Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục môi trường (GDMT) là một trong những nhiệm vụ trọng yếu nhằm phát triển bền vững, được Đảng và Nhà nước Việt Nam đặc biệt quan tâm, thể hiện qua các văn bản pháp luật như Luật Bảo vệ môi trường năm 2014 và Chỉ thị 29-CT/TW năm 2009. Ở giai đoạn mầm non, GDMT đóng vai trò nền tảng trong việc hình thành nhân cách và ý thức bảo vệ môi trường cho trẻ. Thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh, với chủ đề “Xây dựng môi trường Xanh” từ năm 2019, đã triển khai nhiều hoạt động GDMT trong các trường mầm non, tuy nhiên, các hoạt động này còn mang tính hình thức, chưa thường xuyên và chưa phát huy hiệu quả bền vững.

Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý giáo dục môi trường ở các trường mầm non tại thành phố Bắc Ninh theo hướng lấy trẻ làm trung tâm, nhằm nâng cao chất lượng giáo dục mầm non trong giai đoạn hiện nay. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 10 trường mầm non với 140 cán bộ quản lý và giáo viên tham gia khảo sát, dữ liệu thu thập từ năm 2020 đến tháng 4 năm 2023. Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng quản lý GDMT, nhận diện các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục môi trường cho trẻ mầm non.

Việc nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục mầm non, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý, giáo viên xây dựng môi trường học tập xanh, sạch, đẹp, an toàn, tạo điều kiện cho trẻ phát triển toàn diện về nhận thức, kỹ năng và thái độ bảo vệ môi trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, giáo dục môi trường và giáo dục lấy trẻ làm trung tâm. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  1. Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, phối hợp và kiểm tra nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý giáo dục môi trường là một bộ phận của quản lý giáo dục, tập trung vào việc tổ chức các hoạt động giáo dục bảo vệ môi trường trong nhà trường.

  2. Lý thuyết giáo dục lấy trẻ làm trung tâm: Quan điểm giáo dục dựa trên nhu cầu, hứng thú và khả năng của trẻ, tạo điều kiện để trẻ được trải nghiệm, khám phá và phát triển toàn diện. Môi trường giáo dục được thiết kế để trẻ là trung tâm của mọi hoạt động, giúp trẻ phát huy năng lực cá nhân và hình thành ý thức bảo vệ môi trường.

Các khái niệm chính bao gồm: môi trường, giáo dục môi trường cho trẻ mầm non, quản lý giáo dục môi trường, hoạt động giáo dục môi trường theo hướng lấy trẻ làm trung tâm, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục môi trường.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành, báo cáo của ngành giáo dục và các nghiên cứu quốc tế về giáo dục môi trường. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát thực trạng tại 10 trường mầm non ở thành phố Bắc Ninh, với 140 cán bộ quản lý và giáo viên tham gia.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu được chọn ngẫu nhiên trong các trường mầm non, bao gồm 10 hiệu trưởng, 10 phó hiệu trưởng, 20 tổ trưởng chuyên môn và 100 giáo viên.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định lượng từ bảng hỏi khảo sát và phân tích định tính từ phỏng vấn sâu cán bộ quản lý, giáo viên và nghiên cứu sản phẩm hoạt động giáo dục môi trường. Các số liệu được xử lý bằng phần mềm thống kê để đánh giá thực trạng, mức độ nhận thức và các yếu tố ảnh hưởng.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu từ tháng 02/2023 đến tháng 04/2023, phân tích và tổng hợp kết quả trong quý II năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò GDMT: 100% cán bộ quản lý (hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn) đánh giá GDMT cho trẻ mầm non là quan trọng hoặc rất quan trọng. Trong khi đó, 93% giáo viên cũng đánh giá cao vai trò này, tuy nhiên có khoảng 3% giáo viên đánh giá thấp hơn, cho thấy sự phân hóa trong nhận thức.

  2. Thực trạng thực hiện mục tiêu GDMT: Khoảng 37% cán bộ và giáo viên đánh giá việc cung cấp kiến thức về môi trường và bảo vệ môi trường cho trẻ đạt mức tốt, 40% đánh giá khá, còn lại ở mức trung bình hoặc yếu. Tương tự, kỹ năng phát hiện và thực hiện hành động bảo vệ môi trường được đánh giá tốt và khá chiếm gần 78%, nhưng vẫn còn khoảng 22% chưa đạt yêu cầu.

  3. Tổ chức hoạt động GDMT: Các hoạt động giáo dục môi trường được tổ chức dưới nhiều hình thức như học tập, vui chơi, hoạt động ngoài trời, tham quan và sinh hoạt hàng ngày. Tuy nhiên, việc tổ chức chưa đồng đều và thường mang tính thời điểm, chưa tạo được sự liên tục và bền vững.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý GDMT: Trình độ, năng lực của cán bộ quản lý và giáo viên, đặc điểm tâm lý trẻ mầm non, điều kiện cơ sở vật chất, kinh phí và sự phối hợp giữa các bên là những yếu tố chính ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý GDMT. Đặc biệt, thời gian dành cho công tác GDMT còn hạn chế do nhiều áp lực công việc khác.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức của cán bộ quản lý về GDMT rất tích cực, phù hợp với các chính sách và chỉ thị của Nhà nước về giáo dục và bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, sự phân hóa trong nhận thức của giáo viên phản ánh nhu cầu bồi dưỡng, nâng cao năng lực chuyên môn về GDMT. Việc thực hiện mục tiêu GDMT còn chưa đồng đều, phần lớn do thiếu kế hoạch chi tiết, nguồn lực hạn chế và chưa có sự chỉ đạo thống nhất.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với thực trạng chung về GDMT trong trường học, đặc biệt là ở bậc mầm non, nơi mà việc lồng ghép GDMT vào các hoạt động giáo dục còn nhiều khó khăn. Việc tổ chức các hoạt động GDMT theo hướng lấy trẻ làm trung tâm cần được tăng cường để phát huy tối đa khả năng sáng tạo và trải nghiệm của trẻ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá mức độ quan trọng của GDMT theo từng nhóm đối tượng, bảng phân tích mức độ thực hiện mục tiêu GDMT và sơ đồ các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý GDMT nhằm minh họa mối quan hệ và tác động lẫn nhau.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực cho cán bộ quản lý, giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên đề về giáo dục môi trường theo hướng lấy trẻ làm trung tâm, tập trung vào kỹ năng thiết kế và tổ chức hoạt động giáo dục môi trường. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên đánh giá GDMT ở mức rất quan trọng lên trên 95% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT phối hợp với các trung tâm đào tạo.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch giáo dục môi trường chi tiết, liên tục: Các trường cần xây dựng kế hoạch GDMT hàng năm, tích hợp vào chương trình học và các hoạt động ngoại khóa, đảm bảo tính thường xuyên và bền vững. Mục tiêu: 100% trường có kế hoạch GDMT cụ thể trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn.

