xử lý số liệu bằng thống kê toán học để đánh giá thực trạng và hiệu quả quản lý; so sánh kết quả giữa các năm học và với các tiêu chuẩn giáo dục.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong năm 2018, sử dụng số liệu từ năm học 2015-2016 đến 2017-2018 để đánh giá thực trạng và đề xuất biện pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng phát triển chương trình và kế hoạch dạy học: Tỷ lệ kiến thức thực hành trong môn Toán theo hướng trải nghiệm chiếm khoảng 30-40% nội dung chương trình. Tuy nhiên, kế hoạch dạy học còn mang tính hình thức, chưa chi tiết và chưa phù hợp với năng lực cá nhân học sinh. Khoảng 60% giáo viên chưa xây dựng được hệ thống bài tập thực hành đa dạng và tích hợp liên môn hiệu quả.

  2. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khoảng 70% giáo viên sử dụng phương pháp giải quyết vấn đề và thảo luận nhóm, nhưng chỉ 40% thường xuyên tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tế ngoài lớp học. Hình thức tổ chức chủ yếu là theo lớp và nhóm nhỏ, chưa khai thác hiệu quả các hình thức liên trường hoặc theo khối lớp.

  3. Kết quả học tập và đánh giá: Điểm trung bình môn Toán trong 3 năm học gần đây dao động từ 6,5 đến 7,2, với tỷ lệ học sinh đạt loại khá trở lên khoảng 55%. Kết quả thi học sinh giỏi môn Toán đạt khoảng 15% tổng số học sinh tham gia. Việc đánh giá năng lực trải nghiệm còn hạn chế, chủ yếu dựa trên điểm kiểm tra lý thuyết.

  4. Quản lý cơ sở vật chất và phối hợp lực lượng: Cơ sở vật chất phục vụ dạy học trải nghiệm còn thiếu thốn, chỉ đáp ứng khoảng 50% nhu cầu thực tế. Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội chưa chặt chẽ, dẫn đến hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm chưa cao.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do nhận thức và năng lực quản lý của cán bộ quản lý và giáo viên còn chưa đồng đều, thiếu kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm đa dạng và phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh THCS. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này tương đồng với thực trạng chung tại nhiều trường THCS ở các địa phương khác, nơi hoạt động trải nghiệm chưa được đầu tư đúng mức.

Việc điểm trung bình môn Toán và tỷ lệ học sinh giỏi còn thấp phản ánh sự cần thiết đổi mới phương pháp dạy học và quản lý nhằm phát huy vai trò của trải nghiệm trong việc phát triển năng lực học sinh. Các biểu đồ so sánh điểm trung bình và tỷ lệ học sinh giỏi qua các năm học có thể minh họa rõ xu hướng và hiệu quả của các biện pháp quản lý hiện tại.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng trải nghiệm, từ đó đề xuất các giải pháp đồng bộ, khả thi nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tại trường THCS Cao Thắng và các trường tương tự.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới xây dựng và thực hiện chương trình môn Toán theo hướng trải nghiệm: Hiệu trưởng chỉ đạo tổ chuyên môn xây dựng chương trình chi tiết, tăng tỷ lệ bài tập thực hành lên khoảng 50%, tích hợp liên môn STEM, đảm bảo phù hợp với năng lực học sinh. Thời gian thực hiện: năm học tiếp theo.

  2. Chỉ đạo đổi mới hoạt động tổ chuyên môn: Tổ trưởng chuyên môn tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên môn theo hướng trải nghiệm, chia sẻ kinh nghiệm, nâng cao kỹ năng thiết kế bài giảng và tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên Toán. Thời gian: hàng quý, chủ thể thực hiện là tổ chuyên môn và Ban giám hiệu.

  3. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm: Tổ chức các khóa tập huấn kỹ năng dạy học trải nghiệm, phương pháp đánh giá năng lực học sinh, khuyến khích giáo viên tự học và nghiên cứu. Mục tiêu nâng cao năng lực chuyên môn của 100% giáo viên Toán trong vòng 1 năm.

