Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục và đào tạo đóng vai trò then chốt trong sự phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia. Theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông nhằm phát triển trí tuệ, thể chất, phẩm chất và năng lực công dân là yêu cầu cấp thiết. Trong bối cảnh đó, chương trình giáo dục phổ thông mới được Quốc hội thông qua nhằm khắc phục những hạn chế của chương trình hiện hành, đặc biệt đối với môn Ngữ văn - môn học mang tính công cụ và nhân văn, góp phần hình thành nhân cách và năng lực ngôn ngữ cho học sinh.

Tại thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, việc quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường trung học cơ sở (THCS) còn nhiều hạn chế do phương thức quản lý truyền thống, thiếu sự đổi mới phù hợp với yêu cầu hiện đại. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn tại 8 trường THCS với tổng số 215 khách thể điều tra gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh, nhằm đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn theo chương trình mới.

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng và đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo chương trình giáo dục phổ thông mới, phù hợp với điều kiện thực tiễn tại các trường THCS thành phố Móng Cái, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Nghiên cứu có phạm vi khảo sát từ năm 2020, tập trung tại địa bàn thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, với ý nghĩa thiết thực trong việc đổi mới quản lý giáo dục, đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết dạy học hiện đại. Trước hết, lý thuyết quản lý giáo dục được xây dựng trên cơ sở các quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về quản lý có mục đích, có kế hoạch nhằm đạt được mục tiêu đề ra. Các chức năng quản lý gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá tạo thành chu trình khép kín đảm bảo hiệu quả quản lý.

Về dạy học, luận văn vận dụng lý thuyết dạy học tích cực, trong đó hoạt động dạy học là sự tương tác biện chứng giữa giáo viên và học sinh, với trọng tâm là phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Các phương pháp dạy học như thuyết trình, vấn đáp, thảo luận nhóm, trò chơi, đóng vai, dạy học tình huống, dạy học cá biệt hóa được áp dụng nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.

Ba khái niệm chính được làm rõ gồm: quản lý hoạt động dạy học, chương trình giáo dục phổ thông mới, và đặc điểm môn Ngữ văn trong chương trình mới. Quản lý hoạt động dạy học là quá trình tổ chức, điều khiển, kiểm tra nhằm đảm bảo hoạt động dạy và học diễn ra hiệu quả theo mục tiêu giáo dục. Chương trình giáo dục phổ thông mới nhấn mạnh tích hợp, phân hóa, phát triển năng lực và phẩm chất người học. Môn Ngữ văn là môn học tổng hợp, vừa mang tính công cụ vừa mang tính thẩm mỹ, nhân văn, góp phần phát triển năng lực ngôn ngữ và phẩm chất con người.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Về lý luận, tác giả phân tích, tổng hợp, so sánh các tài liệu, văn bản pháp luật như Nghị quyết số 29-NQ/TW, Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về quản lý giáo dục và dạy học môn Ngữ văn.

Về thực tiễn, nghiên cứu tiến hành khảo sát tại 8 trường THCS trên địa bàn thành phố Móng Cái với tổng số 215 khách thể gồm 35 cán bộ quản lý, 120 giáo viên và 160 học sinh. Phương pháp thu thập dữ liệu bao gồm quan sát, điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu, nghiên cứu sản phẩm hoạt động (giáo án, bài kiểm tra), và lấy ý kiến chuyên gia. Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê toán học như tính trung bình cộng, phần trăm để đánh giá thực trạng và hiệu quả quản lý.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm 2020, bắt đầu từ việc thu thập tài liệu, khảo sát thực địa, xử lý số liệu đến đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính khả thi của các giải pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo chương trình mới: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá cao vai trò của hoạt động dạy học môn Ngữ văn trong việc phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% học sinh thể hiện sự hứng thú cao với nội dung học tập môn Ngữ văn theo chương trình mới.

  2. Thực trạng quản lý nội dung và kế hoạch dạy học: 70% giáo viên cho biết kế hoạch dạy học được xây dựng nhưng chưa thực sự phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi và điều kiện thực tế của nhà trường. Việc cập nhật kiến thức và tích hợp liên môn còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.

  3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khoảng 65% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực như thảo luận nhóm, đóng vai, trò chơi, nhưng vẫn còn 35% giáo viên chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống, chưa đổi mới linh hoạt theo yêu cầu chương trình mới. Hình thức dạy học theo nhóm và E-Learning mới được triển khai ở mức độ thấp, chỉ chiếm khoảng 20% số tiết học.

  4. Quản lý kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Việc đổi mới phương thức kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh mới được thực hiện ở mức 50% trường khảo sát. Các hình thức đánh giá thường xuyên chưa được tổ chức bài bản, dẫn đến khó khăn trong việc phản hồi và điều chỉnh hoạt động dạy học.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo chương trình giáo dục phổ thông mới tại các trường THCS thành phố Móng Cái còn mang tính truyền thống, chưa đồng bộ và thiếu sự đầu tư về cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật. Sự thiếu đồng thuận và phối hợp giữa các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường cũng làm giảm hiệu quả quản lý.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả nghiên cứu phù hợp với xu hướng chung về khó khăn trong đổi mới quản lý giáo dục phổ thông, đặc biệt trong việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá năng lực học sinh. Việc sử dụng biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học và hình thức tổ chức dạy học sẽ giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng này.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ những điểm mạnh, điểm yếu trong quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo chương trình mới, từ đó làm cơ sở khoa học để đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng, nâng cao năng lực quản lý và chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học và đổi mới phương pháp dạy học tích cực, tập trung vào kỹ năng xây dựng kế hoạch, tổ chức dạy học và kiểm tra đánh giá theo chương trình mới. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học môn Ngữ văn: Khuyến khích giáo viên áp dụng đa dạng các phương pháp như thảo luận nhóm, đóng vai, dạy học tình huống, E-Learning nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Nhà trường cần xây dựng kế hoạch cụ thể, hỗ trợ trang thiết bị kỹ thuật phục vụ dạy học hiện đại. Thực hiện trong năm học tiếp theo với sự giám sát của Ban giám hiệu.

