Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Hóa học tại các trường trung học phổ thông (THPT) tỉnh Kon Tum là một nhiệm vụ cấp thiết. Theo khảo sát thực trạng năm học 2022-2023, tỉnh Kon Tum có 10 trường THPT với tổng số 100 cán bộ quản lý, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên môn Hóa tham gia nghiên cứu. Môn Hóa học giữ vai trò quan trọng trong phát triển năng lực học sinh, góp phần hình thành phẩm chất và kỹ năng cần thiết cho học sinh trong thời đại công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Hóa học tại các trường THPT tỉnh Kon Tum, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học, phát triển năng lực học sinh theo định hướng đổi mới giáo dục. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường THPT trên địa bàn tỉnh Kon Tum trong năm học 2022-2023, với đối tượng khảo sát là cán bộ quản lý, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên bộ môn Hóa học.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý dạy học môn Hóa học, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục phổ thông, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho tỉnh Kon Tum nói riêng và cả nước nói chung. Kết quả nghiên cứu cũng hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và phát triển môi trường học tập tích cực, sáng tạo.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý luận dạy học hiện đại, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến đối tượng nhằm đạt được mục tiêu tổ chức. Quản lý hoạt động dạy học môn Hóa học bao gồm quản lý kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá hoạt động dạy học, đảm bảo phát triển năng lực học sinh.

  • Lý thuyết dạy học tích cực và phát triển năng lực học sinh: Dạy học phải lấy học sinh làm trung tâm, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập. Môn Hóa học được thiết kế theo hướng phát triển năng lực nhận thức, kỹ năng thực hành và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  • Khái niệm chính: Hoạt động dạy học môn Hóa học là sự tương tác giữa giáo viên và học sinh nhằm truyền đạt kiến thức, rèn luyện kỹ năng và phát triển phẩm chất học sinh. Quản lý hoạt động dạy học môn Hóa học là tác động có kế hoạch của cán bộ quản lý và tổ chuyên môn nhằm nâng cao chất lượng dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ khảo sát 100 đối tượng gồm 15 cán bộ quản lý, 10 tổ trưởng chuyên môn và 75 giáo viên môn Hóa học tại 10 trường THPT tỉnh Kon Tum trong năm học 2022-2023. Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng các văn bản pháp luật, tài liệu hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các báo cáo ngành giáo dục tỉnh Kon Tum.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi để thu thập số liệu định lượng, kết hợp phỏng vấn sâu để làm rõ các vấn đề thực trạng quản lý và dạy học. Phân tích thống kê mô tả, tính điểm trung bình đánh giá mức độ thực hiện các nội dung quản lý theo thang điểm 1-4 (mức yếu đến tốt). So sánh tỷ lệ phần trăm và điểm trung bình để đánh giá thực trạng.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực trạng được tiến hành trong năm học 2022-2023, xử lý và phân tích số liệu trong quý cuối năm 2023, đề xuất biện pháp quản lý và hoàn thiện luận văn trong quý đầu năm 2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về sự cần thiết của hoạt động dạy học môn Hóa học: 59% cán bộ quản lý, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên đánh giá hoạt động dạy học môn Hóa học là "rất cần thiết", 38% cho rằng "cần thiết", chỉ 3% ở mức "bình thường". Không có ý kiến cho rằng hoạt động này không cần thiết.

  2. Thực trạng hoạt động dạy học: Điểm trung bình đánh giá các nội dung quản lý hoạt động dạy học dao động từ 3,15 đến 3,44 trên thang 4 điểm. Cụ thể:

    • Việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh đạt điểm trung bình cao nhất 3,44 (58% tốt, 30% khá).
    • Soạn bài và chuẩn bị bài lên lớp đạt 3,39 điểm (56% tốt, 27% khá).
    • Thực hiện quy định về hồ sơ chuyên môn đạt 3,33 điểm.
    • Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học đạt 3,20 điểm, thấp hơn so với các nội dung khác.
    • Sử dụng cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học đạt 3,15 điểm, là nội dung có điểm thấp nhất.

  3. Ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý hoạt động dạy học:

    • Yếu tố giáo viên: Trình độ chuyên môn không đồng đều, một số giáo viên còn hạn chế về nghiệp vụ sư phạm và đổi mới phương pháp dạy học.
    • Yếu tố học sinh: Ý thức học tập và động cơ học tập của học sinh còn khác nhau, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.
    • Yếu tố điều kiện vật chất: Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học còn thiếu thốn, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới giáo dục.
    • Yếu tố môi trường giáo dục: Môi trường học tập, sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội chưa thực sự hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của hoạt động dạy học môn Hóa học là tích cực, tạo tiền đề thuận lợi cho việc đổi mới quản lý và nâng cao chất lượng dạy học. Tuy nhiên, điểm trung bình thấp ở các nội dung đổi mới phương pháp dạy học và sử dụng thiết bị dạy học phản ánh những hạn chế trong thực tiễn.

