Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết 29 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, việc phát triển năng lực học sinh (NLHS) trở thành mục tiêu trọng tâm trong dạy học phổ thông. Môn Toán, với vai trò là môn khoa học cơ bản, đóng góp quan trọng trong việc hình thành năng lực tư duy logic và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Tại thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương, với 4 trường THPT và hơn 4.200 học sinh, công tác quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLHS đang được quan tâm nhưng còn nhiều khó khăn, hạn chế. Nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLHS tại các trường THPT trên địa bàn, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, nâng cao chất lượng dạy học môn Toán. Khảo sát được thực hiện trong giai đoạn 2019-2020, tập trung vào 17 cán bộ quản lý, 38 giáo viên môn Toán tại 4 trường THPT. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên đổi mới phương pháp, nâng cao hiệu quả dạy học, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết dạy học phát triển năng lực học sinh, nhấn mạnh việc chuyển từ dạy học truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ trong các tình huống thực tiễn. Khung lý thuyết bao gồm:

  • Lý thuyết dạy học theo tiếp cận năng lực: Tập trung vào kết quả học tập, nhấn mạnh năng lực vận dụng kiến thức hơn là chỉ biết kiến thức lý thuyết. Năng lực học sinh được hiểu là khả năng vận dụng tổng hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện thành công các nhiệm vụ học tập và giải quyết vấn đề thực tiễn.

  • Mô hình quản lý hoạt động dạy học: Quản lý là quá trình tác động có tổ chức, có chủ đích của chủ thể quản lý (hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn) nhằm sử dụng hiệu quả nguồn lực để đạt mục tiêu dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLHS.

  • Khái niệm chính: Hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLHS là quá trình tương tác giữa giáo viên và học sinh, trong đó học sinh là trung tâm, tích cực tham gia các hoạt động học tập nhằm phát triển năng lực tư duy, giải quyết vấn đề, giao tiếp và sử dụng công cụ toán học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 4 trường THPT tại thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương, với 17 cán bộ quản lý, 38 giáo viên môn Toán và hơn 4.200 học sinh. Dữ liệu thu thập trong giai đoạn từ tháng 10/2019 đến tháng 1/2020.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tích định lượng dựa trên phiếu khảo sát, quan sát thực tế, phỏng vấn sâu và phân tích tài liệu. Các tiêu chí đánh giá được lượng hóa theo thang điểm 1-4, phân loại mức độ thực hiện từ "dưới chuẩn" đến "rất tốt".

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được triển khai trong khoảng 4 tháng, bao gồm khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu và đề xuất giải pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLHS: Mục tiêu phát triển năng lực tư duy, lập luận, mô hình hóa và giải quyết vấn đề được đánh giá cao nhất với điểm trung bình 3.0 (mức khá đến tốt). Tuy nhiên, mục tiêu tạo điều kiện phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu học sinh chỉ đạt điểm 2.38, cho thấy còn hạn chế trong việc phát triển tiềm năng cá nhân.

  2. Thực trạng thực hiện chương trình, nội dung dạy học: Việc thực hiện đúng, đủ chương trình môn Toán theo quy định của Bộ GD-ĐT được đánh giá tốt với điểm trung bình 3.05. Tuy nhiên, việc mở rộng, phát triển nội dung theo hướng phát triển NLHS và lựa chọn nội dung phù hợp với thực tiễn địa phương chỉ đạt mức bình thường với điểm lần lượt 2.69 và 2.36.

  3. Phương pháp dạy học: Giáo viên chủ yếu áp dụng các phương pháp tích cực như thí nghiệm, vấn đáp, dạy học phân hóa, dạy học dự án và kỹ thuật hợp tác nhóm. Tuy nhiên, việc đổi mới phương pháp còn chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực học sinh.

  4. Quản lý hoạt động dạy học: Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn đóng vai trò quan trọng trong việc chỉ đạo, kiểm tra, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên và đảm bảo điều kiện cơ sở vật chất. Tuy nhiên, công tác quản lý còn gặp khó khăn do hạn chế về nhận thức, năng lực quản lý và nguồn lực hỗ trợ.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLHS tại các trường THPT thành phố Chí Linh đã đạt được những bước tiến nhất định, đặc biệt trong việc thực hiện mục tiêu phát triển năng lực tư duy và giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, việc phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu học sinh còn hạn chế, phản ánh sự thiếu đồng bộ trong quản lý và phương pháp dạy học.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục phổ thông, kết quả tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi chuyển đổi sang chương trình giáo dục phổ thông mới. Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực chưa đồng đều, còn phụ thuộc nhiều vào năng lực và nhận thức của giáo viên cũng như sự hỗ trợ của nhà trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ thực hiện các mục tiêu dạy học và bảng so sánh điểm trung bình các tiêu chí thực hiện chương trình, nội dung dạy học. Bảng phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý cũng giúp minh họa rõ vai trò của yếu tố chủ quan và khách quan.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển NLHS, tập trung vào kỹ năng lãnh đạo đổi mới, phương pháp dạy học tích cực và đánh giá năng lực học sinh. Thời gian thực hiện trong 6-12 tháng, do Sở GD-ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm tổ chức.