  4. Phối hợp với các lực lượng giáo dục trong và ngoài trường: Xây dựng mạng lưới phối hợp với phụ huynh, các tổ chức xã hội, chính quyền địa phương để tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế, tạo môi trường học tập đa dạng và sinh động. Thời gian: triển khai ngay và duy trì thường xuyên.

  5. Tăng cường khai thác và sử dụng cơ sở vật chất, thiết bị dạy học: Đầu tư bổ sung thiết bị, mô hình học tập, phần mềm hỗ trợ dạy học trải nghiệm; quản lý và bảo trì hiệu quả các thiết bị hiện có. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ sử dụng thiết bị lên 80% trong năm học tới.

  6. Đổi mới kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực học sinh toàn diện, kết hợp đánh giá quá trình và kết quả, sử dụng đa dạng phương pháp như quan sát, sản phẩm học tập, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng. Thời gian áp dụng: từ năm học tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường THCS: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng và biện pháp quản lý hiệu quả hoạt động dạy học môn Toán theo hướng trải nghiệm, từ đó nâng cao chất lượng quản lý chuyên môn.

  2. Giáo viên bộ môn Toán: Cung cấp kiến thức về phương pháp dạy học trải nghiệm, kỹ năng thiết kế bài giảng và tổ chức hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm học sinh THCS.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn quản lý dạy học trải nghiệm, hỗ trợ nghiên cứu và phát triển các đề tài liên quan.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Giúp xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục theo hướng đổi mới phương pháp dạy học, đặc biệt trong bối cảnh triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động dạy học môn Toán theo hướng trải nghiệm là gì?
    Là phương pháp dạy học giúp học sinh tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn, tương tác với đối tượng học tập để phát triển kiến thức, kỹ năng và năng lực cá nhân thông qua trải nghiệm thực tế.

  2. Tại sao cần quản lý hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm?
    Quản lý giúp đảm bảo hoạt động dạy học được tổ chức có kế hoạch, hiệu quả, phù hợp với mục tiêu giáo dục, đồng thời phát huy tối đa nguồn lực và tạo môi trường học tập tích cực cho học sinh.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động dạy học trải nghiệm tại trường THCS Cao Thắng là gì?
    Bao gồm hạn chế về cơ sở vật chất, nhận thức và kỹ năng của giáo viên, kế hoạch dạy học chưa chi tiết, phối hợp lực lượng giáo dục chưa chặt chẽ và phương pháp đánh giá chưa đa dạng.

  4. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả dạy học trải nghiệm?
    Đổi mới chương trình và kế hoạch dạy học, bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục, đầu tư cơ sở vật chất và đổi mới kiểm tra đánh giá.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm?
    Sử dụng kết hợp các hình thức đánh giá quá trình và kết quả, bao gồm quan sát, sản phẩm học tập, tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng và kiểm tra năng lực tư duy, giải quyết vấn đề của học sinh.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng trải nghiệm tại trường THCS Cao Thắng còn nhiều hạn chế về chương trình, phương pháp, cơ sở vật chất và phối hợp lực lượng giáo dục.
  • Việc đổi mới quản lý cần dựa trên lý thuyết học tập trải nghiệm của Kolb và các nguyên tắc quản lý giáo dục hiện đại.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào đổi mới chương trình, nâng cao năng lực giáo viên, tăng cường phối hợp và đầu tư cơ sở vật chất.
  • Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng trong năm học tiếp theo để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán theo hướng trải nghiệm.
  • Khuyến khích các trường THCS khác tham khảo và áp dụng mô hình quản lý này nhằm phát triển giáo dục toàn diện, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

Hành động tiếp theo là triển khai các biện pháp quản lý đã đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán tại trường THCS Cao Thắng và các trường tương tự.