  3. Hoàn thiện cơ chế quản lý và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Xây dựng quy trình kiểm tra, đánh giá thường xuyên và định kỳ theo hướng phát triển năng lực học sinh, đảm bảo tính khách quan, minh bạch. Tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên môn để chia sẻ kinh nghiệm và rút kinh nghiệm thực tiễn. Thời gian triển khai trong 3 tháng đầu năm học, do tổ chuyên môn và Ban giám hiệu phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học: Đề xuất các nguồn kinh phí để nâng cấp phòng học bộ môn, trang bị thiết bị công nghệ thông tin phục vụ dạy học trực tuyến và đa phương tiện. Nhà trường phối hợp với chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội để huy động nguồn lực, thực hiện trong vòng 1 năm.

  5. Xây dựng môi trường học tập tích cực, khuyến khích sự tham gia của học sinh và phụ huynh: Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm thực tế liên quan đến môn Ngữ văn nhằm tăng cường sự hứng thú và phát triển phẩm chất học sinh. Phối hợp với phụ huynh trong việc hỗ trợ học sinh học tập tại nhà. Thực hiện liên tục trong năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo chương trình mới, giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động dạy học hiệu quả.

  2. Giáo viên dạy môn Ngữ văn THCS: Tài liệu tham khảo về các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới kiểm tra đánh giá, giúp giáo viên nâng cao chất lượng giảng dạy, phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Sư phạm Ngữ văn: Cung cấp dữ liệu thực tiễn, phương pháp nghiên cứu và các biện pháp quản lý phù hợp với bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông, hỗ trợ nghiên cứu và học tập chuyên sâu.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục phù hợp với đặc điểm địa phương, đặc biệt trong việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo chương trình mới có điểm gì khác so với chương trình cũ?
    Quản lý theo chương trình mới tập trung vào phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, đổi mới phương pháp dạy học tích cực, đa dạng hình thức tổ chức và kiểm tra đánh giá năng lực thay vì chỉ kiểm tra kiến thức. Ví dụ, giáo viên phải áp dụng phương pháp thảo luận nhóm, trải nghiệm thực tế nhiều hơn.

  2. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý cho cán bộ quản lý trường THCS?
    Cần tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng quản lý hiện đại, cập nhật kiến thức về chương trình giáo dục phổ thông mới và phương pháp dạy học tích cực. Việc này giúp cán bộ quản lý xây dựng kế hoạch, giám sát và đánh giá hiệu quả hoạt động dạy học chính xác hơn.

  3. Phương pháp dạy học nào phù hợp nhất với môn Ngữ văn theo chương trình mới?
    Không có phương pháp duy nhất, nhưng phương pháp thảo luận nhóm, đóng vai, dạy học tình huống và trải nghiệm được đánh giá cao vì phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh, giúp các em phát triển kỹ năng ngôn ngữ và tư duy phản biện.

  4. Làm sao để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn hiệu quả?
    Cần kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ, sử dụng đa dạng hình thức như tự luận, trắc nghiệm, vấn đáp, đánh giá qua dự án và sản phẩm học tập. Đánh giá phải tập trung vào phẩm chất, năng lực và sự tiến bộ của học sinh, tránh chỉ kiểm tra kiến thức thuần túy.

  5. Các trường THCS có thể áp dụng công nghệ thông tin như thế nào trong dạy học môn Ngữ văn?
    Có thể sử dụng E-Learning, tổ chức học trực tuyến, sử dụng các phần mềm hỗ trợ dạy học, tạo diễn đàn thảo luận trực tuyến, sử dụng video, hình ảnh minh họa để tăng tính sinh động và hấp dẫn cho bài học, đồng thời giúp học sinh tự học hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo chương trình giáo dục phổ thông mới tại các trường THCS thành phố Móng Cái còn nhiều hạn chế về nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức và kiểm tra đánh giá.
  • Hiệu trưởng và cán bộ quản lý đóng vai trò trung tâm trong việc tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học, cần nâng cao năng lực quản lý và đổi mới phương pháp quản lý.
  • Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, đa dạng hình thức tổ chức và đổi mới kiểm tra đánh giá là yêu cầu cấp thiết để nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn.
  • Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật và xây dựng môi trường học tập tích cực là những yếu tố then chốt hỗ trợ đổi mới quản lý và dạy học.
  • Các biện pháp đề xuất cần được triển khai đồng bộ, có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, giáo viên, học sinh và các bên liên quan trong vòng 1-2 năm tới để đạt hiệu quả bền vững.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS và Sở Giáo dục Đào tạo tỉnh Quảng Ninh nên tổ chức các khóa bồi dưỡng, xây dựng kế hoạch đầu tư trang thiết bị và triển khai các biện pháp quản lý đổi mới ngay từ năm học tiếp theo nhằm nâng cao chất lượng giáo dục môn Ngữ văn theo chương trình mới.