  3. Tăng cường cơ sở vật chất và nguồn lực hỗ trợ: Huy động nguồn lực từ các cấp chính quyền và cộng đồng để cải thiện sân chơi, vườn cây, trang thiết bị phục vụ GDMT. Mục tiêu: nâng tỷ lệ trường có cơ sở vật chất đáp ứng yêu cầu GDMT lên 80% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Phòng GD&ĐT.

  4. Phát triển các hình thức giáo dục môi trường đa dạng, sáng tạo: Khuyến khích tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực địa, trò chơi giáo dục, thi vẽ tranh, chiến dịch vệ sinh môi trường nhằm thu hút sự tham gia tích cực của trẻ. Mục tiêu: tăng số lượng hoạt động GDMT ngoài giờ lên ít nhất 3 hoạt động mỗi học kỳ. Chủ thể thực hiện: Giáo viên, Ban đại diện cha mẹ học sinh.

  5. Tăng cường kiểm tra, đánh giá và giám sát: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả GDMT, tổ chức kiểm tra định kỳ và rút kinh nghiệm để nâng cao chất lượng. Mục tiêu: 100% trường thực hiện đánh giá GDMT theo tiêu chí chuẩn trong năm học tới. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT, Hiệu trưởng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục mầm non: Nhận diện thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý GDMT, từ đó áp dụng các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý tại đơn vị mình.

  2. Giáo viên mầm non: Nắm bắt các phương pháp, hình thức tổ chức hoạt động GDMT theo hướng lấy trẻ làm trung tâm, giúp thiết kế bài giảng và hoạt động phù hợp với đặc điểm tâm lý trẻ.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành giáo dục: Tài liệu tham khảo về cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn trong lĩnh vực quản lý giáo dục môi trường mầm non.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và chính quyền địa phương: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục môi trường trong hệ thống giáo dục mầm non, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. GDMT theo hướng lấy trẻ làm trung tâm là gì?
    GDMT theo hướng lấy trẻ làm trung tâm là quá trình thiết kế và tổ chức các hoạt động giáo dục môi trường dựa trên nhu cầu, sở thích và khả năng của trẻ, tạo điều kiện cho trẻ được trải nghiệm, khám phá và phát triển toàn diện.

  2. Tại sao quản lý GDMT ở trường mầm non lại quan trọng?
    Quản lý GDMT giúp đảm bảo các hoạt động giáo dục môi trường được tổ chức hiệu quả, liên tục và phù hợp với đặc điểm phát triển của trẻ, góp phần hình thành ý thức và hành vi bảo vệ môi trường từ sớm.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý GDMT hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đồng đều của giáo viên, thiếu kế hoạch chi tiết, hạn chế về cơ sở vật chất và nguồn lực, thời gian dành cho GDMT còn ít do áp lực công việc khác.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả GDMT trong trường mầm non?
    Cần tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên, xây dựng kế hoạch chi tiết, tăng cường cơ sở vật chất, đa dạng hóa hình thức giáo dục và kiểm tra đánh giá thường xuyên.

  5. Các hoạt động GDMT nào phù hợp với trẻ mầm non?
    Các hoạt động như học tập tích hợp, vui chơi có chủ đích, hoạt động ngoài trời, tham quan thực địa, sinh hoạt hàng ngày và các trò chơi giáo dục là phù hợp để trẻ phát triển nhận thức và kỹ năng bảo vệ môi trường.

Kết luận

  • Quản lý giáo dục môi trường theo hướng lấy trẻ làm trung tâm là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng giáo dục mầm non tại thành phố Bắc Ninh.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý rất tích cực, tuy nhiên giáo viên còn có sự phân hóa về mức độ quan trọng của GDMT.
  • Thực trạng tổ chức hoạt động GDMT còn mang tính hình thức, chưa thường xuyên và chưa phát huy hiệu quả bền vững.
  • Các yếu tố như năng lực cán bộ, cơ sở vật chất, kinh phí và đặc điểm tâm lý trẻ ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý GDMT.
  • Đề xuất các biện pháp đồng bộ, thiết thực nhằm nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch, tăng cường nguồn lực và kiểm tra đánh giá để phát triển GDMT bền vững.

Next steps: Triển khai các khóa bồi dưỡng, hoàn thiện kế hoạch GDMT, huy động nguồn lực cải thiện cơ sở vật chất và xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả.

Call to action: Các nhà quản lý và giáo viên mầm non cần chủ động áp dụng các biện pháp đề xuất để nâng cao chất lượng giáo dục môi trường, góp phần xây dựng thế hệ trẻ có ý thức bảo vệ môi trường từ sớm.