Nguyên nhân chủ yếu do trình độ chuyên môn và nghiệp vụ của một số giáo viên chưa đồng đều, chưa thường xuyên được bồi dưỡng chuyên môn theo hướng phát triển năng lực học sinh. Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học chưa được đầu tư đồng bộ, ảnh hưởng đến việc tổ chức các hoạt động thực hành, thí nghiệm và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc quản lý hoạt động dạy học môn Hóa học cần tập trung vào phát triển năng lực giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực, lấy học sinh làm trung tâm, đồng thời nâng cao điều kiện vật chất và môi trường học tập. Việc xây dựng môi trường học tập thân thiện, sáng tạo và phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả giáo dục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm đánh giá mức độ thực hiện các nội dung quản lý, bảng tổng hợp điểm trung bình các nội dung khảo sát, giúp minh họa rõ nét thực trạng và ưu nhược điểm trong quản lý hoạt động dạy học môn Hóa học tại các trường THPT tỉnh Kon Tum.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên
    Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm và quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Thời gian thực hiện: trong năm học 2023-2024. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Kon Tum phối hợp với các trường đại học, trung tâm bồi dưỡng.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá
    Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, dạy học theo dự án, dạy học STEM và sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Tăng cường kiểm tra đánh giá theo năng lực, kỹ năng thực hành. Thời gian thực hiện: triển khai ngay trong năm học 2023-2024. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn các trường THPT.

  3. Đầu tư, nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học
    Xây dựng kế hoạch đầu tư trang thiết bị thí nghiệm, phòng học bộ môn đạt chuẩn, ứng dụng thiết bị công nghệ hiện đại hỗ trợ dạy học. Thời gian thực hiện: kế hoạch 3 năm (2023-2026). Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, UBND tỉnh, các trường THPT.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội
    Xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh, tạo điều kiện cho học sinh tham gia các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ Hóa học, các cuộc thi khoa học kỹ thuật. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, giáo viên chủ nhiệm, các tổ chức đoàn thể địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp
    Giúp hiểu rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Hóa học, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Giáo viên bộ môn Hóa học tại các trường THPT
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá, phát triển năng lực học sinh theo định hướng đổi mới giáo dục.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Sư phạm Hóa học
    Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý giáo dục và đổi mới dạy học môn Hóa học trong bối cảnh hiện đại.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và đào tạo địa phương
    Hỗ trợ trong việc hoạch định chiến lược phát triển giáo dục, đầu tư cơ sở vật chất, tổ chức bồi dưỡng giáo viên và nâng cao hiệu quả quản lý dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý hoạt động dạy học môn Hóa học lại quan trọng?
    Quản lý giúp đảm bảo kế hoạch, phương pháp, điều kiện dạy học được thực hiện hiệu quả, góp phần phát triển năng lực học sinh và nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động dạy học môn Hóa học tại Kon Tum là gì?
    Bao gồm trình độ chuyên môn không đồng đều của giáo viên, hạn chế về cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

  3. Làm thế nào để đổi mới phương pháp dạy học môn Hóa học hiệu quả?
    Áp dụng dạy học tích cực, dạy học theo dự án, sử dụng công nghệ thông tin, tăng cường thực hành thí nghiệm và kiểm tra đánh giá theo năng lực học sinh.

  4. Vai trò của công nghệ thông tin trong dạy học môn Hóa học là gì?
    Công nghệ thông tin giúp mô phỏng thí nghiệm, cung cấp nguồn tài liệu phong phú, hỗ trợ giáo viên và học sinh trong việc tiếp cận kiến thức hiện đại, nâng cao hiệu quả dạy và học.

  5. Các biện pháp nào giúp nâng cao điều kiện vật chất phục vụ dạy học môn Hóa học?
    Lập kế hoạch đầu tư trang thiết bị hiện đại, xây dựng phòng học bộ môn đạt chuẩn, kiểm kê và bảo quản thiết bị thường xuyên, huy động nguồn lực xã hội hỗ trợ đầu tư.

Kết luận

  • Môn Hóa học tại các trường THPT tỉnh Kon Tum giữ vai trò quan trọng trong phát triển năng lực học sinh theo định hướng đổi mới giáo dục.
  • Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Hóa học còn nhiều hạn chế, đặc biệt là trong đổi mới phương pháp dạy học và điều kiện vật chất.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của hoạt động dạy học môn Hóa học là tích cực, tạo tiền đề cho các giải pháp cải tiến.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp các bên liên quan.
  • Tiếp tục nghiên cứu, triển khai và đánh giá hiệu quả các biện pháp quản lý trong các năm học tiếp theo nhằm nâng cao chất lượng giáo dục môn Hóa học tại tỉnh Kon Tum.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý và giáo viên cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá thường xuyên để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng hiệu quả, quý độc giả có thể liên hệ với Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Kon Tum hoặc các trường THPT địa phương.