  2. Chỉ đạo tổ chuyên môn xây dựng và thực hiện chương trình, nội dung dạy học phù hợp: Tăng cường xây dựng kế hoạch giảng dạy linh hoạt, mở rộng nội dung gắn với thực tiễn địa phương, đồng thời phát triển các chuyên đề nâng cao năng lực học sinh. Thời gian triển khai theo năm học, do hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn chịu trách nhiệm.

  3. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khuyến khích giáo viên áp dụng đa dạng các phương pháp tích cực như dạy học dự án, phân hóa học sinh, kỹ thuật hợp tác nhóm, kết hợp công nghệ thông tin trong dạy học. Nhà trường cần tạo điều kiện về trang thiết bị và thời gian thực hành. Thời gian thực hiện liên tục trong năm học.

  4. Tăng cường quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực: Xây dựng ma trận đề kiểm tra phù hợp với chuẩn năng lực, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ, chú trọng đánh giá qua sản phẩm học sinh. Phó hiệu trưởng phụ trách chuyên môn phối hợp tổ chuyên môn thực hiện trong từng học kỳ.

  5. Đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học hiện đại: Cải thiện phòng học bộ môn, trang bị máy chiếu, bảng tương tác, phần mềm hỗ trợ dạy học toán để tạo môi trường học tập tích cực, sinh động. Nhà trường phối hợp với chính quyền địa phương và các nguồn lực xã hội thực hiện trong 1-2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLHS, từ đó xây dựng kế hoạch, chỉ đạo đổi mới phù hợp với điều kiện thực tế.

  2. Giáo viên môn Toán THPT: Tham khảo các phương pháp dạy học tích cực, kỹ thuật tổ chức lớp học và đánh giá năng lực học sinh, giúp đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả học tập.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học: Tài liệu tham khảo quý giá về cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục cấp sở, phòng giáo dục: Cung cấp thông tin thực tiễn và cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng, hỗ trợ các trường phổ thông trong việc đổi mới quản lý và dạy học môn Toán.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLHS là quá trình tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá nhằm đảm bảo việc thực hiện mục tiêu, chương trình, phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực?
    Phương pháp dạy học tích cực giúp học sinh chủ động, sáng tạo, phát triển tư duy logic và kỹ năng giải quyết vấn đề, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông và chuẩn bị cho học sinh năng lực thích ứng với thực tiễn và hội nhập quốc tế.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn Toán?
    Yếu tố chủ quan gồm năng lực, nhận thức của hiệu trưởng và giáo viên; yếu tố khách quan gồm cơ sở vật chất, tài liệu học tập, chất lượng tuyển sinh đầu vào và môi trường học tập. Sự phối hợp hài hòa các yếu tố này quyết định hiệu quả quản lý.

  4. Làm thế nào để đánh giá kết quả học tập môn Toán theo hướng phát triển năng lực?
    Đánh giá kết hợp nhiều hình thức như đánh giá thường xuyên qua hoạt động học tập, đánh giá định kỳ qua kiểm tra, đánh giá qua sản phẩm học tập và tự đánh giá của học sinh, nhằm phản ánh đúng năng lực vận dụng kiến thức và kỹ năng thực tế.

  5. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán?
    Các biện pháp gồm nâng cao nhận thức và năng lực quản lý, chỉ đạo xây dựng chương trình phù hợp, đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường quản lý kiểm tra đánh giá, đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị hiện đại, với sự phối hợp của hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông tại các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương.
  • Thực trạng cho thấy đã có những tiến bộ trong việc thực hiện mục tiêu và chương trình dạy học, nhưng còn tồn tại hạn chế về phát hiện năng khiếu, đổi mới phương pháp và quản lý đánh giá.
  • Các yếu tố chủ quan như năng lực quản lý, nhận thức giáo viên và yếu tố khách quan như cơ sở vật chất ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh trong giai đoạn tiếp theo.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tích cực áp dụng kết quả nghiên cứu để đổi mới quản lý và phương pháp dạy học, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT cần triển khai các khóa bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý và giảng dạy, đồng thời đầu tư cơ sở vật chất phù hợp để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. Các nhà quản lý cấp trên cần hỗ trợ và giám sát chặt chẽ quá trình thực hiện nhằm đảm bảo hiệu quả bền vững.